Verfransing aan de taalgrens

[Dimitri]

Ik lees veel over de verfransing van oorspronkelijk Nederlandstalige gemeentes langs de taalgrens. Met name de taaltellingen schijnen hierin een grote rol gespeeld te hebben.

Weet iemand om welke gemeentes het allemaal gaat? Ik bedoel dus niet alleen de gemeentes die begin jaren 60 zijn overgeheveld van de ene naar de andere provincie (daar zaten nl. ook logische correcties bij, zoals Landen van Luik naar Brabant), maar ook de gemeentes die daarvoor al van taalrol veranderd zijn. Het gaat dan waarschijnlijk om de gehele periode vanaf 1830. Ik kan me bijv. moeilijk voorstellen dat een plaats met de naam Waterloo altijd Franstalig is geweest...
Ook zijn nergens de uitslagen van die taaltellingen te vinden. Die statistieken moeten toch ergens bewaard zijn gebleven?

De enige redelijk goed gedocumenteerde bron die ik tot nu toe heb gevonden, is het Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon door Johan Winkler uit 1874, waarin heel uitvoerig de ligging van de taalgrens beschreven staat, van dorp tot dorp. Het boek is volledig op internet gezet, je kunt het vinden op http://www.dbnl.org/tekst/wink007alge00/ Deel twee gaat over "Zuid-Nederland".

Het boek is eigenlijk bedoeld om de Nederduitse en Friese dialecten te beschrijven en in kaart te brengen, van Koningsbergen tot Duinkerke, waarbij 186 verschillende dialectvertalingen van de Parabel van de Verloren Zoon uit het Evangelie van Lucas XV, vers 11-32, als vergelijkingsmateriaal wordt gebruikt (voor toelichting: http://www.dbnl.org/tekst/brok001dia...dial01_001.htm )

Maar de verfransing langs de taalgrens wordt ook aangehaald. Net zoals hij zijn mening geeft over de Nederlandse dialecten ("De tongval van de stad Leiden is zonder twijfel verre weg de leelijkste, de onaangenaamst, platst klinkende tongval van geheel Holland", het Leids lijkt overigens verdacht veel op het Poldernederlands...) en de bedreiging van het Fries door het Nederlands in zijn provincie, beschrijft hij ook de "dwaze" en "domme" verfransing van "nederduitsch-België".
Alle hoofdstukken zijn interessant om te lezen, maar vooral de paragraaf over Brussel is werkelijk schitterend! Een citaat hieruit, waarin Winkler de lezer probeert duidelijk te maken dat Brussel van oorsprong wel degelijk een volledig 'Nederduitse' stad is:

In de groote winkels (magasins), in de voorname herbergen (hôtels), in de fijne koffij- en bierhuizen (cafés en estaminets), in de sierlijke straten der bovenstad, in het park en op andere openbare wandelplaatsen, op de zoogenoemde bolwerken (boulevards) en in de doorgangen (passages of galleries), kortom overal waar de zoogenoemde beschaafde (!) en fijne (!) wereld, waar de domme mode den toon aangeeft of 't hoogste woord voert, overal waar juist de vreemdeling komt, is alles fransch, althans oppervlakkig fransch. Maar op de markten en in de straten van het oude Brussel, van de oude benedenstad, waar geen nietsnutte leegloopers ronddrentelen, maar waar nijverheid bloeit en handel tiert, waar zelfverdiende welvaart heerscht, overal waar de nijvere burgerstand woont, daar spreekt men nederlandsch, daar is men door en door nederlandsch in taal en in zin, in neigingen en gevoelens, al ziet de vreemdeling ook hier menigmaal een oppervlakkig fransch verguldsel aan voor de werkelijkheid en het wezen der zaak. In de voorsteden en overal waar de handwerksman en de arbeider woont is alles volkomen nederduitsch, en al laat het fransch zich ook hier al eens op straat hooren, binnen de deur van het huis van den brusselschen werkman, in zooverre hij een echten Brusselaar is en geen Waal, zoo als er velen zijn, komt het fransch niet.

Nogmaals, Johan Winkler was een Nederlander en geen Vlaming!

Maar goed, als ik de taalgrens volgens Winkler vergelijk met de huidige taalgrens, valt op dat bijv. Herstappe door Winkler als "volkomen waalsch geworden" wordt omschreven, terwijl het nu in Vlaanderen ligt...
De vraag is dus hoe betrouwbaar de waarnemingen van Winkler zijn. Vandaar mijn vraag.

[circe]

Echt plezant boekje! Staat bij mijn favorieten! bedankt voor de info!

[Lieven Corneillie]

Zalige link! Vooral omdat mijn thuisfront(je) ertussen staat!

[Dimitri]

Inderdaad, ook heel leuk om het eigen dialect van nu te vergelijken met dat van 130 jaar geleden. Het Rotterdams is toch ook wel wat veranderd sindsdien.

Maar goed, nu heb ik nog steeds geen antwoord op mijn vraag.

[Jan van den Berghe]

Oorspronkelijk geplaatst door Dimitri

Maar goed, als ik de taalgrens volgens Winkler vergelijk met de huidige taalgrens, valt op dat bijv. Herstappe door Winkler als "volkomen waalsch geworden" wordt omschreven, terwijl het nu in Vlaanderen ligt...
De vraag is dus hoe betrouwbaar de waarnemingen van Winkler zijn. Vandaar mijn vraag.

Wees gerust, de bevindingen van Winkler zijn heel correct en stemmen overeen met die van Kurth. Die laatste taalkundige schreef in de 19e eeuw daarover een zeer gedocumenteerd boek dat niet alleen het resultaat was van bronnenstudie maar ook van diepgaand onderzoek ter plaatse. Nog steeds kan ik iedereen Kurths werk aanbevelen: "La Frontière linguistique en Belgique et dans le Nord de la France", Brussel, 1896-1898. Er zit een zeer interessante kaart (groot formaat) bij.

Ook Kurth plaatst Herstappe bij de Waalse gemeentes. Men mag niet vergeten dat Herstappe een gemeente is die nooit meer dan 100 inwoners heeft gehad in haar recente geschiedenis. Enkele Vlaamse families met een talrijke kroost konden de taalbalans algauw veranderen. En na WO II was Herstappe sterk vervlaamst, bijna volledig vervlaamst om het juister te zeggen. Een gelijkaardige evolutie was ook aan de gang in Waasten en Nederwaasten, twee gemeenten die Kurth ook bij de Waalse classificeert. In na naoorlogse jaren waren beide gemeenten echter op weg ook Vlaams te worden door enerzijds talrijke immigratie en anderzijds het grotere geboortecijfers bij de Vlaamse inwoners van de gemeente. Toen in de jaren zestig de taalgrens werd vastgesteld, waren de Walen nog niet in de meerderheid. Had men nog enkele jaren gewacht dan waren Waasten en Nederwaasten Vlaamse gemeenten geworden.

Uit Kurths studie blijkt dat de taalgrens voor de rest vrij stabiel is gebleken, en dat zelfs door de jaren heen. Dat die hier en daar toch is opgeschoven is o.m. te verklaren door de enorme vervalsing die gebeurde bij de naoorlogse talentellingen (in het voordeel van de Franstaligen) die in een bijzonder anti-Vlaams klimaat verliepen.

[Jan van den Berghe]

Oorspronkelijk geplaatst door Dimitri

Weet iemand om welke gemeentes het allemaal gaat? Ik bedoel dus niet alleen de gemeentes die begin jaren 60 zijn overgeheveld van de ene naar de andere provincie (daar zaten nl. ook logische correcties bij, zoals Landen van Luik naar Brabant), maar ook de gemeentes die daarvoor al van taalrol veranderd zijn. Het gaat dan waarschijnlijk om de gehele periode vanaf 1830.

Geef me een beetje tijd en bij een eerstkomend bezoek aan de universiteitsbibliotheek duikel ik weer eens in dat boek van Kurth.

Ik kan me bijv. moeilijk voorstellen dat een plaats met de naam Waterloo altijd Franstalig is geweest...

Waterlo was al enkele eeuwen voordien verfranst.

Ook zijn nergens de uitslagen van die taaltellingen te vinden. Die statistieken moeten toch ergens bewaard zijn gebleven?

Ja, het Nationaal Instituut voor de Statistiek van België bewaart dat allemaal. Maar de communicatie met deze federale dienst verloopt altijd heel stroef en langzaam. In het archief "Flor Grammens" aan de Universiteit van Kortrijk steken alle documenten van de talentellingen.

De enige redelijk goed gedocumenteerde bron die ik tot nu toe heb gevonden, is het Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon door Johan Winkler uit 1874, waarin heel uitvoerig de ligging van de taalgrens beschreven staat, van dorp tot dorp.

Kurth vind ik persoonlijk heel wat beter.

[Dimitri]

Ah, bedankt voor de tip. Ik zal de kaart dan wel nodig hebben, want mijn Frans is waarschijnlijk niet goed genoeg om het boek in een redelijk tempo te kunnen lezen. Dat vind ik ook het mooie van dit Nederlandse boek, dat volledig op internet staat. Ik moet toegeven, dat de subjectieve stijl van Winkler mij ook wel bevalt.
Over het Rotterdams van de bovenlaag van de bevolking is hij nog heel lovend, maar helaas heeft dat plaats moeten maken voor het Gooise 'accent' (Winkler spreekt van een 'tongslag').

De constatering dat de werkelijke taalgrens, dus niet de officiële, weinig verschoven is, vind ik toch opmerkelijk. Dat zou betekenen dat de vastlegging van de taalgrens, een eis van de Vlaamse Beweging, in feite onnodig was. Moest men dat niet geëist hebben, dan waren de talentellingen er nooit geweest en waren dorpen en steden aan de taalgrens nooit door die valse tellingen verfranst. Het had misschien zelfs wel betekent dat Franstalige gemeentes uiteindelijk vervlaamst werden. Of speelde de door Winkler geconstateerde overgang van Vlaams naar Frans bij de bevolking zelf toch een te grote rol?

[Dimitri]

Wel, tot mijn grote verrassing staat het boek ook in de Utrechtse universiteitsbibliotheek. Het is uiteraard alleen ter inzage, maar ik kan in ieder geval delen kopiëren.

[Jan van den Berghe]

Oorspronkelijk geplaatst door Dimitri

Dat zou betekenen dat de vastlegging van de taalgrens, een eis van de Vlaamse Beweging, in feite onnodig was. Moest men dat niet geëist hebben, dan waren de talentellingen er nooit geweest en waren dorpen en steden aan de taalgrens nooit door die valse tellingen verfranst.

De vastlegging van de taalgrens was dan ook geen eis van de Vlaamse Beweging, maar wel van de Waalse Beweging die reeds naar het eind van de 19e eeuw de taalgrens eist om zo het hoofd te kunnen bieden aan de sluipende kolonisering van Waalse gebieden door de toenemende Vlaamse bevolkingsaangroei.

Talentellingen zijn er ook nooit gekomen op vraag van de Vlaamse Beweging, maar waren een door de Belgische staat voorgeschreven om de zoveel jaren weerkerende verplichting. In het begin hadden de talentellingen geen enkele bestuurlijk gevolg: het waren slechts statitische vaststellingen. Daarom beschouwen alle taalkundigen de talentellingen uit de 19e eeuw als heel betrouwbaar. Er waren immers toen geen enkele politieke gevolgen aan verbonden. Na de eerste bestuurlijke taalwetten verandert dat ingrijpend: de Franstalige bovenlaag in bepaalde Vlaamse steden zal alles op alles om de talentellingen te vervalsen of te manipuleren om zo een eentalig Franstalige bestuur te bereiken (wat ook het einde van de Vlaamse gemeentescholen dan inhield in die gemeente). Zo zien we in de tussenoorlogse allerlei vervalsingen in de Overmaas, in bijna alle Brusselse gemeenten. Na WO II wordt een hoogfeest van manipulatie en vervalsing gevierd: in Edingen en Marke bijvoorbeeld worden de talentellingen op bevel van de Franstalige en Fransdolle burgemeesters op het gemeentehuis vervalst (deze vervalsing wordt later voor de rechtbank duidelijk, maar de uiteindelijke resultaten van deze tellingen worden nooit aangepast...). In meerdere gemeenten worden mensen onder druk gezet "Frans" als hun moedertaal aan te stippen, terwijl het om Vlamingen ging. In Komen trekt de burgemeester alle registers open om "zijn" gemeente, waar de meerderheid Vlamingen zijn, een Franstalig statuut te geven. Ook in Voeren gebeurt hetzelfde bedrog. Overal aan de taalgrens wordt gemanipuleerd, tot zelfs in de grote Vlaamse steden. Het wordt zelfs zo erg dat de toenmalige Franstalige minister van binnenlandse zaken opdracht geeft een hele reeks gemeenten te controleren. In al die gevallen wordt fraude vastgesteld... maar de resultaten zelf worden nooit herzien... Dan heeft de Vlaamse Beweging alles op alles gezet (de beruchte marsen op Brussel) en de afschaffing van dergelijke wantellingen geëist. Uiteindelijk kwam er ook een einde aan.

[Dimitri]

Goh, dat wist ik niet. Ik dacht dat de Vlamingen die in Wallonië gingen werken en wonen allemaal Frans leerden.

Over de vervalsing van de talentellingen had ik al wel gelezen. In Edingen 'steeg' het percentage Franstaligen tussen 1930 en 1947 van 47% naar 89%. Tja... Het is eigenlijk veel geraffineerder dan de italianisering van Zuid-Tirol. In plaats van grootschalige vestiging van anderstaligen in het gebied, hoefden alleen de cijfers te worden vervalst. Ongelooflijk!

[Jan van den Berghe]

Oorspronkelijk geplaatst door Dimitri

Goh, dat wist ik niet. Ik dacht dat de Vlamingen die in Wallonië gingen werken en wonen allemaal Frans leerden.

Natuurlijk, de nakomelingen van de Vlaamse arbeiders spraken al Frans/Waals, maar ongetwijfeld was het Nederlands nog hun eigenlijke moedertaal. Bij de daaropvolgende generatie ging het mis, maar dat kon ook niet anders door de taaldwang in Wallonië.

De Waalse Beweging, die eigenlijk nooit meer is geweest dan een anti-beweging tegen het opkomend Vlaamsnationalisme, kreeg schrik dat een volledig tweetalig België (dat door de toenmalige Vlaamse Beweging werd geëist) de vervlaamsing van grote delen van Wallonië voor gevolg zouden hebben. Dan zouden er immers Vlaamse gemeentescholen gekomen zijn niet alleen in de Waalse taalgrensgemeenten, maar ook in hartje Wallonië (heel de streek van de Borinage en ook heel wat Vlaamse vlekken in de landbouwgebieden). Daarom eiste de Waalse Beweging de taalgrens: ten noorden ervan werd een tweetalig statuut ingevoerd, ten zuiden een eentalig Frans stelsel. Een oplossing ten voordele van de Franstaligen, maar ten nadele van de Vlamingen.

[Jan van den Berghe]

Oorspronkelijk geplaatst door Dimitri

Over de vervalsing van de talentellingen had ik al wel gelezen. In Edingen 'steeg' het percentage Franstaligen tussen 1930 en 1947 van 47% naar 89%. Tja... Het is eigenlijk veel geraffineerder dan de italianisering van Zuid-Tirol. In plaats van grootschalige vestiging van anderstaligen in het gebied, hoefden alleen de cijfers te worden vervalst. Ongelooflijk!

Inderdaad. Dergelijke onwaarschijnlijke stijgingen werden ook opgetekend in alle Voergemeenten (met uitzondering van eentje waar de burgemeester als "braaf Vlaamsgezind" bekend stond).

In Edingen wordt in de omgang nog altijd Nederlands gesproken, maar de jongere generatie is op het Frans overgestapt. Heel het onderwijs- en staatssysteem heeft zo een Vlaamse gemeente verfranst.

De fraude ging soms heel ver. In Brussel werden Vlamingen die slechts het Nederlands als taal hadden aangeduid systematisch bewerkt door de gemeentecontroleurs. Er zijn documenten en brieven van de Brusselse gemeentecontroleurs bewaard waarin mensen bedreigd werden en met aandrang "verzocht" werden ook het Frans aan te duiden. Tweetalige stemmen werden dan later bij de eentalige Franse gevoegd, en zo kreeg men dan weer een Franstalige meerderheid. Een grote orgie van manipulatie en machtsmisbruik!

[Dimitri]

Wel opvallend dat de huidige machthebbers in Wallonië en de grote voorstanders van het Frans juist de nakomelingen van die Vlamingen zijn. Ik denk bijv. aan Van Couwenberghe, maar ook bij het FDF hebben veel mensen een 'Vlaamse' achternaam.

Wat Edingen betreft: ik heb vorig jaar een reportage gezien van de VRT over de verhuizing van Vlamingen naar Waalse taalgrensgemeenten, waaronder Edingen. Dit vanwege de lagere grondprijzen in Wallonië, in feite dezelfde reden waarom Nederlanders in Vlaanderen gaan wonen.
Er werd o.a. met een frituuruitbater (hoe noem je zo iemand?) gesproken die zelf Brabants sprak en na jarenlange verfransing zijn stadje ineens weer zag vervlaamsen. Dat vond ik toch wel een positieve ontwikkeling, vooral omdat Edingen een faciliteitengemeente is.

[N-VA]

Je hebt dat goed gezien, Dimitri! Verfranste Vlamingen zijn dikwijls het extreemst. Ik weet niet hoe dat komt.

Iemand als Laurette Onckelinckx, dochter van Vlaamse ouders, spreekt geen woord Nederlands!

En mensen met Vlaamse achternamen op de FDF lijsten vindt je ook veel terug.

[N-VA]

Het zal wel de Vlaamse ziekte zijn, sommige Vlamingen hebben blijkbaar veel haatgevoelens tegenover hun eigen volk, er zijn er ook zo een paar op dit forum, maar dat had je warschijnlijk al gezien!

[Jan van den Berghe]

Oorspronkelijk geplaatst door NVA

Iemand als Laurette Onckelinckx, dochter van Vlaamse ouders, spreekt geen woord Nederlands!

Correctie: Vlaamse grootouders.

[joske]

correctie,van vlaamse ouders,haar vader is oud burgemeester van seraing