[demonen]

Wringen, trekken, sleuren. En doorduwen op debeslissende momenten. Als formateur heeft Elio Di Rupo (PS) het lot meermaals een belangrijk handje moeten toesteken. Nu ja, toesteken. Het Franse 'forcer le destin' - de arm van het lot omwringen - vat het gebeurde beter. Hij moest wel. Dreigen dat er doden zouden vallen, maakte immers nog weinig indruk.

'We nemen een vrij groot risico, Wouter. Maar ik denk dat we de sprong wel moeten wagen.' Yves Leterme beseft dat zijn partij zonet het point of no return is gepasseerd. Na twee dagen van zinderende politieke stratego zit CD&V toch mee rond de tafel om de regering-Di Rupo op de been te brengen -zonder de N-VA. Wouter Beke heeft zijn partijgenoot zonet uit zijn bed gebeld. De zeven andere partijen zijn bereid eerst BHV op te lossen, legt hij uit. Het moet wel verpakt worden in een groter communautair pakket, maar bon, eerst is eerst.

Beke leest Leterme midden in de nacht de formulering voor die in het communiqué zal worden gebruikt. Leterme geeft zijn zegen, maar blijft malen. Hij weet wat het is om gedupeerd te worden, een schrik die CD&V in de greep houdt. Zullen de anderen deze keer echt doen wat ze beloven? Een groot risico, indeed.

Beke is niet de enige die die nacht een sprong in het ongewisse maakt. Ook Elio Di Rupo (PS) moet op de nationale feestdag een beslissing van nationaal belang nemen. Na het opbod van de voorgaande dagen, de dramatische televisietoespraak van de koning incluis, wil de formateur eindelijk aan de regeringsonderhandelingen beginnen, met acht partijen. Dus ook de CD&V. Zonder hen heeft het geen zin om te starten, maar ze zijn genoeg het hof gemaakt. Beke moet over de brug komen. Nu of nooit.

Di Rupo beseft ten volle hoe moeilijk het is voor Beke om de band met de N-VA publiek door te knippen. Het is geen 24 uur geleden dat hij zich verschrikkelijk kwaad heeft gemaakt op de piepjonge christendemocratische voorzitter. Het incident vindt plaats na een stevig gesprek -samen met de luitenants Anne Poutrain en Eddy Peeters- waarin pas goed blijkt hoe diep de kloof tussen PS en CD&V is.

'Kom, we gaan naar boven, de andere voorzitters zijn er al', zegt Di Rupo na het gesprek onder acht ogen. Beke en Eddy Peeters kijken elkaar verbaasd aan. Heeft Di Rupo hen nu echt helemaal niet begrepen? 'Maar neen, wij gaan niet mee. We hebben onvoldoende garanties.'

Di Rupo weet niet wat hij hoort. Hij ontploft. 'Beseffen jullie wel wat jullie doen? Er zullen rellen losbarsten. Er zullen doden vallen. Dat zullen jullie op jullie geweten hebben!' Kwaad en vooral diep ontgoocheld verlaat hij samen met Poutrain de kamer. De CD&V'ers kijken mekaar opnieuw aan, verdwaasd deze keer. 'Wow, amai. Wat was dat?'

Drie-vier minuten

Di Rupo weet dat hij niet veel kansen meer zal krijgen om zijn formatiemotor op gang te trekken. Wanneer hij die 21ste juli 's avonds plots een piepklein kiertje ziet, schiet hij vooruit.BHV en alles waarvoor een tweederdemeerderheid nodig is, worden eerst aangepakt, daarna komen de sociaaleconomische en budgettaire onderhandelingen. Iedereen mee? Neen. De dagen en weken nadien zal blijken dat die avond niet iedereen mee was. Maar op dat moment is Di Rupo al niet meer te houden. Als een bezetene tokkelt hij op het klavier van zijn Macbook om een communiqué op te stellen.

'Beke had toen nog altijd niet volmondig “ja, of “oké, gezegd, maar “neen, zei hij alleszins ook niet meer', zegt een Franstalige onderhandelaar. 'Het heeft toen nog hooguit drie-vier minuten geduurd', zegt een andere. 'Elio heeft zijn tekstje getikt en is onmiddellijk naar de koning vertrokken. Il a vraiment forcé le destin l�*.'
Bekes brief

Met het communiqué dat het Paleis later die nacht verspreidt, wordt een wekenlange pauze ingezet. De medewerkers van Di Rupo, en niet het minst zijn rechterhand Anne Poutrain, zijn helemaal aan het eind van hun Latijn en dat maken ze hem ook duidelijk. Ze willen vakantie, ook nu of nooit. 'Als je onmiddellijk wilt voortdoen, dan zal het zonder ons zijn.'

Maar dat de koning iedereen op vakantie stuurt, heeft niet alleen met een afgepeigerde backoffice te maken. 'Als we 's anderendaags opnieuw waren bijeengekomen, dan waren de onderhandelingen vastgelopen, daarvan ben ik overtuigd. We kregen gewoon de tijd niet om het eens te worden over de interpretatie van de afspraken', zegt een Franstalige voorzitter.

Net daarom stuurt Beke nadien nog een brief naar Di Rupo waarin hij hem uitlegt hoe CD&V de afspraken van 21 juli leest. Wanneer de besprekingen eind augustus hervatten, blijkt vooral MR-voorzitter Charles Michel er een andere lezing op na te houden. Michel dringt er met de regelmaat van de klok op aan dat elke partij een extra onderhandelaar mag meebrengen - in zijn geval Olivier Maingain (FDF). De blik van Beke is op die momenten altijd strak op Di Rupo gericht, die recht tegenover hem zit. 'Nee, Charles, dat is niét zo afgesproken', zegt Di Rupo keer op keer. Het vertrouwen is broos. 'Als Di Rupo één moment van twijfel zou hebben gelaten, was het niet gelukt', zegt een aanwezige. Althans niet met CD&V.

'C'est foutu'

Pas een kleine twee maanden nadat is afgesproken om de BHV-noot als eerste te kraken, blijkt pas hoe hard dat onding wel is. Er is opnieuw nood aan wat forcing. Met de fameuze 'bande d'irresponsables', in de nacht van 13 september, voert Di Rupo de druk weer op tot het maximum. Ook deze keer gaat hij niet onbesuisd te werk. Diezelfde middag al, vlak voor de stemming in de Kamer over het steunpakket maatregelen voor Griekenland, waarschuwt hij zijn medewerkers dat het zal stormen: 'C'est foutu!'

Dat CD&V die avond moeilijk blijft doen over de apparentering, de burgemeesters en de paritaire Senaat is maar een deel van de verklaring waarom Di Rupo aan de noodrem trekt. Sommige Franstalige onderhandelaars krijgen immers sterk de indruk dat Charles Michel (MR) zijn buik vol heeft van de onderhandelingen en overweegt de tafel helemaal te verlaten.

And when it rains, it pours. Want net die dag raakt ook bekend dat Leterme in december de Wetstraat 16 definitief verlaat voor een job bij de Oeso. Het grote vangnet, lopende zaken tot 2014, valt daarmee weg. Erger nog, beseft Di Rupo: als hij faalt, kan Didier Reynders (MR) zijn intrek nemen in de Zestien.

Ondanks intensief gependel tussen Wouter Beke en Charles Michel komt de formateur maar niet dichter bij een oplossing. Na een gesprek van om en bij de twee uur met Michel, komt hij opnieuw bij Beke, zichtbaar nerveus. 'We zitten totaal geblokkeerd. En het vertrek van de premier naar de Oeso compliceert alles. Er moet een oplossing komen voor de apparentering, voor de burgemeesters en voor de paritaire Senaat', zegt hij. 'Ik wil dat jullie eens goed nadenken.'

Opnieuw moet Di Rupo de zaak proberen te forceren. Vlak voor hij 's nachts de deur uitstormt, pepert hij de onderhandelaars nog eens goed in wat de catastrofale gevolgen van een mislukking zouden zijn. 'Hij gaf niemand de kans om weerwerk te bieden, hij bleef maar razen. Maar die dramatisering maakte wel indruk', zegt een Vlaamse voorzitter.

Omdat de pers de Wetstraat al verlaten heeft wanneer Di Rupo rond 2 uur met veel tamtam de deur achter zich dichttrekt, verloopt de forcing wat moeizamer. De formateur stuurt 's nachts nog een vlammend communiqué om de onderhandelaars publiek aan de oren te trekken - en zeker te zijn dat zijn boodschap wordt gehoord. Een dag later, en met wat hulp van een koninklijk vliegtuig en een aangepast Vlaams voorstel rond de coöptatie in de Senaat, is BHV gesplitst.

Limieten

Tijdens de finale begrotingsbesprekingen botst Di Rupo op de limieten van wat hij kan forceren. In het weekend voor hij naar Ciergnon rijdt om zijn ontslag aan te bieden aan de koning, probeert hij de liberale voorzitters Alexander De Croo (Open VLD) en Charles Michel (MR) voor het blok te zetten.

Hij houdt een ultieme bilaterale met alle partijen en roept De Croo en Michel pas als laatste bij zich. Voor de blauwe voorzitters is dat een slag in het gezicht. 'Als wij het probleem waren, dan had hij ons als eerste moeten uitnodigen, niet als laatste. Op die manier lachte hij ons gewoon uit in ons gezicht. Hij wou ons een voorstel doen dat te nemen of te laten was.' Forcer le destin, quoi.

Maar de liberalen weigeren. Michel is minder standvastig dan De Croo, maar de pogingen om die laatste te isoleren zijn geen doorslaand succes. De Croo weet dat Michel hem aan het 'lossen' is en doet er dus alles aan om hem aan zijn kant te houden. Al was het maar in de perceptie. Voor de buitenwereld zijn het 'de liberalen' die weigeren. Michel minder dan De Croo, dat wel, maar niettemin: de liberalen.

Di Rupo ziet geen andere mogelijkheid meer dan naar Ciergnon te rijden om zijn ontslag aan te bieden. Pas een week later, na het ontslag, de daaropvolgende bedenktijd, verschillende gesprekken onder vier ogen met De Croo en Michel, en - uiteindelijk - enkele cruciale telefoontjes met oud-premier Guy Verhofstadt (DS 23december), wordt er moeizaam een akkoord bereikt over de begroting.

Uitgewerkt

In de laatste onderhandelingsnacht en -ochtend, bij de verdeling van de ministerportefeuilles, probeert Di Rupo een allerlaatste keer aan powerplay te doen. Maar deze keer met nog minder succes. Op goed drie kwartier van het einde dreigt hij plots om alsnog de handdoek te werpen. 'We zullen er hier niet uit raken', zegt Di Rupo plots. Waarna hij rechtstaat en zijn spullen bij elkaar pakt. Geen hond die hem gelooft. De 'forcer'-formule is uitgewerkt. Het idee alleen al dat hij nu zou stoppen, met een akkoord over BHV, de financieringswet, de bevoegdheidsoverdrachten en de begroting op zak, is te gek voor woorden.

Benoît Lutgen (CDH) neemt het zekere voor het onzekere en springt ook recht: 'Vergeet het maar. Geen sprake van dat jij hier nu buitengaat.' Tot Di Rupo's grote verbazing hoort hij plots ook de stem van Anne Poutrain. 'Ik denk dat Benoît gelijk heeft. U kunt hier nu niet buitengaan, gaat u maar gewoon weer zitten.'