Aangeleerde hulpeloosheid

[Jos Verhulst]

AANGELEERDE HULPELOOSHEID (G.Dekegel & J.Verhulst)

Dieren kunnen reflexen aanleren. Pavlov (1849-1936) liet een hond een fluittoon horen, en gaf het dier daarna voedsel. Dit werd een groot aantal keren herhaald. Na een tijd loopt bij de hond het speeksel in de mond, zodra het dier de fluittoon hoort. Pavlov noemde dit soort aangeleerde reacties ‘geconditioneerde reflexen’ .

‘Aangeleerde hulpeloosheid’ is ook een geconditioneerde reflex. Martin Seligman bedacht een variatie op de proef van Pavlov. Hij liet de fluittoon echter niet volgen door voedsel, doch door een elektrische schok (toegediend via de metalen bodem waarop de hond stond). Tijdens de conditionering zat de hond vastgesnoerd in een soort harnas. Daardoor kon het dier de onaangename schokken niet vermijden (zie: Seligman, M.E.P., Maier, S.F., and Geer, J.�* �* The alleviation of learned helplessness in dogs.�* Journal of Abnormal Psychology, 73, 256-262; 1968).

Seligman plaatste een aldus gecondtioneerde hond vervolgens vrij in een kooi, waaruit het dier gemakkelijk kon ontsnappen door over een hekje te springen. Hij verwachtte dat het dier bij het horen van de fluittoon over het hekje zou springen. Dit gebeurde niet. De hond gedroeg zich wel alsof hij een onaangename ervaring voorzag. Maar hij bleef staan en onderging passief de schok.

Wat was de verklaring? Tijdens de conditionering had het vastgesjorde dier ervaren, dat het onmogelijk was om de schok te vermijden. Daarom had de hond geleerd om de fluittoon niet zomaar te associëren met een schok. De fluittoon werd geassocieerd met een onontkoombare schok. Het dier had geleerd dat verzet nutteloos was. En daarna gedroeg zich ook hulpeloos in omstandigheden waarin de schok wél kon worden vermeden. Aangeleerde hulpeloosheid.

Wij vinden het gedrag van de door Seligman geconditioneerde hond erg vreemd. Wij zien immers dat de hond tijdens de conditionering was vastgesnoerd, en tijdens de daaropvolgende proef niet. Blijkbaar doorziet de hond dat verschil niet. Hij reageert niet met overleg, doch reflexmatig. En zijn reflexen werden gemanipuleerd door de conditionering.

Kan aangeleerde hulpeloosheid ook optreden bij mensen? Volgens Seligman wel. Aangeleerde hulpeloosheid kan ontstaan in negatieve situaties waaruit de mens geen uitweg ziet. Waar kunnen we zo’n situaties aantreffen? De meest voor de hand liggende omgeving is de school. Schoolkinderen hebben immers hun eigen lot niet in handen. Zij worden door volwassenen in de school gestopt. Die volwassenen zelf beschouwen de school als een omgeving, die voor het kind onvermijdelijk is.

Indien het op die onvermijdelijke en blijkbaar ‘normale’ school fout gaat, zal een kind de problemen dus gemakkelijk toeschrijven aan eigen tekorten. De school functioneert als het harnas, waarin Seligman de hond insnoerde; de negatieve schoolervaringen functioneren als de elektrische schokken. Het kind leert die negatieve ervaringen beschouwen als het onvermijdelijk resultaat van het eigen tekort. Het ontwikkelt een negatief zelfbeeld. Na een tijd is de hulpeloosheid diep ingeprent.


Goeverneur Paulus over ‘hoogbegaafde’ kinderen

C.Paulus, gouverneur van de provincie Antwerpen, hield op 4 oktober 2002 een rede voor de provincieraad over de problemen van hoogbegaafde kinderen. Men spreekt van ‘hoogbegaafdheid’ bij kinderen die een IQ hebben dat twee standaarddeviaties boven het gemiddelde ligt. Omdat het gemiddeld IQ ongeveer 100 bedraagt, en één standaarddeviatie overeenkomt met 15 IQ-punten, gaat het over kinderen met een IQ boven de 130 (andere elementen dan IQ spelen natuurlijk ook een rol). Men kan aannemen dat ongeveer 2,5% van de bevolking hoogbegaafd is, zodat in het lager en middelbaar onderwijs in Vlaanderen ongeveer 22.000 hoogbegaafde kinderen school lopen. Ongeveer de helft van die kinderen heeft manifeste problemen op school. Die problemen kunnen doorgaans beschreven worden als het gevolg van aangeleerde hulpeloosheid.

Ons schoolsysteem is gericht op de ‘gemiddelde leerling’. Het leertempo binnen een gemiddelde klas verschilt echter zeer sterk van kind tot kind. Een goede vuistregel is, dat de snelst lerende kinderen in de klas de leerstof ongeveer vijf maal sneller absorberen dan de traagst lerende kinderen (A.Jensen ‘The g-factor’ Praeger 1998; p.274-275). Het sneller lerende kind verspilt in een doorsnee klas dus zeker de helft van zijn tijd. Een hoogbegaafd kind heeft na twaalf jaar schoollopen, een gigantische tijdspanne op de schoolbanken doorgebracht zonder enige vrucht. Midas Dekkers, ongetwijfeld zelf ooit een ex-hoogbegaafde scholier; beschrijft de rol van de school in zijn recente boek ‘De Larf’ dan ook als volgt:

"Op school wordt de nieuwsgierigheid vermoord. Je krijgt er antwoord op vragen die je je nooit hebt gesteld en blijft met de echte vragen zitten tot het vlammetje flakkert en dooft. Op school beschouwen ze je als een vat dat moet worden volgestampt, niet als een spons die zich vanzelf volzuigt, zolang je de gaatjes maar niet met onzin verstopt. Het is bijna onmogelijk om een kind het leren te beletten, maar op school krijgen ze het voor elkaar" (p.152) "..scholen (zijn) niet zozeer gebouwd om kinderen iets te leren als wel om de maatschappij van ze te vrijwaren, ongeveer zoals gevangenissen dienen om de maatschappij tegen boeven te beschermen" (p.222)

Voor hoogbegaafde kinderen functioneert de school als een gevangenis. De school is een kooi. Paulus verwijst naar Stephanie Tolan, die deze metafoor uitwerkt (www. stephanietolan.com/is_it_a_cheetah.htm). De cheetah is het snelste dier op aarde. Als hij tenminste niet opgroeide in een kooi. In een kooi kan de cheetah de vaardigheid niet oefenen, waarvoor in hem de aanleg sluimert. Hij wordt afgestompt, vaak rusteloos of depressief, of agressief. Een ingekooide cheetah groeit niet op tot het snelste dier op aarde. Meer nog: door de kooi kan de jonge cheetah niet eens zijn aanleg tonen. De kooi biedt daartoe niet de loopruimte.

Zoals de ingekooide cheetah agressief of passief wordt, wordt ook het in de school ingekooide hoogbegaafde kind onhandelbaar of depressief. Allemaal aangeleerde hulpeloosheid, waarbij de school als Seligmans hondenharnas functioneert.

Aangeleerde hulpeloosheid bij gezinnen

Paulus stelt het probleem nog te beperkt. Het gaat niet enkel om de hoogbegaafde kinderen. Ook gewoon goedbegaafde kinderen komen niet aan hun trekken in de school.

Laat eens kijken. In de Verenigde Staten leren ongeveer een miljoen kinderen thuis. In Groot-Brittanië vele tienduizenden (zelfs 150.000 volgens The Observer, 13 augustus 2000). Uit de ervaring die met deze kinderen werd opgedaan, blijkt duidelijk dat goedbegaafde kinderen (en vermoedelijk ook vele andere kinderen) net zo goed of beter geholpen door helemaal niet naar school te gaan, maar zelf te studeren, onder begeleiding van een coach - bij voorkeur één van de ouders. Thuislerende kinderen bouwen immers over het algemeen een enorme leervoorsprong op ten opzichte van hun schoollopende leeftijdgenoten.

Hieronder vindt men de resultaten van een recent onderzoek, uitgevoerd door de Britse onderzoekster Paula Rothermel. De afgebeelde kromme is de klassieke Gausscurve of klokcurve, hier aangegeven voor testresultaten die het kennisniveau aangeven. Zoals altijd bevindt zich ongeveer 68% van de kinderen op minder dan één standaarddeviatie van het gemiddelde (tussen de buigpunten van de curve). Van de thuislerende kinderen bevindt de grote meerderheid zich echter boven deze middenmoot. Het gaat hier om jonge kinderen, getest op de leeftijden van 4-5 jaar, 7 jaar en 10 jaar.



[size=2]Verdeling van NLP-scores van thuislerende kinderen (Year 1 = 4�*5 jaar; Year 3 = 7 jaar; Year 5 = 10 jaar) in vergelijking met de standaard verdeling voor schoollopers.
www.leeds.ac.uk/educol/documents/00002197.htm[/size]



Thuislerende kinderen hebben op het einde van de middelbare studies een leervoorsprong die gemiddeld op twee jaar kan worden geschat. Een goed overzicht van de onderzoeksresultaten wordt geboden in de studie van Henk Blok: ‘de effectiviteit van het thuisonderwijs: een overzicht van de onderzoeksresultaten’ (http://www.sco-kohnstamminstituut.uv...ectiviteit.pdf). Deze observaties suggereren sterk dat niet enkel hoogbegaafden, maar normaal begaafde kinderen in het algemeen in ons schoolsysteem leren om minderwaardig te presteren. Niet enkel voor een cheetah, maar ook voor een kat zal een kooi de normale ontplooiing van de natuurlijke begaafdheden beletten. Een zeer groot aantal kinderen leert hulpeloosheid aan op school.

Een argument dat vaak wordt aangehaald tegen thuisleren luidt, dat thuislerende kinderen niet behoorlijk zouden socialiseren. Onderzoek geeft voor deze bewering niet de minste grond (http://www.ed.gov/databases/ERIC_Digests/ed372460.html). Paula Rothermel wijst erop dat men thuislerende kinderen op dit gebied niet mag testen met batterijen die gericht zijn op schoollopende kinderen. Deze laatsten socialiseren in een bijzonder kunstmatige omgeving: zeer dichte en langdurige aanwezigheid van een zeer groot aantal leeftijdgenoten, en dit in een sterk hiërarchische schoolomgeving. Thuislerende kinderen hebben veel mildere, en tegelijk inzake leeftijd veel minder geselecteerde sociale omgeving. Volgens de algemene ‘Rutter Scale’ bleek geen enkel van de onderzochte thuislerende kinderen in sociaal of gedragsmatig opzicht problematisch te zijn. Daarentegen wijst de ‘Goodman Scale’, die beperkter van opzet is en specifiek op schoollopende kinderen is gericht, voor een behoorlijk aantal thuislerende kinderen ‘peer problems’ aan. De oorzaak hiervan is, dat voor thuislerende kinderen het specifiek contact met leeftijdgenoten minder belangrijk is; hun sociale contacten zijn gevarieerder en tegelijk minder intensief (geen langdurig en onvermijdbaar nabij contact met enkele tientallen leeftijdgenoten). Blok vat de onderzoeksresultaten op dit gebied als volgt samen met de conclusie “.. dat to-kinderen het in sociaal-emotioneel opzicht minstens net zo goed of zelfs beter doen dan schoolkinderen”.

De onderzoeksresultaten bewijzen niet, dat thuisonderricht in alle situaties de meest aangewezen optie is. Ongetwijfeld speelt zelfselectie een rol: gezinnen waarin de ouders meer betrokken zijn bij de opvoeding, hoger opgeleid zijn, of meer neiging tot initiatief vertonen, zullen wellicht sneller op thuisonderricht overschakelen. Maar in elk geval zijn de resultaten van thuisonderricht superieur, en in veel gevallen zullen kinderen die in het schoolsysteem wegkwijnen kunnen opbloeien wanneer ze thuis vrij mogen leren. Bovendien is het ook redelijk om te verwachten, dat meer gezinnen positieve resultaten met thuisleren kunnen boeken naarmate de maatschappelijke vaardigheid op dit gebied wordt hersteld.

Het is dus op het eerste zicht bijzonder vreemd dat goeverneur Paulus, waar hij op zoek gaat naar remedies voor de problemen van hoogbegaafde kinderen, enkel spreekt over differentiatie binnen schoolverband. De natuurlijke en reeds uitvoerig geteste manier om goedbegaafde kinderen tot ontplooiing te laten komen, is individueel thuisonderricht. De staat maakt dit nu bijzonder moeilijk, omdat het belastingsgeld dat schoollopende kinderen krijgen via de subsidiëring van hun school (5000 euro per jaar per middelbare scholier), ontzegd wordt aan thuislerende kinderen. De natuurlijke en menswaardige oplossing zou erin bestaan, om thuislerende gezinnen de financiële ruimte te geven die ook aan scholen geboden wordt. Dit hoeft niet gepaard te gaan met inspectie of bureaucratie. Geef de gezinnen gewoon het geld dat ook de scholen krijgen, naarmate de examens voor de middenjury worden afgelegd. Op zo’n manier kunnen goedbegaafde kinderen op hun natuurlijk tempo de middelbare studies afleggen, en op vijftien- of zestienjarige leeftijd hun hogere studies aanvatten.

Waarom vermeldt gouverneur Paulus zo’n alternatief niet? Dat gebeurt zeker niet uit kwade wil, want hij is duidelijk begaan met de negatieve ervaringen van veel hoogbegaafde kinderen. Onze stelling luidt, dat het hier alweer gaat om aangeleerde hulpeloosheid, niet enkel bij Paulus, maar bij onze gezinnen in het algemeen. Reeds vele generaties worden de kinderen, vrijwel zonder uitzondering, naar school gestuurd. De meeste gezinnen realiseren zich niet meer, dat er een alternatief bestaat. Wij hebben hulpeloosheid aangeleerd, wat de opvoeding van onze eigen kinderen betreft.

Veronderstel, dat honderd jaar geleden de staat openbare keukens en eetgelegenheden had opgericht, waar men gratis een maaltijd kon krijgen. Op iedere hoek van de straat bevindt zich zo’n officiële eetgelegenheid. Veronderstel dat reeds generaties lang politici en wetenschappers ons hadden voorgehouden, dat de bereiding van gezonde en evenwichtige maaltijden expertise vereist, en dat men dit niet aan de gezinnen kan overlaten. Reeds honderd jaar zou geen enkele woning nog een keuken zijn ingebouwd. Iedereen gaat dagelijks eten in die openbare eetgelegenheden, en vrijwel iedereen gelooft dat het onverantwoord is om als leek zelf een maaltijd klaar te maken. De zonderlingen die toch thuis hun eigen maaltijd willen bereiden, moeten dit doen op eigen kosten; zij worden met een scheef oog bekeken - in sommige landen zijn hun activiteiten zelfs verboden - en in ieder geval wordt ook hun belastingsgeld verder gebruikt om de officiële staatsrestaurants te subsidiëren.

Zeker, veel kinderen zouden zeuren over eten, dat in de officiële restaurants zo deskundig wordt bereid. De maaltijden zijn nogal flets en fantasieloos, je moét vlees eten omdat dit volgens de staatsdiëtisten nodig wordt geacht, en de porties zijn voor iedereen precies even groot. Maar het kost niets, de kinderen groeien ervan, en men heeft nooit iets anders gekend. En bovenal: men ziet geen alternatief, niemand heeft zelf leren koken, de vaardigheden zijn generaties gelden afgeleerd en de aangeleerde hulpeloosheid op culinair gebied is de maatschappelijke norm geworden.

In die situatie bevindt zich ons onderwijs: in een situatie van massale aangeleerde hulpeloosheid voor ouders en gezinnen. Een fataliteit hoeft dit niet te zijn. Seligmans levenswerk bestond juist hierin, dat hij aantoonde dat mensen - omdat ze reflexief denkende wezens zijn die zich beelden kunnen vormen over hun eigen mentale situatie - uit aangeleerde hulpeloosheid kunnen ontsnappen (www.positivepsychology.org). Ontsnapping uit de massale aangeleerde hulpeloosheid op opvoedkundig gebied is mogelijk en wenselijk. Een goed vertrekpunt zou zijn, om thuislerende gezinnen dezelfde financiële ruimte te geven als de scholen, volgens de hierboven geschetste modaliteiten.

[Fredje]

Oorspronkelijk geplaatst door Jos Verhulst

AANGELEERDE HULPELOOSHEID (G.Dekegel & J.Verhulst)

"Op school wordt de nieuwsgierigheid vermoord. Je krijgt er antwoord op vragen die je je nooit hebt gesteld en blijft met de echte vragen zitten tot het vlammetje flakkert en dooft. Op school beschouwen ze je als een vat dat moet worden volgestampt, niet als een spons die zich vanzelf volzuigt, zolang je de gaatjes maar niet met onzin verstopt. Het is bijna onmogelijk om een kind het leren te beletten, maar op school krijgen ze het voor elkaar" (p.152) "..scholen (zijn) niet zozeer gebouwd om kinderen iets te leren als wel om de maatschappij van ze te vrijwaren, ongeveer zoals gevangenissen dienen om de maatschappij tegen boeven te beschermen" (p.222)

Voor hoogbegaafde kinderen functioneert de school als een gevangenis. De school is een kooi. Paulus verwijst naar Stephanie Tolan, die deze metafoor uitwerkt (www. stephanietolan.com/is_it_a_cheetah.htm). De cheetah is het snelste dier op aarde. Als hij tenminste niet opgroeide in een kooi. In een kooi kan de cheetah de vaardigheid niet oefenen, waarvoor in hem de aanleg sluimert. Hij wordt afgestompt, vaak rusteloos of depressief, of agressief. Een ingekooide cheetah groeit niet op tot het snelste dier op aarde. Meer nog: door de kooi kan de jonge cheetah niet eens zijn aanleg tonen. De kooi biedt daartoe niet de loopruimte.

Zoals de ingekooide cheetah agressief of passief wordt, wordt ook het in de school ingekooide hoogbegaafde kind onhandelbaar of depressief. Allemaal aangeleerde hulpeloosheid, waarbij de school als Seligmans hondenharnas functioneert.

Aangeleerde hulpeloosheid bij gezinnen

Paulus stelt het probleem nog te beperkt. Het gaat niet enkel om de hoogbegaafde kinderen. Ook gewoon goedbegaafde kinderen komen niet aan hun trekken in de school.

1)In een gemiddelde klas zitten 25 kinderen met allemaal een verschillende achtergrond en verschillende interesses. Op al deze verschillende interesse inspelen is onmogelijk voor een leerkracht met twee handen en een hoofd. Vandaar dat er leerplannen en eindtermen worden opgesteld: we proberen iedereen van alles wat mee te geven.
Anderzijds wordt er in het vak W.O. (dat dan nog eens vakoverschrijdend moet worden ingevuld) ruimte opengelaten, die door de lkr en de kinderen zelf kan worden ingevuld. M.a.w. tijden om in te spelen op de actualiteit, vragen van de kinderen e.a. .
Ook vanuit het leerplan godsdiens wordt dit mogelijk gemaakt doordat het als hoofdregel stelt: vertrek vanuit de leefwereld en ervaringen van het kind en trek nadien verder open (dit geldt trouwens ook voor andere leerplannen).
Daarbij komt nog dat er voor verschillende onderwerpen specifieke vakdidactiek bestaat. Je kan een kind op verschillende manieren leren rekenen, schrijven en lezen, maar bega je een fout in het aanvankelijke proces dan zal je het moeilijk hebben deze te corrigeren (misschien hebben we toch nood aan mensen met een specifieke opleiding?).

2) Vele kinderen ervaren school als een gevangenis? Ouders zien een school als goedkope opvang. Hoe komt het dat scholen tegenwoordig opvang voor kinderen voorzien van 7.00u 's ochtends tot 18.30u 's avonds? Misschien kunnen we toch nog iets van de verantwoordelijkheid voor kinderen bij de ouders leggen?

3) "Scholen zijn niet gebouwd om kinderen iets te leren." -> Inderdaad mijn beste een lkr helpt kinderen iets te leren! We zijn reeds lang afgestapt van het systeem waarin een leerkracht voor de klas staat en zijn/hare 'parol' doet. Kinderen worden aangespoord om dingen te onderzoeken en een lkr helpt hen vragen te stellen en rijkt informatiebronnen en onderzoekswegen aan-> weerom de verwijzing naar het vak W.O. dat tegenwoordig thematisch wordt aangepakt.
Verder leren we kinderen plannen en organiseren met contractwerk (overgenomen uit het Steinersysteem dat staat voor het leren obv interesses).
En mbv hoekenwerk wordt zoveel mogelijk differentiatie ingebouwd (moetjes en magjes). Veel handleidingen voorzien ook uitbreidingsoefeningen bij meer lineaire leerstof voor kinderen die verder kunnen gaan dan anderen.

4)Thuisonderwijs. Een zeer mooi voorstel, maar is het realiseerbaar? We kunnen onderwijs nu al niet gratis voorzien laat staan dat elk gezin geld ontvangt voor thuisonderwijs. Daarbij vraagt dit ook dat een van de twee ouders voltijds thuisblijft om de kinderen te onderwijzen. Hoeveel gezinnen zijn bereid om van hun dubbel inkomen terug te schakelen op een enkel inkomen? En is elke ouder wel geschikt om thuisonderwijs te geven?
Als ouders begaan zijn met het onderwijs van hun kinderen zien ze ook in dat de school niet de enige plaats is waar kinderen leren, integendeel! Deze ouders zorgen al voor buitenschoolse activiteiten, die aan de noden van hun kinderen tegemoet komen en sporen hun kinderen aan om zelf opzoek te gaan naar antwoorden op hun vragen.

5)Met de hoogbegaafden zitten we inderdaad met een probleem. Er zijn een aantal oplossingen mogelijk zoals bijvoorbeeld een jaar laten overslaan, uitbreidinsleerstof voorzien voor het kind, ... . Maar ook hier kunnen ouders een grote rol spelen. Daarbij komt dat hoogbegaafdheid zich niet enkel beperkt tot het cognitieve. Kinderen kunnen andere kwaliteiten hebben die ze buiten school volledig kunnen ontplooien en die hen genoeg vodoening schenken. En als ik mij niet vergis is er tegenwoordig ook een school voor hoogbegaafden.
Vind je het niet in het gewone/doorsnee onderwijs dan zijn er ook heel wat alternatieven: Steiner, Frennet, Montesorie, Jenna, ... (je kan ze niet allemaal over dezelfde kam schrijden). Het is belangrijk dat men voor een kind de beste onderwijsvorm zoekt.

En tot slot aangeleerde hulpeloosheid? In het experiment werd gebruik gemaakt van gedragstherapie. Dit kan je vergelijken met ons puntensysteem (straffen en belonen), maar hier speelt niet alleen de school een rol. Veel scholen zijn er zelf tegen en zoeken een alternatief, maar dat stuit op tegenwind en dan vooral bij de ouders die willen weten of hun kind bij de drie eerste van de klas is en vinden dat een 8 op 10 hen meer zegt dan een verbale beoordeling.
Trouwens ooit gehoord van de beertjes van Meichembaum? Dit is een heuristiek die is overgewaaid uit het bijzonder onderwijs en gericht is op het stimuleren van probleemoplossend denken bij kinderen.
Ons onderwijs is nog niet optimaal en we blijven eraan werken, maar zo slecht is het nu ook weer niet .

[Jos Verhulst]

Oorspronkelijk geplaatst door Fredje

1)In een gemiddelde klas zitten 25 kinderen met allemaal een verschillende achtergrond en verschillende interesses. Op al deze verschillende interesse inspelen is onmogelijk voor een leerkracht met twee handen en een hoofd. Vandaar dat er leerplannen en eindtermen worden opgesteld: we proberen iedereen van alles wat mee te geven.
Anderzijds wordt er in het vak W.O. (dat dan nog eens vakoverschrijdend moet worden ingevuld) ruimte opengelaten, die door de lkr en de kinderen zelf kan worden ingevuld. M.a.w. tijden om in te spelen op de actualiteit, vragen van de kinderen e.a. .
Ook vanuit het leerplan godsdiens wordt dit mogelijk gemaakt doordat het als hoofdregel stelt: vertrek vanuit de leefwereld en ervaringen van het kind en trek nadien verder open (dit geldt trouwens ook voor andere leerplannen).
Daarbij komt nog dat er voor verschillende onderwerpen specifieke vakdidactiek bestaat. Je kan een kind op verschillende manieren leren rekenen, schrijven en lezen, maar bega je een fout in het aanvankelijke proces dan zal je het moeilijk hebben deze te corrigeren (misschien hebben we toch nood aan mensen met een specifieke opleiding?).

Dat is allemaal waar. Ik geef zelf deeltijds les en ik zie in mijn omgeving veel inspanningen en goede wil, en er zijn ook resultaten. Maar het schoolsysteem als zodanig maakt dat alle inspanningen door leraren en leerlingen suboptimale resultaten opleveren. De ervaring met mijn eigen kinderen leert, dat een goedbegaafd kind de leerstof van het middelbaar op 3 tot 4 jaar met ruime marge kan verwerken. Zo'n kinderen zitten dus 2 �* 3 jaar te lang op de middelbare school. Een grote stap in de goede richting zou er reeds in bestaan, om de huidige school op te lossen in een netwerk van vakschooltjes: zoals je nu bv muziekscholen hebt, zou je ook wiskundescholen, aardrijkskudnescholen enz kunnen hebben. Kinderen zouden aan zo'n specifieke vakschool ofwel een semester het vak kunnen volgen en dan examen afleggen, ofwel examen afleggen zonder lesvolgen (op basis van thuisleren). Ouders krijgen een leerbon waarmee ze inschrijvingen voor lessen en/of examens betalen. Op die manier zouden goed- of hoogbegaafde kinderen aan een redelijk tempo de middelbare school kunnen doorlopen. In de klaslokalen zou je dan leerlingen hebben die (1) gegroepeerd zijn per aanleg, en niet per leeftijd en die (2) meer gemotiveerd zijn, omdat ze zelf voor het volgen van die specifieke les gekozen hebben.

2) Vele kinderen ervaren school als een gevangenis? Ouders zien een school als goedkope opvang. Hoe komt het dat scholen tegenwoordig opvang voor kinderen voorzien van 7.00u 's ochtends tot 18.30u 's avonds? Misschien kunnen we toch nog iets van de verantwoordelijkheid voor kinderen bij de ouders leggen?

Het valt mij altijd op dat leerlingen 's morgens traag en sloffend de klas binnenkomen, en 's avonds snel, gehaast en vaak vrolijk de klas weer verlaten. Ik ben het met U eens dat de verantwoordelijkheid bij de ouders moet gelegd. Maar ik bedoel dat letterlijk: de ouders moeten dan ook het geld krijgen, onder de vorm van een leerbon. Daarmee onderrichten ze ofwel zelf hun kind, ofwel financieren ze er de school van hun keuze mee. Nu gaat het geld van de ouders, via de fiscus, dwangmatig naar de school. Het is min of meer logisch dat de ouders dan ook een passieve consumentenhouding gaan aannemen: aangeleerde hulpeloosheid. Wie toch de volle opvoedingsverantwoordelijkheid voor zijn kinderen opneemt (wat in ons gezin gebeurt; wij geven/gaven thuisonderricht aan onze 4 kinderen) betaalt daarvoor een hoge financiële prijs, en wordt dan nog vaak scheef bekeken ook.

3) "Scholen zijn niet gebouwd om kinderen iets te leren." -> Inderdaad mijn beste een lkr helpt kinderen iets te leren! We zijn reeds lang afgestapt van het systeem waarin een leerkracht voor de klas staat en zijn/hare 'parol' doet. Kinderen worden aangespoord om dingen te onderzoeken en een lkr helpt hen vragen te stellen en rijkt informatiebronnen en onderzoekswegen aan-> weerom de verwijzing naar het vak W.O. dat tegenwoordig thematisch wordt aangepakt.
Verder leren we kinderen plannen en organiseren met contractwerk (overgenomen uit het Steinersysteem dat staat voor het leren obv interesses).
En mbv hoekenwerk wordt zoveel mogelijk differentiatie ingebouwd (moetjes en magjes). Veel handleidingen voorzien ook uitbreidingsoefeningen bij meer lineaire leerstof voor kinderen die verder kunnen gaan dan anderen.

Je moet het leren op school niet vergelijken met een situatie waarin helemaal niets wordt geleerd, maar met een situatie waarbij het kind vrij leert in gezinsverband. De ervaring leert dat veel kinderen in het laatste geval veel sneller leren, met veel minder kosten.

4)Thuisonderwijs. Een zeer mooi voorstel, maar is het realiseerbaar? We kunnen onderwijs nu al niet gratis voorzien laat staan dat elk gezin geld ontvangt voor thuisonderwijs. Daarbij vraagt dit ook dat een van de twee ouders voltijds thuisblijft om de kinderen te onderwijzen. Hoeveel gezinnen zijn bereid om van hun dubbel inkomen terug te schakelen op een enkel inkomen? En is elke ouder wel geschikt om thuisonderwijs te geven?

Thuisonderwijs zou de onderwijsbegroting niet verzwaren. Nu kost een middelbare scholier 5.000 euro per jaar aan de schatkist. Ik heb twee kinderen die reeds hun middelbaar via thuisonderwijs achter de rug hebben en nu universiteit lopen. Ze hebben hun diploma voor de middenjury gehaald. Besparing voor de schatkist: 2 x 6 x 5.000 euro = 60.000 euro = 2,4 miljoen oude franken. Ik zeg: geef dat geld aan de gezinnen. Die kunnen het ofwel doorgeven aan de school van hun keuze, ofwel er zelf hun onderricht mee organiseren. Voor de schatkist een nuloperatie. Voor veel scholieren: 1 �* 3 jaar tijdwinst, en een veel vrijere jeugd.
Niet alle ouders zijn geschikt om thuisonderricht te organiseren. In de praktijk zal voor sommige vakken wel hulp nodig zijn, voor andere niet (vandaar mijn voorstel voor opsplitsing in 'vakschooltjes'). De praktijk in de USA en Groot-Brittanië leert, dat zeer veel gezinnen in staat zijn om een voor hun kind een leeromgeving te creëren, waaraan geen enkele school kan tippen.

5)Met de hoogbegaafden zitten we inderdaad met een probleem. Er zijn een aantal oplossingen mogelijk zoals bijvoorbeeld een jaar laten overslaan, uitbreidinsleerstof voorzien voor het kind, ... . Maar ook hier kunnen ouders een grote rol spelen. Daarbij komt dat hoogbegaafdheid zich niet enkel beperkt tot het cognitieve. Kinderen kunnen andere kwaliteiten hebben die ze buiten school volledig kunnen ontplooien en die hen genoeg vodoening schenken. En als ik mij niet vergis is er tegenwoordig ook een school voor hoogbegaafden.
Vind je het niet in het gewone/doorsnee onderwijs dan zijn er ook heel wat alternatieven: Steiner, Frennet, Montesorie, Jenna, ... (je kan ze niet allemaal over dezelfde kam schrijden). Het is belangrijk dat men voor een kind de beste onderwijsvorm zoekt.

Voor hoogbegaafde en zelf goedbegaafde kinderen zijn dat allemaal nepoplossingen. De waarheid is, dat een hoogbegaafd kind op 15 jaar de middelbare leerstof kan hebben verwerkt, terwijl het huidige schoolsysteem zo'n kind toch tot 17 of 18 jaar in het schoolgareel houdt en het kind aanleert, om vooral zijn talenten niet teveel te ontwikkelen.

[Supe®Staaf]

Oorspronkelijk geplaatst door Jos Verhulst

Voor hoogbegaafde en zelf goedbegaafde kinderen zijn dat allemaal nepoplossingen. De waarheid is, dat een hoogbegaafd kind op 15 jaar de middelbare leerstof kan hebben verwerkt, terwijl het huidige schoolsysteem zo'n kind toch tot 17 of 18 jaar in het schoolgareel houdt en het kind aanleert, om vooral zijn talenten niet teveel te ontwikkelen.

Inderdaad: slechte oplossingen.
Jaren overslaan brengt hen bij kinderen die vaak fysiek en sociaal rijper zijn, en dat is ook nefast.
Op school geeft men les voor de gemiddelde leerling, en die zit nooit in de klas.
Jaartje thuishouden en zelf wat vaardigheden meegeven, ook buitenschoolse (sport, muzische vaardigheden etc.)

[M60]

Prachtig artikel, je hebt volledig gelijk Jos. Het schoolsysteem is vergelijkbaar met een fabriekssituatie; totaal verouderd en achterhaald dus.

[democratsteve]

Echt een zeer goed artikel, én goede reacties.
Zo leert een mens nog eens iets op dit forum. Want da's tenslotte één van de redenen dat ik hier zit.

[chr.wouters]

Oorspronkelijk geplaatst door democratsteve

Echt een zeer goed artikel, én goede reacties.
Zo leert een mens nog eens iets op dit forum. Want da's tenslotte één van de redenen dat ik hier zit.

Idd zeer interessant. Ik kan mij ook levendig herinneren dat ik op de middelbare school(het Atheneum van Kapellen)totaal NIETS heb geleerd.
Het tempo van de zwakste van de klas was de norm.
Maar: ik heb het boek van Dekkers ook gelezen en daar staat ook in dat tot de leeftijd van ca.13-15 j. de invloed van ouders sterk overschat wordt. Kinderen zijn genetisch bepaald en spiegelen zich aan leeftijdgenoten. Dat hebben ze nodig om sociale vaardigheden te ontwikkelen. Daarom denk ik dat het LO zoals het nu bestaat wel oké is maar vanaf het MO moet er vrije keuze kunnen bestaan. Maar laten we ons niet al te veel illusies maken: de meeste ouders zijn maar wat blij dat ze hun "lastposten" van 8h30 tot 16h in de school kwijtkunnen en liefst nog wat langer. Heel die middelbare school is in feite een créche voor pubers. Maar J.Verhulst gaat altijd uit van een ideëel mensbeeld...
Vanaf volgend jaar worden alle "nutteloze"vakken-plastische vorming, esthetica, muziek-allemaal buitengeflikkerd in het MO. Dan mogen de ouders culturele vorming gaan geven maar ik maak mij daar niet al te veel illusies in...

[Jos Verhulst]

Oorspronkelijk geplaatst door chr.wouters

Idd zeer interessant. Ik kan mij ook levendig herinneren dat ik op de middelbare school(het Atheneum van Kapellen)totaal NIETS heb geleerd.
Het tempo van de zwakste van de klas was de norm.
Maar: ik heb het boek van Dekkers ook gelezen en daar staat ook in dat tot de leeftijd van ca.13-15 j. de invloed van ouders sterk overschat wordt. Kinderen zijn genetisch bepaald en spiegelen zich aan leeftijdgenoten.

Kinderen zijn niet genetisch bepaald om zich te spiegelen aan leeftijdgenoten. Wat kinderen nodig hebben, zijn gediversifieerde sociale contacten, met mensen van uiteenlopende leeftijden, en dit afgewisseld met periodes waarin ze zich op zichzelf kunnen terugtrekken. Het idee dat kinderen gedetermineerd zijn om zich te spiegelen aan leeftijdgenoten komt van Judith Harris (zie haar bestseller 'The Nurture Assumption' 1998). Harris beweert dat voor opgroeiende kinderen de 'peers' bepalend zijn; maar nadere analyse van haar boek leert dat zij een cirkelredenering maakt. In de huidige samenleving gaat het overgrote deel van de kinderen naar school en onder die omstandigheden zijn de 'peers' natuurlijk uiterst belangrijk (omdat een gemiddeld schoolkind nu eenmaal veel meer contact heeft met zijn klasgenoten dan met zijn ouders).

Maar J.Verhulst gaat altijd uit van een ideëel mensbeeld...

Dat is een misvatting. Ik huldig wel de opvatting dat politici en beleidsmakers niet moreel of intellectueel superieur zijn aan het volk in het algemeen.

[chr.wouters]

Oorspronkelijk geplaatst door Jos Verhulst

. Ik huldig wel de opvatting dat politici en beleidsmakers niet moreel of intellectueel superieur zijn aan het volk in het algemeen.

Dat ben ik volledig met u eens. De onzinnigheden die onze beleidsmensen ventileren zijn idd soms geen haar beter dan de treincoupé-wijsheid in de trant van:"we kunnen Sadam toch zijn gang niet laten gaan!".
Niet beter. Maar ook niet slechter.
Ik vindt dat onze politici een redelijk getrouwe blauwdruk geven van onze collectieve Vlaamse mentaliteit.

Idd, ik had het over Harris en haar peer-groups. Zij bestudeerde een bestaande situatie en kon natuurlijk geen uitspraken doen over een mogelijk anderesituatie. Een etholoog die de interactie van chimpansees binnen hun groep bestudeert kan ook niets vertellen over wat er zou kunnen gebeuren als die groep ook Oerang-Oetangs bevatte
Op die manier is elk sociologisch onderzoek een cirkelredenering.
Feit is dat wij in het Westen familie, onderwijs, arbeid in afgesloten niches hebben ondergebracht en een sociologisch onderzoek gaat van die premisse uit. Die fragmentering heeft vele onzalige gevolgen maar we zitten er nu eenmaal mee en ik zie niet in hoe dat op korte termijn zou kunnen veranderen. WILLEN de meeste mensen dat wel veranderen?
Het zijn trouwens niet alleen de peer-groups die de kinderen beïnvloeden maar ook de media die ze als consumenten willen inschakelen. Als u uw kinderen zelf onderwijs verstrekt moet u ook die media kunnen screenen
en hoe gaat zoiets lukken?
Hebt u die live-SMS sessies van tieners op VT4 al eens bekeken?
Daar ziet u de combinatie van peer-gedrag en commercie in al haar glorie.
Ga daar maar eens tegenaan staan als ouder!
Hoogachtend(ik heb van u al meer geleerd dan van alle andere deelnemers op dit forum tezamen!).

[Marc De Mesel]

Prachtige uiteenzetting jos!

[Marc De Mesel]

Jos, ik heb mijn beklag over het onderwijs op de vivant website gedaan in de hoop het onderwijs te kunnen vernieuwen via de politiek. ( http://www.vivant.org:8080/Vivant/nl...655/index_html )

Ondertussen heb ik al een paar mensen ontmoet binnen Vivant en we hebben onze eerste vergadering vastgelegd om Vivant's visie op onderwijs verder uit te spitten. Indien je zin hebt ben je van harte welkom. We hebben afgesproken maandag 3 maart om 20u in antwerpen. De locatie ligt nog niet vast en zal later bekend worden. Je kan me altijd mailen op [email protected] Aanwezigen zullen reeds zijn Werner Govaerts, verbonden aan Steiner scholen, en Michaël Bauwens. Ik hoop echt dat je van de partij zult zijn. Jouw ervaring met en vooral visie op onderwijs staat me ten zeerste aan.

[alpina]

Ik begijp wel wat je wilt bereiken hoor maar ik zie het nog niet zo snel in de praktijk gebeuren.

Het is zeker zo dat de meeste leerlingen in het lager en secundair onderwijs onder hun niveau presteren, dat kan niet weerlegd worden. Jij stelt dus voor om ze thuis te laten leren zo dat de leerstof op een veel kortere periode kan afgewerkt zijn, dat kan ik ook goed volgen al is het voor veel ouders natuurlijk onmogelijk om hun kinderen thuis les te geven.

Maar wat gaat er met die kinderen van 15 of 16 jaar gebeuren als ze de toch wel grote stap naar het hoger onderwijs gaan maken? Zij komen daar in contact met jonge volwassenen terwijl die kinderen zelf nog maar in hun einde-pubertijd zitten, dat gaat volgens mij voor sterke innerlijke conflicten zorgen bij die kinderen. Het is niet omdat je verstandelijk al op een hoger niveau zit dat je het mentaal ook al aankan, laat staan dat je je thuisvoelt bij die groep van jongere volwassenen.

Verder vrees ik dat er ook een soort van studie-probleem zal ontstaan bij die kinderen. Ze komen plots in een situatie terecht waar er echt les wordt gegeven, gewoon het luisteren naar een prof en thuis al het werk verrichten, grotendeels is dat toch nog altijd de situatie. Ze moeten plots zelf alles gaan organiseren en hebben geen directe interactie meer met hun leeraars.

Ik zie vooral problemen in de stap van thuisonderwijs naar hoger onderwijs.

[Percalion]

Dag alpina

voor mij is het grote probleem net de stap van middelbaar onderwijs naar hoger onderwijs.
Ik zit mij dood te vervelen op school en ik moet echt geen inspanningen leveren in het vijfde middelbaar Grieks-Latijn. Ik haal een 85%. De "werkhouding" die ik heb, bestaat erin de middag voor het examen de hele cursus eens te lezen, de moeilijke passages (als die er zijn) tweemaal te lezen en dat was het dan. Het werkt, dus waarom zou ik méér inspanningen leveren?

Omdat ik het gevoel had te vegeteren, én om een werkattitude te leren anderzijds, ben ik overgeschakeld op een combinatie van thuisonderwijs en middelbaar onderwijs. Concreet ga ik nog iedere dag naar school zoals iedereen maar leer ik op eigen houtje de cursussen van het vijfde en zesde middelbaar Grieks-Latijn, waarvan ik examens afleg voor de examencommissie (de "middenjury"). Ik heb in december al deelattesten behaald voor Nederlands, Frans, Engels, geschiedenis, aardrijkskunde, wiskunde, de natuurwetenschappen en esthetica. Nu resten mij op het eind van dit schooljaar nog zes examens van vier vakken: Grieks, Latijn, psychologie en economie. Die laatste twee zijn keuzevakken die ik anders nooit zou krijgen op school.

Het is zeer zwaar, en voor de eerste maal in mijn schoolcarrière moet ik werken. En hard werken ook nog. Maar had ik dit niet gedaan, zou ik nog een jaar langer op de schoolbanken zitten en niet voorbereid zijn op hoger onderwijs.

[Flippend Rund]

Oorspronkelijk geplaatst door alpina

Maar wat gaat er met die kinderen van 15 of 16 jaar gebeuren als ze de toch wel grote stap naar het hoger onderwijs gaan maken? Zij komen daar in contact met jonge volwassenen terwijl die kinderen zelf nog maar in hun einde-pubertijd zitten, dat gaat volgens mij voor sterke innerlijke conflicten zorgen bij die kinderen. Het is niet omdat je verstandelijk al op een hoger niveau zit dat je het mentaal ook al aankan, laat staan dat je je thuisvoelt bij die groep van jongere volwassenen.

Groot gelijk. Vanwaar in godsnaam die haast? Opgroeien is meer dan je intellect zo snel mogelijk oppompen tot universitair niveau.

[Aangebrande Phönix]

[Percalion]

Oorspronkelijk geplaatst door Flippend Rund

Groot gelijk. Vanwaar in godsnaam die haast? Opgroeien is meer dan je intellect zo snel mogelijk oppompen tot universitair niveau.

Je mag het niet zo bekijken vanuit onze hedendaagse bril.
Die "cultuurshock" zal niet, of in mindere mate plaatsvinden :
je komt als zestienjarige immers niet helemaal alleen op de unief toe, maar samen met een gigantische groep eindejaarsstudenten van zestien-zeventien.

Denk aan het betoog van Verhulst, de meeste mensen kunnen hun middelbaar in minder dan zes jaar afleggen. Er zal geen cultuurshock zijn; mensen zullen sneller hun middelbaar afleggen en dus ook gemiddeld sneller gedaan hebben met hun universitaire studies. Of misschien zal men de studies spreiden over een langere tijd.

Uiteraard is opgroeien méér dan kennis in je brein stampen.
Maar Verhulst zegt ook niet dat jongeren énkel maar mogen leren.
Hij zegt dat men in de vier jaar die nu dienen voor de eerste vier middelbare jaren, een volledig secundair kan afleggen.
Je kunt dan een sabbatjaar nemen, niet?