thePiano
11 januari 2003, 14:11
Integratie moet van twee kanten komen
Patrick Loobuyck *
Enkele belangrijke streefdoelen die men met de uitbouw van het migrantenbeleid sinds 1989 voor ogen had, zijn anno 2002 nog steeds niet verwezenlijkt. Het integratiedebat van de voorbije weken leert dat hierover een consensus groeit onder heel wat Vlaamse beleids- en opiniemakers. Dat niet iedereen het durft te hebben over het ,,failliet'' of de ,,mislukking'' van het integratiebeleid is bijzaak. Belangrijk is dat we enkele pijnpunten als dusdanig moeten erkennen, zodat we er in de nabije toekomst aan kunnen werken. Vreemd genoeg denkt uitgerekend de directeur van het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding daar anders over. Volgens Johan Leman is het integratiebeleid niet mislukt. Als je ziet dat tussen 1990 en vandaag zo'n 350.000 buitenlanders Belg werden, dan kun je toch wel spreken van een succes, vindt Leman in een recent interview met Gazet van Antwerpen.
Johan Leman blijft dus hardnekkig de kaart trekken van het naturalisatiebeleid, het spoor dat ook de Belgische regering voorlopig blijft bewandelen. Maar als er al één les te trekken valt uit het verleden, en hiervoor is geen evaluatiecommissie nodig, dan is het toch wel dat het naturalisatiebeleid bouwt op het manifest foutieve idee dat als migranten Belg worden, dat daarmee alle problemen zijn opgelost. Niets is minder waar: het feit dat mensen van allochtone afkomst over de Belgische nationaliteit beschikken, werkt de discriminatie op de werkvloer en op de woningmarkt niet weg, het is geen wondermiddel om de achterstand in het onderwijs mee weg te werken en het is geen middel om onze xenofobe medeburger op andere gedachten te brengen.
Iedereen weet toch dat veel slachtoffers van alledaags racisme hier in Vlaanderen zijn geboren en getogen, en nooit een andere identiteitskaart dan de Belgische op zak hebben gehad? Het is toch een publiek geheim dat bepaalde bedrijven en interimbureaus sollicitanten selecteren op basis van de naam en niet op basis van de nationaliteit? De naturalisatie doet eigenlijk niets meer dan de vreemdelingen uit de statistieken weghalen, waardoor hun problemen nog moeilijker opgemerkt worden.
Bovendien is de nationaliteitsvoorwaarde een achterhaalde categorie om nog over burgerschap te denken. We leven toch in een ,,immigratiesamenleving'', die het product is van verregaande globalisering. Burgerschap heeft in deze tijd te maken met de plaats waar mensen werken, wonen en het openbaar vervoer gebruiken. Het gaat dus om wat in het Frans heet la reconnaissance d'une citoyenneté de résidence. De rechten en plichten die aan dat burgerschap verbonden zijn, gelden voor iedereen in gelijke mate en wijzen op een verantwoordelijkheid van de burger naar de samenleving toe, en omgekeerd. Het onderscheid dat men blijft maken tussen autochtonen en allochtone migranten of tussen vreemdelingen en Belgen verliest in een immigratiesamenleving aan relevantie.
Eigenlijk passen de uitlatingen van Leman in een bepaald discours dat het denken over het migrantenbeleid hier in Vlaanderen tekent. De valkuilen van dit discours zijn al door verschillende mensen aangeduid: het gaat om een ,,wij-zij''-denken dat leidt tot minorisering. Men slaagt er maar niet in te denken over allochtonen als medeburgers en als compagnons de route. Vlamingen van Turkse of Marokkaanse afkomst die hier zijn geboren, blijven steevast als ,,migranten'' gebrandmerkt, terwijl die mensen niets met migratie te maken hebben. Het Vlaams Blok blijft zelfs hardnekkig vasthouden aan het woord ,,vreemdeling'' voor iedereen die islamitisch is, ook al hebben de mensen in kwestie meer loyauteit ten aanzien van België dan de gemiddelde Vlaams Blokker.
Het integratiediscours heeft ook altijd vastgehouden aan een strikte scheiding tussen de private en de publieke sfeer. Maar dat theoretisch onderscheid is in de praktijk niet altijd werkbaar. Zo is het onmogelijk de beleving van religie volledig naar de privésfeer te verwijzen. Bovendien suggereert de scheiding tussen private en publieke sfeer dat een volledig neutrale (en dus monoculturele) publieke sfeer mogelijk is. Dat is een waanidee. In plaats van enkel te streven naar neutraliteit moeten we veel meer middelen aanwenden om een actieve en open pluralistische publieke ruimte te organiseren. Er zijn signalen dat sommigen zich daar stilaan van bewust worden, maar er is op dit punt nog heel wat werk aan de winkel. We moeten af van het idee dat de problemen van onze immigratiesamenleving exclusief een zaak zijn van de nieuwkomers en onze allochtone medeburgers. De uitdagingen waarvoor we staan zijn uitdagingen voor de hele samenleving, niet in het minst voor de autochtone Vlamingen. Is het niet bijzonder vreemd dat het migrantenbeleid pas in 1989 uit de startblokken is geschoten omdat extreem-rechts electoraal aan het doorbreken was (terwijl de ,,migranten'' hier al een kwarteeuw leefden en zorg behoefden, maar geen Nederlands leerden en vaak in de werkloosheid terechtkwamen). Maar inmiddels haalt het Blok nog veel meer stemmen en blijkt Vlaanderen een regio die opvallend hoog scoort inzake alledaags racisme. Dat zal wel te maken hebben met de manier waarop het integratiebeleid zich enkel -- en dan nog vrij betuttelend -- op de migranten richtte, terwijl het er sterk op lijkt dat het zich minstens evenveel had moeten richten op ons, bange Vlamingen. De immigratiesamenleving is een feit en die zal pluralistisch zijn, wil ze rechtvaardig zijn. Het besef dat we in zo'n immigratiesamenleving leven, is nog pril en het komt me voor dat veel autochtonen minstens evenveel zouden moeten inburgeren en zich aanpassen aan de nieuwe situatie, als de immigrant. Er is totnogtoe bijzonder weinig geïnvesteerd in de interculturele competentie van de Vlamingen. Onderwijs, vormingsinstanties en het bedrijfsleven staan hier voor een enorme taak, waarvoor ook voldoende middelen moeten worden vrijgemaakt. Als de ontvangende samenleving zich niet aanpast, zal een evenwaardige participatie van nieuwkomers en allochtone medeburgers op zich laten wachten. De rechtvaardige multiculturele samenleving zal dan ook inspanningen vragen van alle inwoners. ,,Naast'' en ,,in'' het verhaal van de actieve welvaartsstaat moet worden plaatsgemaakt voor een verhaal over open, multicultureel burgerschap dat appelleert zowel aan autochtonen als aan allochtonen, aan jongeren en ouderen, aan werkgevers en werknemers, aan onderwijs en politiek.
Het heeft geen zin bij elk onderwerp afzonderlijk -- werkgelegenheid, onderwijs, politieke participatie of inburgeringsbeleid -- telkens opnieuw te polemiseren en politieke spelletjes te spelen. In veel discussies staan de belangen van de allochtonen in de schaduw van de electorale en machtsbelangen van de politieke klasse. De debatten over stemrecht en nu over inburgering bewijzen dat ten overvloede. Er is daarom nood aan een coherente visie die consequent op verschillende beleidsdomeinen toepasbaar is, zowel binnen het minderhedenbeleid als daarbuiten. De overheid moet de verschillende beleidsmaatregelen ophangen aan een stevige kapstok, waardoor het beleid bij de kiezer als een sluitend verhaal overkomt. Zeker iets om over na te denken in deze pre-electorale periode.
Verschenen in De Standaard 22/10/2002
* (De auteur is aspirant Fonds Wetenschappelijk Onderzoek en als moraalfilosoof verbonden aan de Universiteit Gent. Hij schreef het boek ,,Vreemdelingen over de (werk)vloer. Het debat over arbeidsmigratie en de migratiestop in kaart'', Academia Press, Gent.)
http://www.law.rug.ac.be/grond/vreemdelingenoverdewerkvloer.jpg
Synopsis:
Patrick Loobuyck, Vreemdelingen over de (werk)vloer. Het debat over de migratiestop en arbeidsmigratie in kaart, Academia Press, i.s.m. de Stichting Gerrit Kreveld, Gent, 2001, 262 p.
Sinds midden de jaren zeventig staat het Europese immigratiebeleid in het teken van de migratiestop. Enkel vluchtelingen en volgmigranten kunnen permanent naar de EU migreren. Maar, ondanks de migratiestop is de tijdelijke arbeidsmigratie zowel van hoog- als van laaggeschoolden niet stilgevallen. Op dit ogenblik wordt vanuit zeer verschillende hoeken zelfs een lans gebroken om tot een actiever immigratiebeleid over te gaan, waarin opnieuw een toegangspoort voor arbeidsmigranten wordt voorzien. Dit boek expliciteert en bespreekt de verschillende argumentatielijnen voor en tegen de afbouw van de migratiestop. In het eerste deel staat de waarom-vraag centraal, in het tweede deel ligt de nadruk op het hoe: op welke manier en op welk niveau kan er op een gerechtvaardigde en gecontroleerde manier een poort geopend worden om meer arbeidsmigratie te institutionaliseren- De conclusies zetten op basis van de gepresenteerde gegevens enkele krachtlijnen uit voor een realistisch en ruimer immigratiebeleid in de nabije toekomst.
Patrick Loobuyck *
Enkele belangrijke streefdoelen die men met de uitbouw van het migrantenbeleid sinds 1989 voor ogen had, zijn anno 2002 nog steeds niet verwezenlijkt. Het integratiedebat van de voorbije weken leert dat hierover een consensus groeit onder heel wat Vlaamse beleids- en opiniemakers. Dat niet iedereen het durft te hebben over het ,,failliet'' of de ,,mislukking'' van het integratiebeleid is bijzaak. Belangrijk is dat we enkele pijnpunten als dusdanig moeten erkennen, zodat we er in de nabije toekomst aan kunnen werken. Vreemd genoeg denkt uitgerekend de directeur van het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding daar anders over. Volgens Johan Leman is het integratiebeleid niet mislukt. Als je ziet dat tussen 1990 en vandaag zo'n 350.000 buitenlanders Belg werden, dan kun je toch wel spreken van een succes, vindt Leman in een recent interview met Gazet van Antwerpen.
Johan Leman blijft dus hardnekkig de kaart trekken van het naturalisatiebeleid, het spoor dat ook de Belgische regering voorlopig blijft bewandelen. Maar als er al één les te trekken valt uit het verleden, en hiervoor is geen evaluatiecommissie nodig, dan is het toch wel dat het naturalisatiebeleid bouwt op het manifest foutieve idee dat als migranten Belg worden, dat daarmee alle problemen zijn opgelost. Niets is minder waar: het feit dat mensen van allochtone afkomst over de Belgische nationaliteit beschikken, werkt de discriminatie op de werkvloer en op de woningmarkt niet weg, het is geen wondermiddel om de achterstand in het onderwijs mee weg te werken en het is geen middel om onze xenofobe medeburger op andere gedachten te brengen.
Iedereen weet toch dat veel slachtoffers van alledaags racisme hier in Vlaanderen zijn geboren en getogen, en nooit een andere identiteitskaart dan de Belgische op zak hebben gehad? Het is toch een publiek geheim dat bepaalde bedrijven en interimbureaus sollicitanten selecteren op basis van de naam en niet op basis van de nationaliteit? De naturalisatie doet eigenlijk niets meer dan de vreemdelingen uit de statistieken weghalen, waardoor hun problemen nog moeilijker opgemerkt worden.
Bovendien is de nationaliteitsvoorwaarde een achterhaalde categorie om nog over burgerschap te denken. We leven toch in een ,,immigratiesamenleving'', die het product is van verregaande globalisering. Burgerschap heeft in deze tijd te maken met de plaats waar mensen werken, wonen en het openbaar vervoer gebruiken. Het gaat dus om wat in het Frans heet la reconnaissance d'une citoyenneté de résidence. De rechten en plichten die aan dat burgerschap verbonden zijn, gelden voor iedereen in gelijke mate en wijzen op een verantwoordelijkheid van de burger naar de samenleving toe, en omgekeerd. Het onderscheid dat men blijft maken tussen autochtonen en allochtone migranten of tussen vreemdelingen en Belgen verliest in een immigratiesamenleving aan relevantie.
Eigenlijk passen de uitlatingen van Leman in een bepaald discours dat het denken over het migrantenbeleid hier in Vlaanderen tekent. De valkuilen van dit discours zijn al door verschillende mensen aangeduid: het gaat om een ,,wij-zij''-denken dat leidt tot minorisering. Men slaagt er maar niet in te denken over allochtonen als medeburgers en als compagnons de route. Vlamingen van Turkse of Marokkaanse afkomst die hier zijn geboren, blijven steevast als ,,migranten'' gebrandmerkt, terwijl die mensen niets met migratie te maken hebben. Het Vlaams Blok blijft zelfs hardnekkig vasthouden aan het woord ,,vreemdeling'' voor iedereen die islamitisch is, ook al hebben de mensen in kwestie meer loyauteit ten aanzien van België dan de gemiddelde Vlaams Blokker.
Het integratiediscours heeft ook altijd vastgehouden aan een strikte scheiding tussen de private en de publieke sfeer. Maar dat theoretisch onderscheid is in de praktijk niet altijd werkbaar. Zo is het onmogelijk de beleving van religie volledig naar de privésfeer te verwijzen. Bovendien suggereert de scheiding tussen private en publieke sfeer dat een volledig neutrale (en dus monoculturele) publieke sfeer mogelijk is. Dat is een waanidee. In plaats van enkel te streven naar neutraliteit moeten we veel meer middelen aanwenden om een actieve en open pluralistische publieke ruimte te organiseren. Er zijn signalen dat sommigen zich daar stilaan van bewust worden, maar er is op dit punt nog heel wat werk aan de winkel. We moeten af van het idee dat de problemen van onze immigratiesamenleving exclusief een zaak zijn van de nieuwkomers en onze allochtone medeburgers. De uitdagingen waarvoor we staan zijn uitdagingen voor de hele samenleving, niet in het minst voor de autochtone Vlamingen. Is het niet bijzonder vreemd dat het migrantenbeleid pas in 1989 uit de startblokken is geschoten omdat extreem-rechts electoraal aan het doorbreken was (terwijl de ,,migranten'' hier al een kwarteeuw leefden en zorg behoefden, maar geen Nederlands leerden en vaak in de werkloosheid terechtkwamen). Maar inmiddels haalt het Blok nog veel meer stemmen en blijkt Vlaanderen een regio die opvallend hoog scoort inzake alledaags racisme. Dat zal wel te maken hebben met de manier waarop het integratiebeleid zich enkel -- en dan nog vrij betuttelend -- op de migranten richtte, terwijl het er sterk op lijkt dat het zich minstens evenveel had moeten richten op ons, bange Vlamingen. De immigratiesamenleving is een feit en die zal pluralistisch zijn, wil ze rechtvaardig zijn. Het besef dat we in zo'n immigratiesamenleving leven, is nog pril en het komt me voor dat veel autochtonen minstens evenveel zouden moeten inburgeren en zich aanpassen aan de nieuwe situatie, als de immigrant. Er is totnogtoe bijzonder weinig geïnvesteerd in de interculturele competentie van de Vlamingen. Onderwijs, vormingsinstanties en het bedrijfsleven staan hier voor een enorme taak, waarvoor ook voldoende middelen moeten worden vrijgemaakt. Als de ontvangende samenleving zich niet aanpast, zal een evenwaardige participatie van nieuwkomers en allochtone medeburgers op zich laten wachten. De rechtvaardige multiculturele samenleving zal dan ook inspanningen vragen van alle inwoners. ,,Naast'' en ,,in'' het verhaal van de actieve welvaartsstaat moet worden plaatsgemaakt voor een verhaal over open, multicultureel burgerschap dat appelleert zowel aan autochtonen als aan allochtonen, aan jongeren en ouderen, aan werkgevers en werknemers, aan onderwijs en politiek.
Het heeft geen zin bij elk onderwerp afzonderlijk -- werkgelegenheid, onderwijs, politieke participatie of inburgeringsbeleid -- telkens opnieuw te polemiseren en politieke spelletjes te spelen. In veel discussies staan de belangen van de allochtonen in de schaduw van de electorale en machtsbelangen van de politieke klasse. De debatten over stemrecht en nu over inburgering bewijzen dat ten overvloede. Er is daarom nood aan een coherente visie die consequent op verschillende beleidsdomeinen toepasbaar is, zowel binnen het minderhedenbeleid als daarbuiten. De overheid moet de verschillende beleidsmaatregelen ophangen aan een stevige kapstok, waardoor het beleid bij de kiezer als een sluitend verhaal overkomt. Zeker iets om over na te denken in deze pre-electorale periode.
Verschenen in De Standaard 22/10/2002
* (De auteur is aspirant Fonds Wetenschappelijk Onderzoek en als moraalfilosoof verbonden aan de Universiteit Gent. Hij schreef het boek ,,Vreemdelingen over de (werk)vloer. Het debat over arbeidsmigratie en de migratiestop in kaart'', Academia Press, Gent.)
http://www.law.rug.ac.be/grond/vreemdelingenoverdewerkvloer.jpg
Synopsis:
Patrick Loobuyck, Vreemdelingen over de (werk)vloer. Het debat over de migratiestop en arbeidsmigratie in kaart, Academia Press, i.s.m. de Stichting Gerrit Kreveld, Gent, 2001, 262 p.
Sinds midden de jaren zeventig staat het Europese immigratiebeleid in het teken van de migratiestop. Enkel vluchtelingen en volgmigranten kunnen permanent naar de EU migreren. Maar, ondanks de migratiestop is de tijdelijke arbeidsmigratie zowel van hoog- als van laaggeschoolden niet stilgevallen. Op dit ogenblik wordt vanuit zeer verschillende hoeken zelfs een lans gebroken om tot een actiever immigratiebeleid over te gaan, waarin opnieuw een toegangspoort voor arbeidsmigranten wordt voorzien. Dit boek expliciteert en bespreekt de verschillende argumentatielijnen voor en tegen de afbouw van de migratiestop. In het eerste deel staat de waarom-vraag centraal, in het tweede deel ligt de nadruk op het hoe: op welke manier en op welk niveau kan er op een gerechtvaardigde en gecontroleerde manier een poort geopend worden om meer arbeidsmigratie te institutionaliseren- De conclusies zetten op basis van de gepresenteerde gegevens enkele krachtlijnen uit voor een realistisch en ruimer immigratiebeleid in de nabije toekomst.