Bundestag-verkiezingen: de Duitse variant van de particratie

[Jos Verhulst]

PARTICRATIE : HET DUITSE VOORBEELD

Op 22 september zijn er verkiezingen in Duitsland. Het kiessysteem bij onze Oostburen wijkt af van het onze. De Duitse Bundestag telt in principe 598 zitjes. Iedere kiezer beschikt over twee stemmen, waarmee hij in theorie kan bepalen wie in het Duitse parlement kan zetelen. De politieke partijen hebben het verkiezingsysteem zodanig ontworpen, dat de macht van de kiezer tot ongeveer nul is herleid.

Vooreerst beschikt de kiezer over een ‘Erststimme’. Daarmee kan hij in één van de 299 ‘Wahlkreise’ (=kieskringen) kiezen tussen de kandidaten, die daar door de diverse partijen worden voorgedragen. De kandidaat die de meeste stemmen haalt, wint de zetel van de Wahlkreis. De kiezers hebben uiteraard geen inspraak betreffende de identiteit van de partijkandidaten. Het zijn de partijleidingen die bepalen wie in een gegeven kieskring kandideert.

Met de ‘Zweitstimme’ kan je wel een voorkeursstem uitbrengen, op lijsten die per deelstaat door de partijen worden opgesteld.

Om te bepalen hoeveel zetels een politieke partij in de Bundestag krijgt, gaat men vooreerst uit van de ‘Zweitstimmen’. Men vermenigvuldigt het aantal Zweitstimmen dat partij X kreeg met 598, en deelt dit door het totaal aantal Zweitstimmen dat is uitgebracht op alle partijen, die meer dan 5% van alle Zweitstimmen kregen; het resultaat is het aantal zetels dat partij X in de Bundestag krijgt. In Duitsland geldt immers sinds lang het particratische handigheidje, dat door paarsgroen nu ook in België werd ingevoerd: de 5%-drempel. Partijen die minder dan 5% van de ‘Zweitstimmen’ halen, krijgen normaliter geen verkozenen. De bedoeling is natuurlijk, om de doorbraak van ongewenste nieuwkomers zo veel mogelijk te bemoeilijken.

Nadat aldus voor iedere partij het aantal zitjes is bepaald, moeten de individuele verkozenen worden aangeduid. Dit gebeurt in eerste instantie via de ‘Erststimme’: alle kandidaten die in hun Wahlkreis de relatieve meerderheid haalden komen in de Bundestag. Te noteren valt, dat via de ‘Erststimme’ verkozen kandidaten ook in de Bundestag komen, wanneer hun partij de 5%-drempel niet haalt. In de praktijk is dit weinig courant. De overblijvende zitjes waarop een partij kan aanspraak maken, worden dan bezet via de resultaten van de ‘Zweitstimmen’.

Er kunnen ook ‘Überhangmandate’ ontstaan. Veronderstel dat een partij via de Erststimme meer verkozenen verwerft dan het aantal waarop zij volgens de ‘Zweistimme’-telling aanspraak kan maken. Dan komen deze via de ‘Erststimme’ verkozenen toch in de Bundestag, met als gevolg dat het aantal parlementsleden groter zal worden dan 598. Zo’n extra zitjes noemt men ‘Überhangmandate’.

Prof. Herbert von Arnim publiceerde een handig overzicht van de technieken, waarmee de burger bij deze Bundestag-verkiezingen buitenspel wordt gezet (‘Wahl ohne Auswahl. Die Parteien und nicht das Volk bestimmen die Abgeordneten’ Die Welt, 21 augustus 2002). In de praktijk blijken de kiezers nauwelijks greep te hebben op de samenstelling van ‘hun’ Bundestag.

Die machteloosheid van de kiezer is het meest evident voor wat de ‘Zweitstimme’ betreft: “Bei Bundestagwahlen kann jeder Wähler mit der Zweitstimme nur starre Parteilisten ankreuzen, auf denen die Reihenfolge der Kandidaten unabänderbar feststeht. Personen, welche die Parteigremien auf ‘sichere Listenplätze’ gesetzt haben, sind praktisch schon gewählt. Das erklärt die Gnadenlosigkeit, mit der parteiintern um diese Plätze gekämpft wird” (‘Bij de Bundestagverkiezingen kan de individuele kiezer enkel vaste partijlijsten aankruisen, waarop de volgorde der kandidaten onbeïnvloedbaar is. Wie van de partijtop op een ‘zekere plaats’ kreeg toebedeeld, is de facto reeds verkozenen. Vandaar ook de genadeloze strijd die binnen de partijen om die plaatsen wordt geleverd’). Wie bijvoorbeeld voor de Duitse groenen wil stemmen, moet in de deelstaat Baden-Württemberg automatisch ook kiezen voor recent in opspraak gekomen figuren als Rezzo Schlauch of Cem Özdemir; wie in Rheinland-Pfalz voor de roden kiest, kiest meteen ook voor Rudolf Scharping.

Hoe staat het met de kandidaten, die via de ‘Erststimme’ worden verkozen? Op het eerste gezicht zou althans déze helft van de Bundestag’ enigszins de voorkeur van de burgers moeten weerspiegelen. De werkelijkheid is anders. In theorie kan men kandideren in de Wahlkreis met de steun van 200 medeburgers. In de praktijk zorgen factoren als mediaboycot ervoor, dat zo’n ‘Freier’ nooit verkozen wordt. Behalve de PDS in de oostelijke deelstaten, leggen socialisten en christen-democraten beslag op vrijwel alle ‘Erststimme’-verkozenen. De SPD hanteert bij de opstelling van zijn kandidatenlijsten het principe, dat enkel kandidaten die in een ‘Wahlkreis’ (voor de ‘Erststimme’) opkomen ook een verkiesbare stek krijgen op de deelstaatlijsten (voor de ‘Zweitstimme’). Vaak zijn de kandidaten, die zich aanbieden voor de ‘Erststimme’, dus reeds verzekerd van hun verkiezing via hun plaats op de deelstaatslijst. Armin geeft enige voorbeelden: “So kämpfen, um einige Beispiele aus Nordrhein-Westfalen zu nennen, im Wahlkreis Kleve die Parlementarische Staatssekretärin Barbara Hendricks (SPD) und Ronald Pofalla (CDU) um das Mandat. Beiden ist der Einzug in den Bundestag aber schon sicher. Das gleiche gilt für Dagmar Schmidt (SPD) und Friedrich Merz in Hochsauerland-Wahlkreis. Im Wahlkreis Hamm-Unna II kann man sogar drei Kandidaten zu ihrer jetzt schon gewonnenen ‘Wahl’ gratulieren: Dieter Wiefelspütz (SPD), Laurenz Meyer (CDU) und Jörg van Essen (FDP)” (‘Zo betwisten, om enkele voorbeelden uit Nordrhein-Westfalen te geven, staatssecretaris en parlementslid Barbara Hendricks (SPD) en Ronald Pofalla (CDU) elkaar het mandaat voor de kieskring Kleve. In werkelijkheid zijn beiden reeds zeker van hun intrede in de Bundestag. Idem dito voor Dagmar Schmidt (SPD) en Friedrich Merz in de kieskring Hochsauerland. In de kieskring Hamm-Unna II kan men zelfs drie kandidaten reeds feliciteren voor hun ‘verkiezing’: Dieter Wiefelspütz (SPD), Laurenz Meyer (CDU) en Jörg van Essen (FDP)’). Onderzoek aan de ‘Deutsche Hochschule für Verwaltungswissenschaften’ (Speyer) toont, dat in Nordrhein-Westfalen 80 van de 126 te begeven zitjes (62,5%) reeds voor de verkiezing met zekerheid zijn begeven, terwijl men voor 17 andere zitjes de gelukkige verkozene nu reeds met grote waarschijnlijkheid kan aanduiden (wat de score op 76% brengt). Voor Beieren zijn deze percentages 73% resp. 81%, voor Hamburg 83% resp. 92% enz.

De kern van het systeem is dus duidelijk. Aan de basis ligt een eenvoudig principe: kiezers stemmen enkel voor bekende partijen en gezichten. Burgers zijn voorzichtig: ze kiezen liever voor een twijfelachtige figuur die ze tenminste kennen, dan voor een onbekende. De met de politieke klasse verstrengelde media houden de outsiders zoveel mogelijk onbekend, wat in combinatie met de 5%-drempel zorgt voor een efficiënte afblokking van nieuwkomers. Daar komt nog bij dat de gevestigde partijen beschikken over publieke gelden en organisatorische know-how, wat nieuwkomers eveneens missen. De meeste kandidaat-parlementsleden zullen het dus proberen waar te maken binnen de bestaande partijen. Om aan de top van de kieslijst te geraken, moeten ze zich identificeren met de partij en zijn geplogenheden. Von Arnim vat de gevolgens aldus samen: “Von den Parteien bestimmte Abgeordnete sind dem Typus nach ‘Parteisoldaten’, wie der frühere SPD-Politiker Hans Apel aus eigener Erfahrung berichtet. Sie verdanken ihr alles und geben der Parteiräson im Zweifel den Vorrang, selbst vor besserem eigenen Wissen und Gewissen. Abgeordnete, die ihr (grundgesetzlich garantiertes) freies Mandat wirklich frei ausüben und notfals auch von Mehrheitsbeschlüssen der Fraktion abweichen wollen, passen nicht in dieses Bild und riskieren, bei der nächsten Wahl nicht wieder aufgestellt zu werden. Unser Wahlsystem verschafft den Parteien praktisch das Monopol auf die Rekrutierung der Politiker” (‘Door de partij geselecteerde verkozenen behoren tot het type van de ‘partijsoldaten’, zoals de vroegere SPD-politicus Hans Apel op basis van eigen ervaring meldde. Zij danken alles aan hun partij en geven bij twijfel de partijraison voorrang boven eigen inzicht en geweten. Verkozenen die hun (grondwettelijk gegarandeerd) vrij mandaat ook vrij willen uitoefenen en desnoods van de meerderheidsbesluiten in hun fractie willen afwijken, passen niet in dit systeem en riskeren bij de volgende verkiezing niet aan de bak te komen. Ons kiessysteem geeft aan de partijen de facto een monopolie inzake politieke recrutering’).

Von Armin verzet zich om die reden ook tegen een verdere verhoging van het reeds riante inkomen van de Bundestag-afgevaardigde. Binnen het huidige systeem zal zo’n hogere betaling de onderhorigheid van de ‘volksvertegenwoordiger’ aan de partijleiding alleen nog maar doen toenemen. De hoofdsanctie die de verkozene riskeert in geval van ontrouw aan de partij, namelijk de niet-herverkiezing, gaat in geval van inkomensverhoging immers nog zwaarder doorwegen.

Tenslotte wijst Herbert von Arnim op de post-verkiezingselementen, die de onmacht van de kiezer volledig maken: “Der Wähler bestimmt am 22.September zwar die Truppenstärke der Parteien im Bundestag. Wer letzlich die Schlacht gewinnt, nämlich die Regierung bildet und den Kanzler stellt, machen die Parteiführungen aber unter sich aus - in Koalitionsabsprachen nach der Wahl. Selbst wenn Rot-Grün verliert, kann die Koalition möglicherweise mit Hilfe der PDS weiter regieren. Und ob Westerwelle sich zu Schröder oder Stoiber ins Koalitionsbett legen wird, lässt die FDP vor der Wahl ganz bewusst offen” (‘De kiezer bepaalt op 22 september weliswaar de troepensterkte in de Bundestag. Maar het zijn de partijleidingen die onderling, bij coalitie-overeenkomsten na de verkiezingen, uitmaken wie uiteindelijk de veldslag wint, wie in de regering komt en wie de kanselier aanduidt. Zelfs wanneer rood-groen verliest, is het mogelijk dat deze coalitie met de hulp van de PDS verder regeert. En of Westerwelle scheep gaat met Schröder of met Stoiber, laat de FDP vòòr de verkiezingen welbewust open’).

Het enige wat de kiezer dus kan doen is de relatieve sterkte van de partijfracties in de Bundestag beïnvloeden. Dat is natuurlijk het strikte kosmetische minimum, zonder hetwelke het hele kiesgebeuren een compleet doorzichtige (en daardoor voor de politieke klasse onbruikbare) farçe zou worden. Maar de kiezers kunnen niet bepalen welke individuen in de Bundestag komen, en ze hebben natuurlijk volstrekt geen greep op de coalitievorming en de opstelling van het regeringsprogramma. Na de verkiezingen vernietigen de partijhoofdkwartieren immers een deel van de stemmen: de verkozenen van de ‘oppositie’ worden onmachtig gemaakt, en dit gebeurt zonder dat de burgers daarbij enige inspraak hebben. Niet enkel de coalitiesamenstelling, maar ook het regeringsprogramma wordt buiten medeweten van de kiezer opgesteld. En in dat programma kunnen best dingen staan, waarover tijdens de verkiezingscampagne niet werd gerept, terwijl punten die in de campagne veel nadruk kregen, uit het regeringsprogramma kunnen wegvallen. Overigens wijst von Armin er ook op, dat het voor de kiezer zeer moeilijk is om te bepalen welke partij in een coalitie verantwoordelijk is voor een regeringsmaatregel. Samenvattend stelt von Arnim: “Unser Wahlsystem nimmt dem Wähler die Möglichkeit, schlechte Politiker durch Abwahl zu bestrafen” (‘Ons kiessysteem ontneemt de kiezer de mogelijkheid, om slechte politici door niet-herverkiezing af te straffen’).

Von Arnim geeft in zijn artikel een onbevredigend antwoord op de vraag, wat er moet gebeuren om de Duitse particratie door een echte democratie te vervangen. Ik ga op zijn voorstellen dan ook niet in. De eerste centrale maatregel ter invoering van de democratie moet in elk geval zijn: de invoering van het beslissend referendum op volksinitiatief (iets wat door von Arnim in andere publicaties ook sterk wordt bepleit). De huidige roodgroene coalitie heeft een schuchter voorstel tot grondwetsherziening in die richting neergelegd, dat echter door de christen-democraten werd afgeschoten: het voorstel kreeg in de Bundestag weliswaar een meerderheid, maar niet de vereiste tweederde-meerderheid. Overigens betrof het een erg beperkt voorstel, waarin aan de burgers bijvoorbeeld het recht bleef ontzegd om direct te beslissen over fiscale materies (zoals dat kan in Zwitserland en een reeks Amerikaanse deelstaten).

=> http://www.mehr-demokratie.de/bu/nn/index.htm
=> http://www.hfv-speyer.de/VONARNIM/Ne...eutschland.htm

Met de invoering van het beslissend referendum op volksinitiatief komt de soevereiniteit principieel terecht bij het volk, waar ze in een democratie ook thuishoort (in nepdemocratieën als België of Duitsland berust de soevereiniteit ook in theorie niet bij het volk, doch bij de ‘natie’, een schaamlap-term waarmee de facto de maatschappelijke elite wordt aangeduid).

Maar daarnaast moet absoluut de praktijk van stemmenvernietiging door coalitievorming worden stopgezet. Alle stemmen moeten even zwaar wegen, wat impliceert dat alle verkozenen op gelijke wijze moeten wegen op het bestuur. Dat kan alleen in zuivere vorm worden gerealiseerd door de invoering van het stemgeheim voor de verkozenen. Burgers moeten in een authentieke democratie eerst en vooral bepalen hoé wordt beslist: langs vertegenwoordigende of langs directe weg. Indien ze langs directe weg willen beslissen, moeten ze een referenduminitiatief lanceren. Willen ze de beslissing langs vertegenwoordigende weg tot stand laten komen, dan wordt geen referendum-initiatief gelanceerd en dan moeten de burgers hun verkozenen ook daadwerkelijk vertrouwen schenken, en ze in het geheim laten stemmen. Door die mogelijkheid tot geheime stemming krijgen de verkozenen, net als de burger in het stemhokje, de mogelijkheid om zuiver naar best inzicht en geweten te kiezen, en meteen verliezen ook de partijen hun greep op het stemgedrag van de volksvertegenwoordigers, zodat de opdeling van de verkozenen in een ‘meerderheid’ en een ‘oppositie’ onzinnig wordt en alle burgerstemmen effectief een gelijk gewicht krijgen.

Pas met de invoering van het beslissend volksreferendum op alle bestuursniveau’s en over alle onderwerpen, en met de realisatie van het veralgemeend stemgeheim, worden democratie en volkssoevereiniteit een realiteit. Want dan pas komt de macht terecht waar ze thuishoort, namelijk bij de burgers, en worden de partijen van machtsapparaten getransformeerd tot wat ze écht zouden moeten zijn, namelijk producenten van ideeën.

[Jos Verhulst]

Ter aanvulling hieronder nog een artikel van mijn hand over de Nederlandse variant van de particratie.


“VAN DEMOCRATIE IS GEEN SPRAKE..”

De politieke klasse oefent haar ideologische controle uit via de ononderbroken verspreiding van een stel politiek-correcte memes. Het meest centrale element uit dit leugenpakket is de bewering dat wij zouden leven in een democratie. Dagelijks hoor je politici en krantencommentatoren zeuren over “..onze democratie”. Aansluitend noemen de partijen van het establishment zich dan “..de democratische politieke partijen”.

Het blijft de onvervreemdbare en eeuwige verdienste van de jonge, toendertijd nog niet gedomesticeerde Verhofstadt, dat hij tijdens de oppositiejaren van de VLD herhaaldelijk hiertegen is ingegaan en de simpele waarheid heeft uitgesproken: wij leven niet in een democratie, doch in een particratie. Van democratie is in ons land, en ook in onze buurlanden, absoluut geen sprake.

Normaal draait de pers unaniem mee met de memetische leugenmolen der politieke klasse. Wie niet tot de particratie behoort is geen democraat doch (al naargelang de graad van dissidentie) een rechtse populist, een uiterst rechtse demagoog en racist, of kortweg een nazi. De casus Pim Fortuyn is wat dat betreft een recente illustratie.

Doch niets is perfect, en enkele dagen voor de moord op Pim Fortuyn werd, temidden van het gebruikelijke propagandakoor, uit de richting van het NRC-Handelsblad een schrille valse noot vernomen. Op de voorpagina van de krant van 4 mei stond een artikel ‘Democratie is illusoir’. Daarin werd dan weer verwezen naar de maandelijkse krantenbijlage ‘Magazine M’ , waar een hele reeks Nederlandse hoogleraren politicologie aan het woord komen. Stuk voor stuk schieten ze zonder pardon de stelling af, dat Nederland op één of andere manier een democratie zou wezen.

Hier zijn enkele citaten:

“Onze democratie is flauwekul” (Daudt, Amsterdam, prof.em.)

“De politiek is in Nederland naar de periferie verdreven. De democratie is er niet meer te herkennen” (Ankersmit, Groningen).

“In Nederland hebben we een absolute regentenstand die niets te maken heeft met democratie in de directe democratische zin van het woord” (Frissen, Tilburg)

“De politieke partij is niet meer dan een netwerk van mensen die elkaar kennen en ondersteunen. Van democratie is geen sprake” (Tromp, Leiden)

“De legitimatie van de Nederlandse democratie is een grootscheepse vorm van zelfbedrog en misleiding” (de Beus, Amsterdam)

“We maken onszelf wijs dat wat wij democratie noemen, ook als democratie functioneert” (Braakman, Maastricht)

Stel daar tegenover een representatief citaat van een representatieve politicus:

“Ik roep iedereen in Nederland op nu alleen nog maar uit te zijn op één ding: respect voor elkaar, respect voor het vrije woord, respect voor ieders inzet in onze democratie.” (Ad Melkert, PvdA, na de verkiezingen van 15 mei 2002)
Eigenlijk is het merkwaardig dat hoogleraren en universitaire onderzoekers zich zo unaniem en duidelijk uitspreken omtrent een waarbeid, die wel evident is, maar tegelijk volledig haaks staat op het politiek-correcte canon. Tenslotte staan ook hoogleraren constant bloot aan de druk van de politiek-correcte ideologie. De eensgezindheid waarmee al deze onderzoekers het democratisch karakter van de Nederlandse samenleving afwijzen, is dus zonder meer merkwaardig.

Geen democratie, maar een particratie

Indien Nederland geen democratie is, wat is het dan wel? Het antwoord is evident: Nederland is (zoals zijn buurlanden) een particratie. Volgens prof.em. Hans Daudt wordt het land bestuurd door een ‘regentenklasse’. Nederland is geen dictatuur waar willekeur heerst. Er zijn grondrechten, die in grote lijnen worden gerespecteerd. Het zou demagogisch zijn, om een particratie gelijk te stellen met een standaard dictatuur. Maar anderzijds betekent het feit, dat bepaalde grondrechten gelden, nog niet dat we te maken hebben met een democratie. In de woorden van Daudt: “..laten we het niet met kreten optuigen tot iets dat het niet is: een democratie met vertegenwoordigers van het volk”.

Het artikel in Magazine M is ontstaan, doordat journalist Gerard van Westerloo naar aanleiding van Daudt’s verklaringen andere, jongere politicologen aan diverse universiteiten is gaan opzoeken, om hun bevindingen te toetsen aan de stellingen van de emeritus. Blijkbaar was geen der ondervraagden van mening, dat men in enige reële zin van een Nederlandse democratie kunt spreken. Van Westerloo: “Wie ik daarna ook spreek, iedereen die zijn brood verdient door vakmatig naar ‘de politiek’ te kijken heeft het onbehaaglijke gevoel dat er iets heel essentieels niet klopt en dat er een enorme kloof is ontstaan tussen het idee van de volksvertegenwoordigende democratie en de alldaagse praktijk ervan”.

Wat loopt er mis?

Vanuit het perspectief van de burger bekeken, is het probleem dat zijn stem een slag in het water blijkt. Rechtstreeks beslissen omtrent één of ander wetsvoorstel kan al helemaal niet. Maar zelfs een ‘vertegenwoordiger’ kiezen, die dan wel kan beslissen, valt niet mee.

Het parlement heeft in feite zeer weinig macht. Volgens Gerrit Voerman, directeur van het ‘Nederlands Documentatie Centrum Politieke Partijen’: “De politiek heeft bewust macht en invloed uit handen gegeven. Het parlement is niet meer dan een stempelmachine geworden”. De functies die er wel toe doen, worden niet door de kiezer ingevuld. De doelstellingen (bv. uitgedrukt in een regeringsprogramma) worden ook al niet door de kiezer ingevuld: “Wie of wat kiest een kiezer als hij zijn stem uitbrengt? Geen burgemeester en sinds kort ook geen wethouder meer. Geen commissaris van de koningin, geen minister-president en geen staatshoofd. Zelfs geen gemeenteraads- of Kamerleden, want die worden door een sollicitatie-commissie benoemd. Ook geen college- of regeringsprogramma. Bij een vorig regeerakkoord ging het verkiezingsprogramma van de PvdA uit van 8,8 miljard bezuinigen en dat van de VVD van 17,6 miljard - het regeerakkoord kwam bij wijze van compromis uit op 18 miljard!” (Daudt).

Niet alleen heeft het parlement de facto weinig macht, de samenstelling ervan wordt ook niet echt door de burgers bepaald. Het zijn de partijhoofdkwartieren, die de lijsten opstellen en dus de eerste keus hebben. Hans Daudt: “Ook in het parlement zitten geen gekozen vertegenwoordigers van het volk meer, maar benoemde mensen”. En die partijen vertegenwoordigen geen ledenbestand meer dat er een min of meer uniforme overtuiging op nahield. “Ook ziet niemand de partij meer als de verwoorder van een ideologie, de middelaar tussen een breed aangehangen levensovertuiging en het landsbestuur. Zelfs de meest verstokte socialist, mocht er nog een in leven zijn, ziet de sociaal-democraten van vandaag niet als zijn absolute bloedbroeders. En ook de meest bevlogen liberaal vindt in de bende van Dijkstal niet langer zijn totale heil. Op de aanhang van enkele kleinere partijtjes na zweeft het kiezersvolk heftig, zo heftig dat je er scheel van wordt. Wat blijft er dan van de partijen over? Volgens Bart Tromp, politicoloog: een uitzendbureau voor leden die een hoge bestuurlijke functie ambiëren”.

Gevolg: de keuzemogelijkheden die de burger aangeboden krijgt, komen allerminst in de buurt van wat hij eigenlijk wil of meent. Het is alsof een vegetariër alleen de keuze krijgt tussen schapenbout en gebraden konijn. Gerard van Westerloo vat dit als volgt samen:”Om te beginnen is de burger geen persoon meer met één overkoepelende mening - ‘ik ben tegen de rooien’ of ‘ik ben voor de roomsen’ (...) Een beetje Nederlander van nu houdt er wel honderd of duizend meningen op na. In elk partijprogramma vindt hij er wel een paar terug. Hij kan best, met de lijst Fortuyn, tegen de nieuwe natuur zijn en met de lijst Rosenmöller voor hogere uitkeringen. Hij kan met de lijst Dijkstal een afkeer delen van de Melkertbanen, maar ondertussen wel, met de lijst Balkenende, het gezin zien als de hoeksteen van de samenleving. Zijn arsenaal aan meningen past niet meer in één en hetzelfde partijprogramma”.

De stemmen die de kiezer uitbrengt hebben dus geen echte betekenis meer. Hij kan niet kiezen voor wie hij wil, noch voor wat hij wil, en het effect van zijn stem reikt enkel tot organen die de facto tot machteloosheid zijn veroordeeld. De stem van de burger is een slag in het water. Theoretisch heeft zijn stem invloed, maar in werkelijkheid loopt de weg naar boven toe volledig dood. En van direct wetgevend werk is de burger dus volledig uitgesloten. Niet het volk, doch de politieke klasse beslist.

Wat is de politieke klasse?

Blijft de vraag naar een zo nauwkeurig mogelijke omschrijving van wat dat nu eigenlijk precies is, die politieke klasse. Hans Daudt: “Het verschil met vroeger is hooguit dat de functies niet langer erfelijk en onder de adel verdeeld worden, maar nu ook onder de burgerij. Voor de rest maakt het weinig uit. Nog steeds worden in Nederland geen mensen in functie gekozen, omdat de politieke elite de zaak in eigen hand wil houden”.

Het afstappen van het erfelijkheidsbeginsel heeft als voordeel voor de regentenklasse, dat zij voortdurend kan recruteren uit de globale bevolking, waardoor meer mensen met de juiste kenmerken kunnen worden aangetrokken, gesocialiseerd en gedomesticeerd. Daarbij grijpt ongetwijfeld een intense selectie plaats: slechts wie rad van tong is, zich bekwaam de subtiliteiten van de politiek-correcte nieuwspraak en dito memes weet eigen te maken, wie zich vlot een weg weet te banen doorheen de opeenvolgende niveau’s van de partijhiërarchie, fingerspitzengefühl voor de media vertoont, en bereid is om te buigen voor de partijdiscipline, komt aan de top. De anderen glijden weer af, verlaten het politieke bedrijf of blijven hangen in de lagere partijregionen. De particratie berust op een vorm van subtiele, maar zeer diep ingrijpende sociaal-darwinistische selectie, waarbij aanzien, macht en geld de attractor vormen voor politiek getalenteerde nieuwkomers. Die gaan zich in ruil identificeren met de politieke klasse en laten deze laatste toe om verder haar maatschappelijke dominantie uit te oefenen. Gerard van Westerloo heeft in dit verband een klein, anedotisch onderzoek verricht:

“Ik heb eens uitgezocht wie er nog wél lid worden van een politieke partij. Ik nam een kaart van Nederland, ik deed mijn ogen dicht en ik prikte. Leeuwarden. Wie melden zich in Leeuwarden aan als vers partijlid?
Ik zocht de afdelingssecretarissen op en nam met hen de ledenlijsten door. De uitkomst was verbluffend. Om welke partij het ook ging, ze putten allemaal hun nieuwe aanmeldingen uit één en dezelfde bron. Het Thorbecke-college, de plaatselijke hbo-school voor aanstaande ambtenaren. Daarna ondervroeg ik de jonge partijleden zelf. Ze vertelden dat ze éérst besloten hadden om lid van een partij te worden. En dat ze daarna waren gaan kijken welke het beste bij ze paste. Het beste waarbij paste? Ook daar deden ze niet moeilijk over. Bij hun toekomstige carrière. Als wat? Als ambtenaar”.

Een belangrijke en nog onbeantwoorde onderzoeksvraag luidt, welke psychologische en maatschappelijke karakteristieken door deze politieke selectiemechanismen precies worden uitgezift. Maar het besef zelf, dat er überhaupt darwinistische selectie werkt, is uiterst belangrijk, omdat het wezen van de mens en de mensheid er juist in bestaat, om weerstand te bieden aan dit soort selectie, en in de plaats daarvan het individueel morele en het rationele als richtlijn voor het handelen te nemen.

Het artikel in M-magazine biedt nogal wat uitzicht omtrent de wijze, waarop de politieke klasse functioneert. De politieke partijen ontlenen geen gewicht of betekenis meer aan hun ledental, maar betrekken hun levenssappen via de wortels die ze - als een soort parasitair organisme - in de ingewanden van de staat hebben geslagen. De politieke klasse nestelt zich via politieke benoemingen in het openbaar bestuur. Nico Baakman (Maastricht) heeft het systeem van de politieke benoemingen in Nederland onderzocht. Voor alle hogere bestuursfuncties blijkt het bezit van een partijlidkaart vereist: partijloze burgers zijn volstrekt en naadloos uitgesloten. Volgens Baakman is dit fenomeen een compensatie voor het gebrek aan maatschappelijke impact die de partijen nog kunnen verwerven via hun slinkende leden-achterban.

De politieke klasse hervormt de staat ook naar haar eigen noden. Er worden half-autonome satellietorganen gecreëerd, die zich onttrekken aan iedere vorm van democratische controle, vaak veel macht bezitten, en alweer volgestouwd worden met partijgetrouwen. Dat gebeurt overigens op basis van ‘eerlijke’ verdeelsleutels, die de Leidse politicoloog Peter Mair laten gewagen van een ‘karteldemocratie’: de partijen treden op als een soort kartel. Prof. Ankersmit (Groningen): “Samen vormen ze een groep mensen die het openbaar bestuur voor zichzelf reserveert. Onder elkaar verdelen ze de buit”.

Gerard van Westerloo sprak ook met Joop van den Berg. Dat is een oud-professor die algemeen directeur is van de ‘Vereniging van Nederlandse Gemeenten’. Hij geeft in omzwachelde, maar uiteindelijk toch duidelijke termen toe wat zijn oud-collega’s ook stellen. Waarom kon hij enkel als PvdA-lid de post van directeur van de VNG bekleden? Van den Berg legt uit, dat het partijlidmaatschap een teken is, dat je de spelregels en de codes van de club kent. Die codes worden als volgt omschreven: “Weten wanneer je een compromis moet sluiten, weten wanneer je je mond moet houden, weten hoe het krachtenveld in elkaar zit”. Met andere woorden: je moet, om erbij te horen, gesocialiseerd en gedomesticeerd zijn door de regentenklasse. Je mag de codes niet doorbreken, en bijvoorbeeld NIET je mond houden, in naam van je kiezers: “Niemand spreekt namens kiezers, want niemand wordt als persoon door de kiezers gekozen”.

In deze laatste uitspraak van partijman Joop van den Berg ligt de hele kern van de particratische problematiek besloten. De kiezers denken, of worden geacht te denken, dat ze op een persoon stemmen die hen zal vertegenwoordigen: de volks-vertegenwoordiger. In werkelijkheid stemmen ze op een partijsoldaat. Nadien heeft de verkozene ook verantwoording af te leggen, niet aan de kiezers, maar wel degelijk aan zijn partij, want die heeft hem op de lijst geplaatst. De verkozene is niet zozeer door de kiezers, maar eerst en vooral door de partijleiding verkozen: dat is een essentieel gegeven.

Wat te doen?

Het verbijsterende artikel in M Magazine illustreert nog maar eens, dat de democratie in onze West-Europese landen (want Nederland is natuurlijk geen uitzondering) niet moet worden ‘hervormd’ of ‘verfijnd’, maar dat ze moet worden ingevoerd. En daarvoor zijn minstens twee structurele ingrepen vereist.

Ten eerste moet het beslissend referendum op volksinitiatief worden ingevoerd, op alle bestuursniveau’s en over alle onderwerpen, zonder uitzondering. Hierdoor wordt de volkssoevereiniteit ingevoerd, en krijgen de burgers in principe de mogelijkheid om hun wil nauwkeurig kenbaar te maken.

Ten tweede moet de band tussen de verkozenen en de partijhoofdkwartieren worden doorgeknipt, door de invoering van het algemeen stemgeheim voor alle verkozenen. Joop van den Berg heeft inderdaad gelijk wanneer hij zegt, dat in de huidige omstandigheden “..niemand als persoon door de kiezers wordt gekozen”. Dat moet veranderen. Niet alleen moet de impact van de lijstvolgorde volledig worden weggewerkt; het allerbelangrijkste is dat in het parlement, in de gemeenteraden en in alle verkozen organen het algemeen stemgeheim voor verkozenen wordt ingevoerd. De verkozene moet als persoon kunnen kiezen, zonder externe druk. Hij dient louter en alleen zijn eigen inzicht en geweten te volgen. Dit systeem zal meteen een einde maken aan de weerzinwekkende impact die de particratie, ondermeer via het fenomeen van de coalitievorming, momenteel uitoefent op het politiek bedrijf. Meerderheidscoalities en uitsluiting van minderheidspartijen hebben niets te maken met democratie, maar alles met particratie. De stem van alle kiezers moet even zwaar wegen, en dat kan alleen via het veralgemeend stemgeheim voor verkozenen.

Met die twee maatregelen heb je tenminste formeel reeds een democratie. Dat betekent niet, dat er geen andere ingrepen zijn die dringend overweging behoeven. Ik denk bijvoorbeeld aan het systeem van de ‘term limits’ (beperkte herverkiesbaarheid) en de installatie van een openbaar forum van rechtswege, waarop het publiek debat kan plaatsvinden buiten het machtsbereik van economische of politieke cenakels. Maar dat zijn punten die, net als het stemgeheim voor verkozenen, kunnen ingevoerd worden via het bindend referendum op volksinitiatief. De invoering van dit volksreferendum is en blijft de eerste en beslissende stap naar de democratie.


In een democratisch bestel kan dan begonnen worden aan de toespitsing van de rechtstaat op zijn eigenlijke taken, en op de afstoting van alles wat daar niet onder valt. Want de huidige staat moge dan al niet democratisch zijn, bemoeizuchtig is hij wel. De particratie schept problemen, bijvoorbeeld door ‘oplossingen’ aan te reiken voor vermeende tekorten die enkel door de particraten zelf werden gezien (de invoering van eindtermen in het onderwijs is daarvan een goed voorbeeld). Zoals prof. Frissen aan van Westerloo zei: “Ik loop als bestuurskundige in Den Haag rond en ik zie dat zich daar allemaal processen afspelen waar de politiek niet strikt noodzakelijk bij is. Op allerlei terreinen hebben we meer last van de politiek dan dat we er baat bij hebben. Neem de gezondheidszorg. Daar is de politiek de oorzaak van de problemen en niet de oplossing”.

Wat we dus nodig hebben en waar we naartoe kunnen werken, eens de democratie formeel is ingevoerd, is een maatschappelijke ontvlechting �* la Steiner: domeinen waar persoonlijke overtuigingen, voorkeuren of talenten, of individuele menselijke betrekkingen de doorslaggevende rol spelen, dienen aan de greep van de staat worden te worden onttrokken: “... de macht in onderwijs, (gezondheids)zorg en veiligheid moet weer terug naar de onderwijzers, de dokters en verpleegsters en de agenten, dat zijn de mensen die er verstand van hebben en niet al die vreselijke bureaucraten en managers, die nog nooit voor de klas hebben gestaan, een patiënt hebben gezien of een boef hebben gevangen” (Pim Fortuyn, column 26 maart 2002). Socialisering betekent dus niet, dat verkozenen de baas gaan spelen over alles. Socialisering betekent, dat mensen controle krijgen over die levensdomeinen waarop ze actief en deskundig zijn, terwijl de rechtstaat zijn krachten (die dan zeer groot zullen zijn) toespitst op het specifieke domein waar verschillen tussen mensen er niet toe doen: het domein van de grondrechten en alles wat daaruit voortvloeit (wat mij betreft bijvoorbeeld het basisinkomen, de leerbon en het recht op arbeid). Wanneer professor Paul Frissen dus zegt: “Ik ben sociaal-democraat. In de sociaal-democratie begrijpen ze geen snars van wat ik zeg. Ik verlang naar een sociaal-democratie zonder partij” , dan raakt hij bij mij persoonlijk een diepe snaar. Wat verlang ik naar democratie! Wat verlang ik naar een authentieke socialisering! En hoe walg ik, iedere dag steeds meer, van de particratie!


Het artikel van Gerard van Westerloo is te lezen in: Magazine M (bijlage bij NRC-Handelsblad), mei 2002, p.31-44. Zie ook van dezelfde auteur: ‘Democratie is illusoir’ NRC-Handelsblad 4 mai 2002, p.1