Jos Verhulst
25 januari 2004, 10:26
OVERWEGINGEN BETREFFENDE DE OPKOMSTPLICHT
Deze tekst is een reactie op het pleidooi pro opkomstplicht van prof.em. Vermeersch.
http://www.liberales.be/cgi-bin/showframe.pl?essay&vermeerschopkomstplicht
Democratie bestaat volgens Vermeersch in soorten. En zijn betoog begint met de omschrijving van het soort democratie waaraan “wij de voorkeur geven”. Dit blijkt een ‘democratie’ te zijn, “...niet gebaseerd op directe uitingen van de ‘volkswil’...”.
Vermeersch onthult niet wie die ‘wij’ eigenlijk zijn. Nochtans is het antwoord op die vraag belangrijk. Ikzelf behoor in geen geval tot deze ‘wij’. Van democratie kan volgens mij slechts sprake kan zijn, indien de ‘volkswil’ zich wél direct en dwingend kan uiten. Alle opiniepeilingen tonen trouwens aan, dat in West-Europa en Noord-Amerika de meeste burgers gewonnen zijn voor directe en dwingende uitingen van de volkswil, via het bindend referendum (1). De ‘wij’ van Vermeersch is dus eigenlijk een (machtige) minderheid. Dat begint al goed.
In de ‘democratie’ waaraan Vermeersch en de zijnen de voorkeur geven, wordt de volkswil blijkbaar op minstens twee manieren beperkt.
Enerzijds moet het volk de eigenlijke beslissingsmacht afstaan aan ‘vertegenwoordigers’. Die kunnen vervolgens wetten maken die tegen de volkswil ingaan. Het volk kan die ongewenste wetten niet ongedaan maken. Het kan hoogstens, bij de volgende verkiezingen, stemmen op andere ‘vertegenwoordigers’, die daarna eveneens de volkswil kunnen negeren. Deze mogelijkheid tot negatie van de meerderheidswil is volgens vele politici zelfs de expliciete bedoeling van het vertegenwoordigingssysteem. Zoals Annemie Neyts zei in verband met het stemrecht voor naturalisatieweigeraars: “Dat de meeste Vlamingen tegen zouden zijn, is geen argument. Of zeg je er dan meteen bij dat je geen verkozen politici meer nodig hebt?” (HUMO 07 10 03, p.11).
En anderzijds moet volgens Vermeersch alles zich afspelen binnen bepaalde grenzen, opgelegd door de ‘mensenrechten’. Ook die mensenrechten zijn niet aan democratische besluitvorming onderhevig, maar worden blijkbaar gedecreteerd vanuit één of ander Walhalla, waaraan Jan Modaal zich heeft te onderwerpen. Vermeersch zegt in elk geval niets over de democratische legitimering van die ‘mensenrechten’. Hij deelt gewoon mee dat die er in de loop van de twintigste eeuw ‘bijgekomen’ zijn. Ik plaats hiertegen het simpel woord van de Verlichtingsfilosoof Condorcet: “Un peuple a toujours le droit de revoir, de réformer et de changer sa constitution. Une génération n’a pas le droit d’assujettir �* ses lois les générations futures; et toute hérédité dans les fonctions est absurde et tyrannique” (‘Projet de déclaration des droits naturels, civils et politiques des hommes’ Art. XXXIII).
Natuurlijk is het systeem waarvan Vermeersch uitgaat geen ‘democratie’ in enige reële betekenis van het woord. Een democratie - het woord zegt het zelf - is een systeem waarin het volk de soeverein is. Dat betekent dat het volk geen autoriteit boven zich moet dulden, die het de wetten voorschrijft. Geen koning, geen religieuze leider die zich op God beroept, geen maatschappelijke elite van enige soort. In een democratie heeft het volk structureel het laatste woord. Een wet die door de meerderheid niet wordt gewenst, moet in een daadwerkelijke democratie door het volk rechtstreeks kunnen weggestemd worden, wat kan gebeuren door een bindend referendum. België is zelfs formeel geen democratie: artikel 33 van de Grondwet stelt dat niet het volk, maar wel de ‘Natie’ soeverein is. En met ‘Natie’ wordt in de praktijk bedoeld: de maatschappelijke elite.
België wordt het best omschreven als een ‘particratie’ (2). Een particratie is geen dictatuur, maar ook geen democratie. Een democratie kan men vergelijken met een huis van vrije mensen, een dictatuur met een gevangenis, en een particratie met een gevangenis waarin de gedetineerden vrij hun cipiers kunnen kiezen. Een particratie is een pak beter dan een dictatuur, maar democratie is anders. Wanneer Vermeersch impliciet stelt dat wij in een ‘democratie’ leven, dan verkondigt hij politieke propaganda, en is hij geenszins bezig met een nauwkeurige conceptuele analyse van de werkelijkheid.
Maar goed: binnen dit particratisch systeem pleit Vermeersch dan voor opkomstplicht. Hiervoor voert hij één fundamenteel argument aan: de noodzaak van het stemgeheim. De burger moet in een particratisch stelsel tenminste nog vrij kunnen beslissen aan wie hij de wetgevende bevoegdheid zal afstaan, waarover hij in een democratie zelf zou beschikken. Volgens Vermeersch impliceert de noodzaak van het stemgeheim dwingend de opkomstplicht.
Bij nader toezien blijkt de argumentering van Vermeersch tweedelig.
Enerzijds schrijft hij: “zodra men weet dat iemand niet is gaan stemmen, weet men automatisch ook voor wie hij niet gestemd heeft, en dat betekent een afbreuk aan het geheim”. Dit deel van Vermeersch argumentatie heeft enkel zin, wanneer er sprake is, niet van recht op, maar van plicht tot stemgeheim. Het is duidelijk dat in een democratie, en zelfs in de zogenaamde ‘vertegenwoordigende democratie’ ofte particratie, enkel sprake kan zijn van een recht op stemgeheim. Indien het stemgeheim verplicht zou zijn, zouden de burgers elkaar zelfs geen stemadvies kunnen geven, omdat men daardoor de eigen voorkeur zou onthullen. Indien het stemgeheim verplicht zou zijn, zou niemand mogen bekendmaken voor wie hij heeft gestemd, en waarom. Daar kan het natuurlijk niet om gaan: zo’n verplichte geheimhouding zou in strijd zijn met de vrije meningsuiting. Niet de plicht tot stemgeheim, maar wel het recht op stemgeheim is bepalend. Het volstaat dus dat diegenen, die wensen dat niemand is geïnformeerd over hun stemgedrag, dit doel ook kunnen bereiken.
Een ander deel van Vermeersch’ argumentatie heeft effectief betrekking op het recht op stemgeheim. Vermeersch’ verwerping van sociale druk tegen stemdeelname is natuurlijk valabel. Maar deze overweging leidt, in tegenstelling tot wat Vermeersch schijnt te denken, niet logisch dwingend tot de invoering van opkomstplicht. Opkomstplicht sluit in abstracto (niet in concreto) natuurlijk sociale druk op het stemgedrag uit, maar daaruit volgt niet, dat opkomstplicht noodzakelijk moet ingevoerd worden om vrij stemgedrag veilig te stellen. Een vergelijking: zwijgplicht op straat sluit logisch uit, dat je op straat iemand beledigt; maar dit betekent niet, dat de onwenselijkheid van de openbare belediging impliceert, dat zwijgplicht op straat moet worden opgelegd. Men kan ook opteren voor het alternatief: wie iemand op straat beledigt kan worden vervolgd. Wie andermans deelname aan een verkiezing poogt te belemmeren, kan worden aangeklaagd. Dat is de normale gang van zaken. Mogelijke misstappen worden slechts zelden bestreden, door de overtreding a priori technisch onmogelijk te maken. In België mag men niet sneller rijden dan 120 km/h, en men zou dit verbod kunnen afdwingen door van het Belgisch grondgebied alle voertuigen te weren die een hogere snelheid kunnen halen. Dat gebeurt niet. De reden is eenvoudig: het radicaal onmogelijk maken van een bepaald type overtreding brengt vaak ongewenste vrijheidsbeperkingen, hoge kosten, verwarrende technische problemen en uitzonderingsregels mee. Het verbod is daardoor niet effectief. Men ziet dit ook met de opkomstplicht, die in concreto helemaal niet werkt: ongeveer tien procent van de opkomstplichtigen verschijnt helemaal niet in het stembureau, en het is onbegonnen werk om die te vervolgen.
Niemand die wil stemmen mag daarbij worden gehinderd. Dat is een dwingende eis. Daarentegen is er geen logisch dwingende reden om de naleving van dit verbod te realiseren door opkomstplicht op te leggen. Opteren voor opkomstplicht is geen noodwendigheid, maar een mogelijke keuze, waarover best langs direct-democratische weg (per referendum) wordt beslist. Ikzelf zou in zo’n geval zeker tegen de opkomstplicht stemmen, ondermeer omdat de uitdrukkelijke weigering om te gaan stemmen in bepaalde gevallen (bijvoorbeeld wanneer de politieke partij van uw voorkeur wordt verboden, of wanneer vrije lijstvorming onmogelijk wordt gemaakt door het opleggen van biologistische quota) het enige zinvolle alternatief kan vormen.
En tenslotte: in het betoog van Vermeersch valt een schreeuwende inconsistentie op. Indien Vermeersch zoveel belang hecht aan het stemgeheim voor de algemene kiezer, waarom zwijgt hij dan in alle talen over het stemgeheim voor de verkozene? De parlementsleden kunnen in de meeste gevallen helemaal niet in het geheim stemmen. De partijleiding, die over hun politieke toekomst beslist, is volledig geïnformeerd over het stemgedrag van de ‘volksvertegenwoordigers’, en heeft blijkbaar een enorme invloed op dit stemgedrag, getuige het feit dat de verkozenen bijna altijd in blok stemmen, niet enkel volgens de partijgrenzen, maar ook volgens de grenzen tussen ‘meerderheid’ en ‘oppositie’. Politici geven zelf regelmatig aan, dat het stemgedrag van de verkozenen allerminst vrij is. VLD-voorzitter De Gucht bevestigde dat recent, in verband met de stemmingen betreffende het gemeentelijk stemrecht voor naturalisatieweigeraars: “Het zijn tuchtstemmingen. SP.A en MR hebben moeite om hun parlementsleden onder controle te houden. Als er vrijheid was om te stemmen, zou er geen meerderheid zijn voor het migrantenstemrecht” (De Standaard, 08 12 03, p.4).
In een authentieke democratie is er stemgeheim, zowel voor de burgers als voor de verkozenen. Het stemgeheim voor parlementairen is even evident als het stemgeheim voor de kiezers bij een volksreferendum. Er bestaat geen principieel verschil tussen de stem, die een burger bij een referendum afgeeft, en de stem, door een verkozene uitgebracht in het parlement. Niemand betwist dat eerstgenoemde een geheime stem moeten kunnen uitbrengen. Welnu, hetzelfde geldt voor de verkozene. In beide gevallen wordt gestemd over wetten en in beide gevallen moet de stem op individuele, vrije en geheime wijze worden uitgebracht, omdat enkel individuen over rede en geweten beschikken.
Het feit dat voorstanders van de opkomstplicht zich enkel bekommeren over het stemgeheim voor burgers, en niet reppen over het stemgeheim voor verkozenen, doet vermoeden dat de echte inzet van dit debat elders ligt. Voor niemand is het een geheim, dat de meeste Belgen of Vlamingen de politieke machthebbers weinig of niet vertrouwen. Met andere woorden: onze politieke klasse heeft een zwaar legitimatieprobleem. En dan kunnen alle trukjes helpen. Wanneer de burgers moéten kiezen, kunnen de verkozen politici zich nadien met meer schijnbare legitimiteit op die verkiezing beroepen. Stemgeheim voor verkozenen zou daarentegen de macht van de partijhoofdkwartieren drastisch beperken. Wie pleit voor opkomstplicht voor de kiezers, zogezegd om hun stemgeheim te vrijwaren, maar anderzijds datzelfde stemgeheim voor de verkozenen afwijst, is eigenlijk bezig met de versterking van de particratie. Dat lijkt de eigenlijke inzet te zijn van dit typisch Belgische ‘debat’: opkomstplicht is een verdoken propagandamiddel, bedoeld om de schijnlegitimiteit te verhogen van zogenaamde volksvertegenwoordigers, die in werkelijkheid onder partijcontrole staan, en die de volkswil negeren en wìllen negeren.
Jos Verhulst
(1) In 1998 bleek 71% van de Vlamingen gewonnen voor de invoering van het referendum op federaal Belgisch niveau, tegen 24% tegenstanders (Knack, 7 oktober 1998). In Duitsland is 84% pro directe besluitvorming door het volk (Viktoria Kaina “Elitevertrauen und Demokratie” Wiesbaden: Westdeutscher verlag 2002), en in Nederland meet het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) 80% voorstanders (tegen 15% tegenstanders; ‘Sociale en Culturele Verkenningen 1999’, p.37). In de USA leverde een recente bevraging naar de wenselijkheid van direct-democratische besluitvorming op federaal niveau, een meerderheid op van 56,7% voorstanders (tegen 20,9% tegenstanders; Dane Waters ‘Initiative and Referendum Almanac’ Durham: Carolina UP 2003). In Zwitserland, waar direct-democratiosche besluitvorming voorhanden bestaat, "... is de affectieve verankering van volksinitiatief en referendum buitengewoon hoog. Drie Zwitsers op vier hebben een positieve grondhouding ten opzichte van directe democratie. Deze waardering is hoger dan die voor andere instellingen zoals het federalisme, de grondwet, of het sociaal overleg." (S. Möckli,"Direkte Demokratie. Ein Vergleich der Einrichtungen und Verfahren in der Schweiz und Kalifornien, unter Berücksichtigung von Frankreich, Italien, Dänemark, Irland, Österreich, Liechtensten und Australien", Bern: Verlag Paul Haupt 1994, p. 184).
zie ook:
http://www.wit-be.org/publicaties/wittewerf/ww6-2002/ww6-2002.html#c
(2) Diverse VLD-politici hebben dit op onbewaakte momenten ook uitgesproken: “Dat we in een democratie leven is een illusie. We leven in een particratie” (Marc Verwilghen, De Standaard Magazine 29 08 1997); “België is een particratie. En of we dat nu graag horen of niet, ook wij zijn daar een onderdeel van” (Guy Verhofstadt, VLD-studiedag ‘De burger beslsist’ Tongeren 07 02 98); “Wij leven niet in een democratie (...) we leven in een particratie. Wij kiezen voor mensen die voordien al verkozen zijn” (Reginald Moreels Het Laatste Nieuws 31 10 03).
Deze tekst is een reactie op het pleidooi pro opkomstplicht van prof.em. Vermeersch.
http://www.liberales.be/cgi-bin/showframe.pl?essay&vermeerschopkomstplicht
Democratie bestaat volgens Vermeersch in soorten. En zijn betoog begint met de omschrijving van het soort democratie waaraan “wij de voorkeur geven”. Dit blijkt een ‘democratie’ te zijn, “...niet gebaseerd op directe uitingen van de ‘volkswil’...”.
Vermeersch onthult niet wie die ‘wij’ eigenlijk zijn. Nochtans is het antwoord op die vraag belangrijk. Ikzelf behoor in geen geval tot deze ‘wij’. Van democratie kan volgens mij slechts sprake kan zijn, indien de ‘volkswil’ zich wél direct en dwingend kan uiten. Alle opiniepeilingen tonen trouwens aan, dat in West-Europa en Noord-Amerika de meeste burgers gewonnen zijn voor directe en dwingende uitingen van de volkswil, via het bindend referendum (1). De ‘wij’ van Vermeersch is dus eigenlijk een (machtige) minderheid. Dat begint al goed.
In de ‘democratie’ waaraan Vermeersch en de zijnen de voorkeur geven, wordt de volkswil blijkbaar op minstens twee manieren beperkt.
Enerzijds moet het volk de eigenlijke beslissingsmacht afstaan aan ‘vertegenwoordigers’. Die kunnen vervolgens wetten maken die tegen de volkswil ingaan. Het volk kan die ongewenste wetten niet ongedaan maken. Het kan hoogstens, bij de volgende verkiezingen, stemmen op andere ‘vertegenwoordigers’, die daarna eveneens de volkswil kunnen negeren. Deze mogelijkheid tot negatie van de meerderheidswil is volgens vele politici zelfs de expliciete bedoeling van het vertegenwoordigingssysteem. Zoals Annemie Neyts zei in verband met het stemrecht voor naturalisatieweigeraars: “Dat de meeste Vlamingen tegen zouden zijn, is geen argument. Of zeg je er dan meteen bij dat je geen verkozen politici meer nodig hebt?” (HUMO 07 10 03, p.11).
En anderzijds moet volgens Vermeersch alles zich afspelen binnen bepaalde grenzen, opgelegd door de ‘mensenrechten’. Ook die mensenrechten zijn niet aan democratische besluitvorming onderhevig, maar worden blijkbaar gedecreteerd vanuit één of ander Walhalla, waaraan Jan Modaal zich heeft te onderwerpen. Vermeersch zegt in elk geval niets over de democratische legitimering van die ‘mensenrechten’. Hij deelt gewoon mee dat die er in de loop van de twintigste eeuw ‘bijgekomen’ zijn. Ik plaats hiertegen het simpel woord van de Verlichtingsfilosoof Condorcet: “Un peuple a toujours le droit de revoir, de réformer et de changer sa constitution. Une génération n’a pas le droit d’assujettir �* ses lois les générations futures; et toute hérédité dans les fonctions est absurde et tyrannique” (‘Projet de déclaration des droits naturels, civils et politiques des hommes’ Art. XXXIII).
Natuurlijk is het systeem waarvan Vermeersch uitgaat geen ‘democratie’ in enige reële betekenis van het woord. Een democratie - het woord zegt het zelf - is een systeem waarin het volk de soeverein is. Dat betekent dat het volk geen autoriteit boven zich moet dulden, die het de wetten voorschrijft. Geen koning, geen religieuze leider die zich op God beroept, geen maatschappelijke elite van enige soort. In een democratie heeft het volk structureel het laatste woord. Een wet die door de meerderheid niet wordt gewenst, moet in een daadwerkelijke democratie door het volk rechtstreeks kunnen weggestemd worden, wat kan gebeuren door een bindend referendum. België is zelfs formeel geen democratie: artikel 33 van de Grondwet stelt dat niet het volk, maar wel de ‘Natie’ soeverein is. En met ‘Natie’ wordt in de praktijk bedoeld: de maatschappelijke elite.
België wordt het best omschreven als een ‘particratie’ (2). Een particratie is geen dictatuur, maar ook geen democratie. Een democratie kan men vergelijken met een huis van vrije mensen, een dictatuur met een gevangenis, en een particratie met een gevangenis waarin de gedetineerden vrij hun cipiers kunnen kiezen. Een particratie is een pak beter dan een dictatuur, maar democratie is anders. Wanneer Vermeersch impliciet stelt dat wij in een ‘democratie’ leven, dan verkondigt hij politieke propaganda, en is hij geenszins bezig met een nauwkeurige conceptuele analyse van de werkelijkheid.
Maar goed: binnen dit particratisch systeem pleit Vermeersch dan voor opkomstplicht. Hiervoor voert hij één fundamenteel argument aan: de noodzaak van het stemgeheim. De burger moet in een particratisch stelsel tenminste nog vrij kunnen beslissen aan wie hij de wetgevende bevoegdheid zal afstaan, waarover hij in een democratie zelf zou beschikken. Volgens Vermeersch impliceert de noodzaak van het stemgeheim dwingend de opkomstplicht.
Bij nader toezien blijkt de argumentering van Vermeersch tweedelig.
Enerzijds schrijft hij: “zodra men weet dat iemand niet is gaan stemmen, weet men automatisch ook voor wie hij niet gestemd heeft, en dat betekent een afbreuk aan het geheim”. Dit deel van Vermeersch argumentatie heeft enkel zin, wanneer er sprake is, niet van recht op, maar van plicht tot stemgeheim. Het is duidelijk dat in een democratie, en zelfs in de zogenaamde ‘vertegenwoordigende democratie’ ofte particratie, enkel sprake kan zijn van een recht op stemgeheim. Indien het stemgeheim verplicht zou zijn, zouden de burgers elkaar zelfs geen stemadvies kunnen geven, omdat men daardoor de eigen voorkeur zou onthullen. Indien het stemgeheim verplicht zou zijn, zou niemand mogen bekendmaken voor wie hij heeft gestemd, en waarom. Daar kan het natuurlijk niet om gaan: zo’n verplichte geheimhouding zou in strijd zijn met de vrije meningsuiting. Niet de plicht tot stemgeheim, maar wel het recht op stemgeheim is bepalend. Het volstaat dus dat diegenen, die wensen dat niemand is geïnformeerd over hun stemgedrag, dit doel ook kunnen bereiken.
Een ander deel van Vermeersch’ argumentatie heeft effectief betrekking op het recht op stemgeheim. Vermeersch’ verwerping van sociale druk tegen stemdeelname is natuurlijk valabel. Maar deze overweging leidt, in tegenstelling tot wat Vermeersch schijnt te denken, niet logisch dwingend tot de invoering van opkomstplicht. Opkomstplicht sluit in abstracto (niet in concreto) natuurlijk sociale druk op het stemgedrag uit, maar daaruit volgt niet, dat opkomstplicht noodzakelijk moet ingevoerd worden om vrij stemgedrag veilig te stellen. Een vergelijking: zwijgplicht op straat sluit logisch uit, dat je op straat iemand beledigt; maar dit betekent niet, dat de onwenselijkheid van de openbare belediging impliceert, dat zwijgplicht op straat moet worden opgelegd. Men kan ook opteren voor het alternatief: wie iemand op straat beledigt kan worden vervolgd. Wie andermans deelname aan een verkiezing poogt te belemmeren, kan worden aangeklaagd. Dat is de normale gang van zaken. Mogelijke misstappen worden slechts zelden bestreden, door de overtreding a priori technisch onmogelijk te maken. In België mag men niet sneller rijden dan 120 km/h, en men zou dit verbod kunnen afdwingen door van het Belgisch grondgebied alle voertuigen te weren die een hogere snelheid kunnen halen. Dat gebeurt niet. De reden is eenvoudig: het radicaal onmogelijk maken van een bepaald type overtreding brengt vaak ongewenste vrijheidsbeperkingen, hoge kosten, verwarrende technische problemen en uitzonderingsregels mee. Het verbod is daardoor niet effectief. Men ziet dit ook met de opkomstplicht, die in concreto helemaal niet werkt: ongeveer tien procent van de opkomstplichtigen verschijnt helemaal niet in het stembureau, en het is onbegonnen werk om die te vervolgen.
Niemand die wil stemmen mag daarbij worden gehinderd. Dat is een dwingende eis. Daarentegen is er geen logisch dwingende reden om de naleving van dit verbod te realiseren door opkomstplicht op te leggen. Opteren voor opkomstplicht is geen noodwendigheid, maar een mogelijke keuze, waarover best langs direct-democratische weg (per referendum) wordt beslist. Ikzelf zou in zo’n geval zeker tegen de opkomstplicht stemmen, ondermeer omdat de uitdrukkelijke weigering om te gaan stemmen in bepaalde gevallen (bijvoorbeeld wanneer de politieke partij van uw voorkeur wordt verboden, of wanneer vrije lijstvorming onmogelijk wordt gemaakt door het opleggen van biologistische quota) het enige zinvolle alternatief kan vormen.
En tenslotte: in het betoog van Vermeersch valt een schreeuwende inconsistentie op. Indien Vermeersch zoveel belang hecht aan het stemgeheim voor de algemene kiezer, waarom zwijgt hij dan in alle talen over het stemgeheim voor de verkozene? De parlementsleden kunnen in de meeste gevallen helemaal niet in het geheim stemmen. De partijleiding, die over hun politieke toekomst beslist, is volledig geïnformeerd over het stemgedrag van de ‘volksvertegenwoordigers’, en heeft blijkbaar een enorme invloed op dit stemgedrag, getuige het feit dat de verkozenen bijna altijd in blok stemmen, niet enkel volgens de partijgrenzen, maar ook volgens de grenzen tussen ‘meerderheid’ en ‘oppositie’. Politici geven zelf regelmatig aan, dat het stemgedrag van de verkozenen allerminst vrij is. VLD-voorzitter De Gucht bevestigde dat recent, in verband met de stemmingen betreffende het gemeentelijk stemrecht voor naturalisatieweigeraars: “Het zijn tuchtstemmingen. SP.A en MR hebben moeite om hun parlementsleden onder controle te houden. Als er vrijheid was om te stemmen, zou er geen meerderheid zijn voor het migrantenstemrecht” (De Standaard, 08 12 03, p.4).
In een authentieke democratie is er stemgeheim, zowel voor de burgers als voor de verkozenen. Het stemgeheim voor parlementairen is even evident als het stemgeheim voor de kiezers bij een volksreferendum. Er bestaat geen principieel verschil tussen de stem, die een burger bij een referendum afgeeft, en de stem, door een verkozene uitgebracht in het parlement. Niemand betwist dat eerstgenoemde een geheime stem moeten kunnen uitbrengen. Welnu, hetzelfde geldt voor de verkozene. In beide gevallen wordt gestemd over wetten en in beide gevallen moet de stem op individuele, vrije en geheime wijze worden uitgebracht, omdat enkel individuen over rede en geweten beschikken.
Het feit dat voorstanders van de opkomstplicht zich enkel bekommeren over het stemgeheim voor burgers, en niet reppen over het stemgeheim voor verkozenen, doet vermoeden dat de echte inzet van dit debat elders ligt. Voor niemand is het een geheim, dat de meeste Belgen of Vlamingen de politieke machthebbers weinig of niet vertrouwen. Met andere woorden: onze politieke klasse heeft een zwaar legitimatieprobleem. En dan kunnen alle trukjes helpen. Wanneer de burgers moéten kiezen, kunnen de verkozen politici zich nadien met meer schijnbare legitimiteit op die verkiezing beroepen. Stemgeheim voor verkozenen zou daarentegen de macht van de partijhoofdkwartieren drastisch beperken. Wie pleit voor opkomstplicht voor de kiezers, zogezegd om hun stemgeheim te vrijwaren, maar anderzijds datzelfde stemgeheim voor de verkozenen afwijst, is eigenlijk bezig met de versterking van de particratie. Dat lijkt de eigenlijke inzet te zijn van dit typisch Belgische ‘debat’: opkomstplicht is een verdoken propagandamiddel, bedoeld om de schijnlegitimiteit te verhogen van zogenaamde volksvertegenwoordigers, die in werkelijkheid onder partijcontrole staan, en die de volkswil negeren en wìllen negeren.
Jos Verhulst
(1) In 1998 bleek 71% van de Vlamingen gewonnen voor de invoering van het referendum op federaal Belgisch niveau, tegen 24% tegenstanders (Knack, 7 oktober 1998). In Duitsland is 84% pro directe besluitvorming door het volk (Viktoria Kaina “Elitevertrauen und Demokratie” Wiesbaden: Westdeutscher verlag 2002), en in Nederland meet het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) 80% voorstanders (tegen 15% tegenstanders; ‘Sociale en Culturele Verkenningen 1999’, p.37). In de USA leverde een recente bevraging naar de wenselijkheid van direct-democratische besluitvorming op federaal niveau, een meerderheid op van 56,7% voorstanders (tegen 20,9% tegenstanders; Dane Waters ‘Initiative and Referendum Almanac’ Durham: Carolina UP 2003). In Zwitserland, waar direct-democratiosche besluitvorming voorhanden bestaat, "... is de affectieve verankering van volksinitiatief en referendum buitengewoon hoog. Drie Zwitsers op vier hebben een positieve grondhouding ten opzichte van directe democratie. Deze waardering is hoger dan die voor andere instellingen zoals het federalisme, de grondwet, of het sociaal overleg." (S. Möckli,"Direkte Demokratie. Ein Vergleich der Einrichtungen und Verfahren in der Schweiz und Kalifornien, unter Berücksichtigung von Frankreich, Italien, Dänemark, Irland, Österreich, Liechtensten und Australien", Bern: Verlag Paul Haupt 1994, p. 184).
zie ook:
http://www.wit-be.org/publicaties/wittewerf/ww6-2002/ww6-2002.html#c
(2) Diverse VLD-politici hebben dit op onbewaakte momenten ook uitgesproken: “Dat we in een democratie leven is een illusie. We leven in een particratie” (Marc Verwilghen, De Standaard Magazine 29 08 1997); “België is een particratie. En of we dat nu graag horen of niet, ook wij zijn daar een onderdeel van” (Guy Verhofstadt, VLD-studiedag ‘De burger beslsist’ Tongeren 07 02 98); “Wij leven niet in een democratie (...) we leven in een particratie. Wij kiezen voor mensen die voordien al verkozen zijn” (Reginald Moreels Het Laatste Nieuws 31 10 03).