Wat je niet mag zeggen

skye · 7 juni 2005, 18:30

Heb je ooit een oude foto van jezelf gezien en heb je je geschaamd over hoe je eruit zag? Kleedden wij ons toen echt zo? Jazeker. En we hadden geen idee hoe belachelijk we eruit zagen. Het ligt in de aard van mode dat mode onzichtbaar is, op dezelfde manier dat de beweging van de aarde onzichtbaar is voor ons allen die zich erop bevinden.

Wat me beangstigt is dat er ook morele mode bestaat. Deze is net zo willekeurig, en net zo onzichtbaar voor de meeste mensen. Maar deze is veel gevaarlijker. Mode wordt verward met goed ontwerp; morele mode wordt verward met het goede. Het dragen van vreemde kleding leidt ertoe dat je uitgelachen wordt. Het schenden van morele mode kan ertoe leiden dat je ontslagen, bekritiseerd, gevangengezet of vermoord wordt.

Als je terug in de tijd kon reizen met een tijdmachine, dan zou er één ding waar zijn, ongeacht waar je naartoe zou gaan: je zou moeten oppassen met wat je zou zeggen. Meningen die we als onschadelijk beschowen zouden je in grote problemen gebracht kunnen hebben. Ik heb al ten minste één ding gezegd dat me in grote problemen zou hebben gebracht in het merendeel van Europa in de zeventiende eeuw, en het bracht Galileo in grote problemen toen hij het zei -- dat de aarde beweegt.[1]

Nerds brengen zichzelf altijd in de problemen. Ze zeggen ongepaste dingen om dezelfde reden dat ze zich onmodieus kleden en goede ideeën hebben. Gewoonten hebben minder vat op hen.

Het lijkt een constant feit te zijn door de hele geschiedenis heen: in iedere periode geloofden mensen dingen die gewoonweg belachelijk waren, en ze geloofden er zo sterk in dat zij in grote problemen zouden zijn gekomen als zij het tegendeel beweerd zouden hebben.

Is onze tijd op enige manier anders? Voor iemand die enige hoeveelheid geschiedenis gelezen heeft, is het antwoord bijna zeker nee. Het zou een opmerkelijk toeval zijn als ons tijdperk het eerste was dat alles precies juist had.

Het is stimulerend om te bedenken dat we dingen geloven die mensen in de toekomst belachelijk zullen vinden. Waar zou iemand die terugkwam om ons te bezoeken in een tijdmachine op moeten letten om niet te zeggen? Dat is wat ik hier wil bestuderen. Maar ik wil meer doen dat alleen mensen choqueren met de ketterij-van-de-dag. Ik wil een algemeen recept vinden voor het ontdekken van wat je niet mag zeggen, in ieder tijdperk.

De conformismetest

Laten we met een test beginnen: heb je bepaalde opvattingen die je niet graag zou vertellen in een groep van gelijken?

Als het antwoord nee is, dan is het misschien goed om daarbij stil te staan en daarover na te denken. Als alles wat je gelooft iets is dat je verwacht wordt te geloven, zou dat toeval kunnen zijn? De kans is groot dat dat niet het geval is. De kans is groot dat je slechts denkt wat men je verteld dat je moet denken.

Het andere alternatief zou zijn dat je op onafhankelijk wijze iedere vraag beschouwd hebt en tot precies dezelfde antwoorden bent gekomen die nu als acceptabel beschouwd worden. Dat lijkt onwaarschijnlijk, omdat je ook dezelfde fouten zou moeten maken. Kaartenmakers stoppen opzettelijk kleine fouten in hun kaarten opdat ze kunnen zien wanneer iemand ze kopiëert. Als iemands kaart dezelfde fouten heeft, is dat een zeer overtuigend bewijs.

Net als iedere ander tijdperk in de geschiedenis, bevat onze morele kaart waarschijnlijk fouten. En iemand die dezelfde fouten maakte, deed dit waarschijnlijk niet per ongeluk. Dat zou zijn alsof iemand beweerde dat hij in 1972 op onafhankelijke wijze had besloten dat broeken met wijde pijpen een goed idee waren.

Als je alles gelooft datgene is dat men van je verwacht dat je gelooft, hoe kun je zeker weten dat je ook niet alles zou hebben geloofd dat men van je verwachtte, wanneer je opgegroeid was tussen de plantagehouders in het Zuiden van Amerika van voor de Burgeroorlog, of in Duitsland in de jaren 1930 -- of zelfs tussen de mongolen in 1200? De kans is groot dat je dat ook zou hebben gedaan.

Terug in het tijdperk van begrippen zoals "fatsoenlijk", leek het idee te zijn dat er iets met je mis was wanneer je dingen dacht die je niet hardop durfte te zeggen. Het tegendeel lijkt me waar. Het is bijna zeker zo dat er iets met je mis is als je geen dingen denkt die je niet hardop durft te zeggen.

Problemen

Wat mogen we niet zeggen? Eén manier om deze ideeën ze vinden is simpelweg om te kijken naar dingen die mensen zeggen en daarvoor in de problemen komen.[2]

Natuurlijk zoeken we niet alleen naar dingen die we niet mogen zeggen. We zoeken ook naar dingen die waar zijn, of ten minste een voldoende grote kans hebben om waar te zijn dat de vraag open moet blijven. Maar veel van de uitspraken die mensen in de problemen brengen komen meestal over deze tweede, lagere drempel heen. Niemand komt in de problemen als hij zegt dat 2 + 2 gelijk is aan 5, of dat de mensen uit Pittsburg drie meter lang zijn. Zulke uitspraken zouden beschouwd kunnen worden als grappen, of hooguit als bewijs van krankzinnigheid, maar het is onwaarschijnlijk dat ze iemand boos zouden maken. De uitspraken die mensen boos maken zijn de uitspraken waarvan zij bezorgd zijn dat ze geloofd kunnen worden. Ik vermoed dat de uitspraken die mensen het allerboost maken die uitspraken zijn waarvan zij bezorgd zijn dat ze waar zijn.

Als Galileo had gezegd dat de mensen in Padua drie meter lang waren dan zou hij beschouwd zijn als een onschadelijke excentriekeling. Zeggen dat de aarde om de zon draaide was een ander verhaal. De kerk wist dat die mensen aan het denken zou zetten.

Inderdaad, als we terugkijken op het verleden werkt deze vuistregel goed. Veel van de uitspraken die mensen in de problemen brachten lijken nu onschadelijk. Dus het is waarschijnlijk dat bezoekers uit de toekomst het eens zouden zijn met ten minste een aantal van de uitspraken die mensen tegenwoordig in de problemen brengen. Hebben wij geen Galileos? Dat is onwaarschijnlijk.

Om ze te vinden, moet men de meningen bijhouden die mensen in de problemen brengen, en dan afvragen: zou dit waar kunnen zijn? Ok, het mag dan ketterij zijn (of wat het moderne equivalent daarvan ook is), maar zou het ook waar kunnen zijn?

Ketterij

Dit zal ons echter niet alle antwoorden opleveren. Wat als nog niemand in de problemen is gekomen wegens één of ander idee? Wat als één of ander idee zo radioactief controversieel zou zijn dat niemand het in het openbaar zou durven uitspreken? Hoe kunnen we ook deze ideeën vinden?

Een andere aanpak is om dat woord, ketterij, te volgen. In iedere periode van de geschiedenis, lijken er labels te zijn geweest die toegepast werden op uitspraken om ze neer te schieten voordat iemand de kans had gekregen om zich af te vragen of ze waar waren of niet. "Godslastering", "heiligschennis", en "ketterij" waren zulke labels voor een groot deel van de westerse geschiedenis, zoals in recentere tijden "onbeleefd", "ongepast", en "onamerikaans" dat zijn geweest. Tegenwoordig hebben deze labels hun scherpte verloren. Dat gebeurt altijd. Tegenwoordig worden ze voornamelijk ironisch bedoelt. Maar in hun tijd hadden ze echte kracht.

Het woord "defaitist" bijvoorbeeld heeft nu geen specifieke politieke connotaties. Maar in Duitsland in 1917 was het een wapen, gebruikt door Ludendorff in een zuivering van diegenen die een onderhandelde vrede prefereerden. Aan het begin can de Tweede Wereldoorlog werd het in grote mate door Churchill en zijn supporters gebruikt om hun tegenstanders het zwijgen op te leggen. In 1940 was ieder argument tegen Churchills' agressieve beleid 'defaitistisch'. Was het juist of onjuist? Men hoopte dat niemand ver genoeg kwam om zich dat af te vragen.

We hebben natuurlijk ook vandaag de dag zulke labels, zeer veel zelfs, van het algemene "ongepast" tot het gevreesde "verdeeldheid zaaiend". In iedere periode zou het makkelijk moeten zijn om erachter te komen wat zulke labels zijn, simpelweg door te kijken naar hoe mensen de ideeën noemen waar ze het niet mee eens zijn, behalve onwaar. Wanneer een politicus zegt dat zijn tegenstander zich vergist, dan is dat een eerlijke kritiek, maar wanneer hij een uitspraak aanvalt met "verdeeldheid zaaiend" of "racistisch" in plaats van te beargumenteren dat die onwaar is, dan zouden we moeten beginnen op te letten.

Dus een andere manier om erachter te komen om welke van onze taboes toekomstige generaties zullen lachen is om met de labels te beginnen. Neem een label -- "seksistisch" bijvoorbeeld -- en probeer sommige ideeën te bedenken die zo genoemd zouden kunnen worden. Vraag dan voor elk van deze: zou dit waar kunnen zijn?

Gewoon willekeurige ideeën gaan opsommen? Ja, want ze zullen niet echt willekeurig zijn. De ideeën die als eerste in gedachten komen zullen de meest waarschijnlijk zijn. Ze zullen dingen zijn die je al hebt opgemerkt maar niet mocht denken van jezelf.

In 1989 hadden een aantal slimme onderzoekers de oogbewegingen van radiologen bijgehouden terwijl deze röntgenfoto's afzochten naar tekenen van longkanker.[3] Zij vonden dat zelfs wanneer de radiologen een kankerlocatie hadden gemist, hun ogen ongewoon lang op die plek waren gestopt. Een deel van hun hersenen wist dat er iets aan de hand was; het borrelde alleen niet helemaal naar boven tot bewuste kennis. Ik denk dat veel interessante ketterse ideeën al grotendeels gevormd zijn in onze gedachten. Als we onze zelf-censuur tijdelijk afzetten, dan zullen dit de eerste zijn die verschijnen.

Tijd en ruimte

Als we in de toekomst konden kijken, dan zou het duidelijk zijn welke van onze ideeën men zou uitlachen. We kunnen dat niet doen, maar we kunnen bijna iets even goeds doen: we kunnen in het verleden kijken. Een andere manier om erachter te komen waar we ons in vergissen is om te bekijken wat vroeger acceptabel was en nu ondenkbaar is.

Veranderingen tussen het verleden en het heden representeren soms vooruitgang. In een vakgebied als de natuurkunde, is de reden dat we het oneens zijn met vroegere generaties dat wij gelijk hebben en zij ongelijk hadden. Maar dit wordt al gauw minder waar naarmate je je verwijdert van de zekerheid van de exacte wetenschappen. Tegen de tijd dat je bij maatschappelijke kwesties komt, zijn sommige veranderingen slechts mode. De leeftijd van instemming fluctueert als de roklengte.

We kunnen ons voorstellen dat we grotendeels slimmer en deugdelijker zijn dan vorge generaties, maar hoe meer geschiedenis je leest, hoe minder waarschijnlijk dat lijkt. Mensen in vroegere waren net als ons. Noch helden, noch barbaren. Wat hun ideeën ook waren, ze waren ideeën die redelijke mensen konden geloven.

Dus hier is nog een bron van interessante ketterijen. Diff huidige ideeën met die van verschillende culturen uit het verleden en zie wat je krijgt.[4] Sommige daarvan zullen choquerend zijn naar huidige maatstaven. Ok, prima; maar welke daarvan zouden ook waar kunnen zijn?

Je hoeft niet in het verleden te kijken om grote verschilen te vinden. In onze tijd, hebben verschillende maatschappijen wild variërende ideeën over wat ok is en wat niet. Dus je kunt proberen om andere culturen tegen de onze te vergelijken. (De beste manier om dat te doen is om ze te bezoeken.)

Je zou tegenstrijdige taboes kunnen vinden. In één cultuur kan het choquerend zijn om x te denken, terwijl in een andere het niet choquerend zou zijn. Maar ik denk dat de schok meestal aan een kant zit. Mijn hypothese is dat de zijde die gechoqueerd is degene is die het waarschijnlijkst ongelijk heeft.[5]

Ik vermoed dat de enige taboes die meer dan taboes zijn diegenen zijn die universeel zijn, of bijna universeel. Moord bijvoorbeeld. Maar ieder idee dat onschadelijk wordt beschouwd in een signifant percentage van tijden en plaatsen, en toch taboe is in de onze, is een goede kandidaat voor iets waarover we ons vergissen.

Bijvoorbeeld: als het hoogtepunt van politieke correctheid begin jaren 1990, distribueerde de Universiteit van Harvard aan haar faculteiten en medewerkers een brochure die ondere andere zei dat het ongepast was om een collega of student te complimenteren met diens kleding. "Leuk t-shirt" was voortaan uit den boze. Ik denk dat dit principe zeldzaam is onder de culturen van de wereld, in het heden of verleden. Er zijn er waarschijnlijk meer waar het bijzonder beleefd wordt beschouwd om iemands kleding te complimenteren, dan waar het als ongepast wordt beschouwd. Dus de kans is groot dat dit, in een milde vorm, een voorbeeld is van één van de taboes, die een bezoeker uit de toekomst oplettend zou moeten vermijden, als hij zijn tijdmachine zou instellen op Cambridge, Massachusetts, 1992.

Betweters

Natuurlijk, als ze tijdmachines in de toekomst hebben, zullen ze waarschijnlijk een aparte handleiding speciaal voor Cambridge hebben. Dit is altijd een lastige plaats geweest, een stad van mierenneukers en muggenzifters, waar de kans groot is dat zowel je grammatica als je ideeën in hetzelfde gesprek gecorrigeerd worden. En dat suggereert een andere manier om taboes te vinden. Zoek naar betweters, en kijk wat in hun hoofden zit.

De hoofden van kinderen zijn opslagplaatsen van al onze taboes. We vinden het gepast dat de ideeën van kinderen zuiver en onvervuild zijn. Het beeld dat we ze geven van de wereld is niet slechts versimpeld om geschikt te zijn voor hun ontwikkeldende geesten, maar ook gezuiverd, om te passen bij onze ideeën over wat kinderen zouden moeten denken.[6]

Je kunt dit op kleine schaal zien in de kwestie van vieze woorden. Veel van mijn vrienden beginnen nu kinderen te krijgen, en ze proberen nu allemaal om niet woorden als "fuck" en "shit" te gebruiken in het bijzijn van de baby, om te voorkomen dat de baby ook deze woorden begint te gebruiken. Maar deze woorden zijn een deel van de taal, en volwassenen gebuiken ze de hele tijd. Dus ouders geven hun kinderen een onnauwkeurig beeld van de taal door niet deze woorden te gebruiken. Waarom doen ze dit? Omdat ze denken dat het passend is dat kinderen niet de hele taal moeten gebuiken. We willen graag dat kinderen ontschuldig lijken.[7]

De meeste volwassenen geven eveneens kinderen opzettelijk een misleidend beeld van de wereld. Eén van de meest voor de hand liggende voorbeelden is de Kerstman. We denken dat het schattig is dat kleine kinderen in de Kerstman geloven. Ik denk zelf dat het schattig is voor kleine kinderen om in de kerstman te geloven. Maar ik vraagt me af, vertellen we hen dit soort dingen terwille van hen, of terwille van ons?

Ik pleit hier niet voor of tegen dit idee. Het is waarschijnlijk onvermijdelijk dat ouders de gedachten van hun kinderen willen aankleden in schattige kleine babykleertjes. Ik doe het waarschijnlijk zelf ook. Het belangrijkste ding voor onze doeleinden is dat als een resultaat hiervan, de hersenen van een goed opgevoede tiener een min of meer volledige verzameling van al onze taboes is -- en in perfecte staat, omdat die onbezoedeld zijn door ervaring. Iets waarvan we vermoeden dat het later belachelijk zal blijken, zit bijna zeker in dat hoofd.

Hoe komen we bij deze ideeën? Door het volgende gedachtenexperiment. Stel je een soort modern Conrad personage voor die een tijd als een huurling in Afrika heeft gewerkt, een tijd als een arts in Nepal, een tijd als de manager van een nachtclub in Miami. De details doen er niet toe -- het gaat gewoon om iemand die veel gezien heeft. Vergelijk nu wat in zijn hoofd zit met een fatsoenlijk zestienjarig meisje uit een buitenwijk. Wat denkt hij dat haar zou choqueren? Hij kent de wereld; zij kent, of vertegenwoordigt in ieder geval, de huidge taboes. Trek het een van het andere af, en wat overblijft is wat we niet mogen zeggen.

Het mechanisme

Ik kan nog een manier bedenken om erachter te komen wat we niet mogen zeggen: door te kijken naar hoe taboes gecreëerd worden. Hoe ontstaat morele mode, en waarom wordt deze overgenomen? Als we dit mechanisme kunnen begrijpen, dan kunnen we de werking daarvan misschien herkennen in onze eigen tijd.

Morele mode wordt niet gecreëerd op dezelfde manier als gewonde mode. Gewone mode onstaat per ongeluk wanneer iemand de grillen van een invloedrijke persoon imiteert. De mode voor brede schoenen in de late vijftiende eeuw in Europa begon omdat Karel de VIIIde van Frankrijk zes tenen op een voet had. De popularieit van de naam Gary begon toen de acteur Frank Cooper de naam aannam van een oud stadje in Indiana. Morele mode lijkt vaker opzettelijk gecreëerd te worden. Wanneer er iets is dat we niet mogen zeggen, dan is het vaak omdat een bepaalde groep niet wil dat wij dat doen. Het verbod zal het sterkst zijn wanneer de groep nerveus is. De ironie van de situatie van Galileo is dat hij in de problemen kwam door het herhalen van de ideeën van Copernicus. Copernicus zelf kwam niet in de problemen. Copernicus zelf was een domheer van een kathedraal, en droeg zijn boek op aan de Paus. Maar in de tijd van Galileo zat de kerk in de crisis van de Contra-Reformatie en was meer bezorgd over onorthodoxe ideeën.

Om een taboe tot stand te brengen, moet een groep halverwege tussen zwakheid en macht gebalanceerd zijn. Een zelverzekerde groep heeft geen taboes nodig. Het wordt niet als ongepast beschouwd om negatieve opmerkingen te maken over Amerikanen, of over de Engelsen. En toch moet een groep machtig genoeg zijn om een taboe te handahaven. Coprofielen zijn, ten tijde van dit schrijven, niet in voldoende grote aantallen of voldoende energiek om hun interesses tot een levenstijl te laten verheffen.

Ik vermoed dat de grootste bron van morele taboes machtsstrijden zullen blijken te zijn waarin één zijde nauwelijks de bovenhand heeft. Dat is waar je een groep zult vinden die machtig genoegd is om taboes te handhaven, maar zwak genoeg is dat ze die taboes nodig heeft.

De meeste machtsstrijden, waar ze ook over gaan, zullen worden gepresenteerd als een strijd tussen concurrerende ideeën. De Engelse reformatie was fundamenteel een strijd om welvaart en macht, maar werd uiteindelijk gepresenteerd als een strijd om de zielen van de Engelsen te behoeden tegen de corrumperende invloed van Rome. Het is makkelijker om mensen tot vechten aan te zetten om een idee. En welke kant ook wint, ook hun ideeën zullen beschouwd worden als overwinnend, alsof God zijn instemming wilde aangeven door die zijde als de overwinnaar te selecteren.

We stellen ons graag de Tweede Wereldoorlog voor als een overwinning van vrijheid over totalitarisme. We vergeten daarbij gemakszuchtig dat de Soviet Unie ook één van de overwinnaars was.

Ik zeg niet dat machtsstrijden nooit over ideeën gaan, slechts dat ze altijd zullen worden gepresenteerd alsof ze over ideeën gaan, of ze daarover gaan of niet. En net als niets zo onmodieus is als de laatste, afgedankte mode, is niets zo onjuist als de principes van de meest recentelijk verslagen tegenstander. Representaionele kunst is nu pas aan het herstellen van de goedkeuring van zowel Hitler als Stalin.[8]

Howel de mode van ideeën geneigd is om uit andere bronnen te ontstaan dan die van kledingmode, lijkt het mechanisme van hun overname grotendeels hetzelfe. De early adopters zullen door ambitie gedreven zijn: zelf-bewust coole mensen die zich van de grote kudde willen onderscheiden. Naarmate de mode gevestigd is, zal een tweede, nog grotere groep, zich bij hen voegen, gedreven door angst.[9] Deze tweede groep neemt de mode over, niet omdat ze zich van de groep willen onderscheiden, maar omdat ze bang zijn om zich van de groep te onderscheiden.

Dus als je erachter wilt komen wat we niet mogen zeggen, kijk dan naar de machinerie van mode en probeer te voorspellen welke dingen de mode onzegbaar zou maken. Welke groepen zijn machtig maar nerveus, en wat voor ideeën zouden ze graag willen onderdrukken? Welke ideeën zijn beschadigd door associatie toen zij een recente strijd hadden verloren? Als een zelf-bewust coole persoon zichzelf zou willen differentiëren van voorgaande mode (bijv. van zijn ouders), welke van hun ideeën zou hij waarschijnlijk afwijzen? Wat zijn conventioneel-denkende mensen bang om te zeggen?

Deze methode zal ons niet alle dingen vinden die we niet mogen zeggen. Ik kan een aantal dingen bedenken die niet het resultaat zijn van een recente strijd. Veel van onze taboes zijn diep in het verleden geworteld. Maar deze aanpak, gecombineerd met de vorige vier, zal een groot aantal ondenkbare ideeën opleveren.

Waarom

Sommigen zouden vragen: waarom zou men dit willen doen? Waarom zou men opzettelijk rondspitten tussen onprettige, onrespectabele ideeën? Waarom zou men onder stenen moeten kijken?

Ik doe het, ten eerste, om dezelfde reden dat ik als klein jongetje onder stenen keek: simpele nieuwsgierigheid. En ik ben bijzonder nieuwsgierig over alles wat verboden is. Laat me kijken en zelf beslissen.

Ten tweede, doe ik het omdat ik niet van het idee houd dat ik me ergens in vergis. Als we, net als andere tijdperken, dingen geloven die later belachelijk zullen lijken, wil ik weten wat ze zijn zodat in ieder geval ik kan voorkomen dat ik in hen geloof.

Ten derde doe ik het omdat het goed voor je hersenen is. Om goed werk te verrichten heb je hersenen nodig die overal heen kunnen gaan. En je hebt vooral hersenen nodig die gewend zijn om te gaan waar het niet mag.

Grote werken groeien vaak uit ideeën die anderen over het hoofd hebben gezien, en geen idee wordt zo over het hoofd gezien als een idee dat ondenkbaar is. Natuurlijke selectie, bijvoorbeeld. Waarom had niemand hier eerder aan gedacht? Welnu, dat is overduidelijk. Darwin zelf was voorzichtig om de implicaties van zijn theorie te vermijden. Hij wilde zijn tijd besteden aan het denken over biologie, niet ruziën met mensen die hem beschuldigden van atheïsme.

Vooral in de exacte wetenschappen is het een groot voordeel wanneer men in staat is om assumpties in twijfel te trekken. Dat is precies de modus operandi van wetenschappers, of in iedere geval de goeden onder hen: zoek naar plaatsen waar de conventionele kennis gebroken is, en probeer dan de barsten open te breken en te kijken wat eronder ligt. Dat is waar nieuwe theorieën vandaan komen.

Met andere woorden, een goede wetenschapper negeert niet alleen conventionele kennis, maar hij doet bijzondere moeite om die te breken. Wetenschappers zoeken opzettelijk problemen op.

Dit zou de modus operandi van iedere onderzoeker moeten zijn, maar exacte wetenschappers lijken meer bereid zijn om onder stenen te kijken.

Waarom? Het zou kunnen zijn dat wetenschappers simpelweg slimmer zijn; de meeste natuurkundigen zouden, als dat nodig was, door een Ph.D. programma in Franse literatuur heenkomen, maar weinig professoren van Franse literatuur zouden door een Ph.D. programma in natuurkunde heenkomen.[10] Of het zou kunnen zijn omdat het duidelijker is in de exacte wetenschappen of theorieën waar of onwaar zijn, en dit maakt wetenschappers stoutmoediger. (Of het zou kunnen zijn dat omdat het duidelijker is in de exacte wetenschappen of theorieën waar of onwaar zijn, je slim moet zijn om een baan moet krijgen als een wetenschapper, in plaats van slechts een goede politicus te zijn.)

Wat de reden ook is, er lijkt een duidelijke correlatie te bestaan tussen intelligentie en de bereidheid om choquerende ideeën te beschouwen. Dit is niet alleen omdat slimme mensen actief bezig zijn om gaten te vinden in het conventionele denken. Ik denk ook dat gewoonten hoe dan ook minder houvast op hen hebben. Je kunt dit zien op de manier waarop ze zich kleden.

Het is niet alleen in de wetenschap dat ketterij loont. In ieder concurrerend vakgebied, kun je rijk worden door dingen te zien die anderen niet zien. En in ieder gebied zijn er waarschijnlijk ketterijen die weinigen durven te uiten. Binnen de Amerikaanse autoindustrie is er nu een heleboel bezorgdheid over dalend marktaandeel. Maar de oorzaak is zo duidelijk dat iedere observerende buitenstaander het in een seconde kan uitleggen: ze maken slechte auto's. En dit hebben ze zo lang gedaan dat Amerikaanse auto's tegenwoordig anti-merken zijn -- een reden om een dergelijke auto niet te komen, in plaats van wel te kopen. Caddilac is sinds ongeveer 1970 niet meer de Cadillac onder de auto's. En toch vermoed ik dat niemand dit durft te zeggen.[11] Anders zouden deze bedrijven geprobeerd hebben om het probleem op te lossen.

Jezelf trainen om ondenkbare gedachten te denken heeft voordelen buiten de gedachten zelf. Het is net als streching. Wanneer je strecht voor het rennen, plaats je je lichaam in posities die extremer zijn dat die het tijdens het rennen zal annnemen. Als je dingen kan denken die zo outside the box zijn dat ze de haren van mensen overeind laten staan, dan zul je geen problemen hebben met de kleine excursies outside the box die mensen innovatief noemen.

John Milton

Pensieri Stretti

Wanneer je iets vindt dat je niet mag zeggen, wat doe je er dan mee? Mijn advies is: zeg het niet. Of in ieder geval: kies de geschikte situaties uit.

Stel je voor dat er in de toekomst een beweging is die de kleur geel wil uitbannen. Voorstellen om iets geel te schilderen worden uitgemaakt voor 'geelistisch', dezelde term die gebruikt wordt voor iedereen die verdacht wordt van het houden van die kleur. Mensen die van oranje houden worden getolereerd, maar worden als verdacht beschouwd. Stel je voor dat je je realiseert dat er niets mis is met geel. Als je dit rondvertelt, zul je ook worden uitgemaakt voor geelist, en zul je vinden dat je veel ruzies krijgt met anti-geelisten. Als je doel in het leven is om de kleur geel te rehabiliteren, dan kan dit zijn wat je wilt. Maar als je grotendeels geïnteresseerd bent in andere kwesties, dan zal het feit dat je gelabeld bent als een geelist slechts een afleiding zijn. Als je ruziet met idioten, dan word je een idioot.

Het belangrijkste is dat je in staat bent om te denken wat je wil, niet zeggen wat je wil. En als je voelt dat je je alles moet zeggen wat je denkt, dan kan dit je belemmeren in het denken van ongepaste gedachten. Trek een scherpe lijn tussen je gedachten en je woorden. In je hoofd is alles toegestaan. In mijn hoofd maak ik er een punt van om de meest belachelijke gedachten die ik kan voorstellen aan te moedigen. Maar net als in een geheim genootschap, moet niets wat aan de binnenkant van het gebouw gebeurt aan buitenstaanders verteld worden. De eerste regel van Fight Club is: je praat niet over Fight Club.

Wanneer Milton van plan was om Italië te bezoeken in de jaren 1630, vertelde Sir Henry Wootton, die ambassadeur was in Venetië, hem dat zijn motto zou moeten zijn "i pensieri stretti & il viso sciolto." Gesloten gedachten een open gezicht. Glimlach naar iedereen, en vertel ze niet wat je denkt. Dit was een wijs advies. Milton was een argumentatieve man, en de Inquisitie was een beetje koppig in die tijd. Maar ik denk dat het verschil tussen Milton's situatie en de onze slechts een mate van gradatie is. Iedere tijdperk heeft zijn ketterijen, en als je er niet voor gevangen gezet wordt, dan zal het je in ieder geval in genoeg problemen brengen dat het een volledige afleiding wordt.

Ik geef toe dat het laf lijkt om stil te blijven. Wanneer ik lees over de kwellingen die de Scientologen hun critici aandoen[12], of over mensen die als anti-Semitisch worden gebrandmerkt wegens het zich uitspreken tegen de Israëlische mensenrechtenschendingen[13], of over wetenschappers die worden gevangengezet wegens het schenden van de DMCA[14], wil een deel van mij zeggen "Ok, jullie klootzakken, kom maar op." Het probleem is, er zijn zoveel dingen die je niet mag zeggen. Als je ze allemaal zou zeggen dan zou je geen tijd meer hebben voor je echte werk. Je zou in Noam Chomsky moeten veranderen.[15]

Het probleem met het geheimhouden van je gedachten is echter dat je de voordelen van discussie mist. Praten over een idee leidt tot meer ideeën. Dus het optimale plan is, als je dat lukt, om een aantal vertrouwde vrienden te hebben waar je openlijk tegen kunt spreken. Dit is niet alleen een goede manier om ideeën te ontwikkelen; het is ook een goede vuistregel om vrienden te kiezen. De mensen waartegen je ketterijen kunt zeggen zonder aangevallen te worden zijn ook de meest interessante mensen om te kennen.

Viso Sciolto?

Ik denk niet dat we het viso sciolto even hard nodig hebben als de pensieri stretti. Misschien is de beste beleid om duidelijk te maken dat je het oneens bent met het zelotisme dat speelt in de huidige tijd, maar om niet al te specifiek te zijn waar je het oneens mee bent. Zeloten zullen je proberen uit te lokken, maar je hoeft ze niet te beantwoorden. Als ze proberen om je te dwingen om een vraag te behandelen op hun termen, door te vragen "ben je voor ons of tegen ons?" kun je altijd antwoorden "geen van beide".

Nog beter, antwoord: "Ik heb nog niet beslist." Dat is wat Larry Summers deed wanneer een groep hem in deze positie probeerde te plaatsen. Toen hij zichzelf later verklaarde, zei hij: "Ik doe niet aan lakmoesproeven."[16] Veel van de kwesties waar mensen boos over worden zijn eigenelijk zeer ingewikkeld. Er is geen prijs voor het snel vinden van een antwoord.

Als de anti-geelisten uit de hand beginnen te lopen, en je terug wilt vechten, zijn er altijd manieren om dit te doen zonder de beschuldiging te krijgen dat je zelf een geelist bent. Net als tirailleurs in een leger uit de Oudheid, wil je voorkomen om het hoofdgedeelte van de troepen van de vijand aan te vallen. Het is beter om hen met pijlen van een afstand aan te vallen.

Een manier om dit te doen is om het debat één niveau van abstractie op te krikken. Als je tegen censuur in het algemeen pleit, dan kun je voorkomen dat je beschuldigd wordt van de ketterij in het boek of de film die iemand wil censureren. Je kunt labels aanvallen met meta-labels: labels die verwijzen naar het gebruik van labels om discussie te voorkomen. Het verspreiden van de term "politieke correctheid" betekende het einde van politieke correctheid, omdat het mensen in staat stelde om het fenomeen als geheel aan te vallen, zonder beschuldigd te worden van een van de specifieke ketterijen die politieke correctheid probeerde te onderdrukken.

Een andere manier om een tegenaanval te doen is met met metaforen. Arthur Miller ondermijnde de House Un-American Activities Committee door een toneelstuk te schrijven, The Crucible, over de Salem heksenjachten. Hij verwees nooit direct naar de het comité en gaf hen dus geen manier om te antwoorden. Wat kon HUAC doen, de Salem heksenjachten verdedigen? En toch bleven de metaforen van Miller zo goed steken dat tot de dag van vandaag de activiteiten van het comité vaak beschrieven worden als een "heksenjacht".

Zeloten, wat hun beweegredenen ook zijn, hebben altijd een gebrek aan humor. Ze kunnen niet op een soortgelijke manier op grappen reageren. Ze zijn net zo ongelukkig op het gebied van humor als een ridder te paard op een schaatsbaan. Preutsheid uit het Victoriaanse tijdperk lijkt bijvoorbeeld overwonnen te zijn door het voornamelijk als een grap te behandelen. Zo ook met de reïncarnatie ervan in de vorm van politieke correctheid. "Ik ben zo blij dat ik 'The Crucible' had geschreven", schreef Arthur Miller, "maar als ik erop terugkijk had ik vaak gewenst dat ik de dapperheid had om een absurde komedie te maken, aangezien dat is wat de situatie verdiende."[17]

Wees altijd vragend

Een Nederlandse vriend zegt dat ik Holland moet nemen als een voorbeeld van een tolerante maatschappij. Het is waar dat ze een lange geschiedenis hebben van relatieve tolerantie. Eeuwenlang zijn de lage landen de plaats geweest waar je naartoe moest gaan om dingen te zeggen die je nergens anders kon zeggen, en dit droeg bij aan het omvormen van deze regio in een centrum van onderzoek en handel (die langer sterk verbonden zijn geweest dan de meeste mensen zich realiseren). Descartes -- ook al maken de Fransen aanspraak op hem -- deed veel van zijn denken in Holland.

En toch twijfel ik. De Nederlanders lijken tot hun nek in wetten en regels te leven. Er is zo veel dat je daar niet mag doen; is er echt niets dat je niet mag zeggen?

Natuurlijk is het feit dat ze tolerantie waarderen geen garantie. Wie denkt dat hij niet tolerant is? Ons hypothetische preutse meisje uit de buitenwijk denkt dat ze tolerant is. Heeft zij niet geleerd om dat te zijn? Vraag het aan iedereen, en ze zullen hetzelfde zeggen: ze zijn best wel tolerant, ook al trekken ze de grens bij dingen die echt onjuist zijn.[18] Met andere woorden: alles is ok behalve dingen die dat niet zijn.

Wanneer mensen slecht zijn in wiskunde, dan weten ze dat, omdat ze de verkeerde antwoorden krijgen op tests. Maar wanneer mensen slecht zijn in tolerantie weten ze het niet. In feite denken ze meestal het tegendeel. Het zou anders niet werken. Mode lijkt niet op mode voor iemand die er midden in zit. Het lijkt gewoon goed. Het is alleen door er van een afstand naar te kijken dat we schommelingen zien in de ideeën van mensen over goedheid en deze kunnen identificeren als modeveranderingen.

Tijd geeft ons gratis zulke afstand. De komst van nieuwe mode vergemakkelijkt inderdaad het herkennen van oude mode, omdat die er zo belachelijk uitziet in vergelijking met de nieuwe. Vanuit één uiteinde van de pendulebeweging, lijkt het andere uiteinde ver weg.

Mode herkennen in je eigen tijd vereist echter een bewuste inspanning. Zonder tijd om je afstand te geven, moet je zelf die afstand creëeren. In plaats van een onderdeel te vormen van de massa, moet je zo ver mogelijk ervan vandaan staan als je kan, en kijken naar wat de massa doet. En let vooral op wanneer een idee wordt onderdrukt. Web filters voor kinderen en werknemers verbieden vaak sites die pornografie, geweld en haatspraak bevatten. Wat telt als pornografie en geweld? En wat is precies 'haatspraak'? Dit klinkt als een term uit 1984.

Zulke labels zijn waarschijnlijk de grootste externe aanwijzing. Als een uitspraak onwaar is, is dat het ergste wat je ervan kan zeggen. Je hoeft niet te zeggen dat het ketterij is. En als die waar is hoeft die niet onderdrukt te worden. Dus wanneer je uitspraken ziet die worden aangevallen met "x-istisch" of "y-achtig" (subsituteer je huidige waarden voor x en y), of dit nu in 1630 of in 2030 gebeurt, dan is dat is een zeker teken dat er iets mis is. Wanneer je hoort dat zulke labels gebruikt worden, vraag jezelf dan af waarom.

Vooral waneer je hoort dat je ze zelf gebruikt. Je moet niet alleen leren de massa van een afstand te beschouwen. Je moet in staat zijn om je eigen gedachten van een afstand te beschouwen. Dat is niet een radicaal idee, overigens; het is het grootste verschil tussen kinderen en volwassenen. Wanneer een kind boos wordt omdat hij moe is, weet hij niet wat er gebeurt. Een volwassene kan zichzelf zodanig distantiëren van de situatie dat hij kan zeggen "het maakt niet uit, ik ben gewoon moe." Ik zie niet waarom men niet, met een soortgelijk proces, zou kunnen leren om de effecten van morele mode te herkennen en negeren.

Je moet die extra stap nemen als je helder wilt denken. Maar dat is moeilijker, omdat je nu tegen de gewoonten van de maatschappij ingaat, in plaats van ze over te nemen. Iedereen moedigt je aan om op te groeien tot het punt waarop je je eigen slechte humeur kunt negeren. Weinigen moedigen je aan om verder te gaan tot het punt waarop je het slechte humeur van de maatschappij kunt negeren.

Hoe kun je de golf zien, wanneer je zelf het water bent? Wees altijd vragend. Dat is de enige verdediging. Wat mag je niet zeggen? En waarom?

Paul Graham

Bhairav · 7 juni 2005, 18:39

Dit vinden mensen zoals Guderian wel flauwe kul en zullen dit met enkele "slimme" zinnetjes weerleggen.

StevenNr1 · 7 juni 2005, 20:14

Bhairav, uw onderschrift is misschien lichtjes overdreven qua formaat.

En voor de rest heb ik hier spijtig genoeg niet veel aan te brengen daar ik tijdens de examens al genoeg 'lange' teksten (over de kwaliteit of het nut van de inhoud spreek ik dan nog niet) moet verteren.

Bhairav · 7 juni 2005, 20:27

Ik vind van niet hoor.

StevenNr1 · 7 juni 2005, 20:33

Mja, u bent vrij in uw doen hé.

Bhairav · 7 juni 2005, 20:39

Het is nodig, al die conventionele verantwoorde troep.

DearMrT · 7 juni 2005, 20:53

tetten

de limburgse leeuw · 8 juni 2005, 20:27

Citaat:

Oorspronkelijk geplaatst door Bhairav

Het is nodig, al die conventionele verantwoorde troep.

Spijtig dat de Nar even niet te bereiken is, ook niet als ik hem in de URL invoer. En net nu het Vierde Wereldsyndicaat op de voorpagina staat.

C uit W · 8 juni 2005, 20:38

Zeer, zeer interessante tekst!

Diego Raga · 8 juni 2005, 21:15

Goed schrijfsel skye. Hier nogwavanda: http://www.storme.be/tolerantie.pdf

Ciao

Mephisto · 9 juni 2005, 21:13

Proficiat. Halverwege de tekst ben ik echter afgehaakt. Ik heb niet zoveel ideëen meer die ik niet durf te zeggen. En bij veel handelingen die ik niet uitvoer, vraag ik mij terdege bewust af waarom niet. Voorbeelden haalde u zelf al aan (Moord, for instance; step next na 'god is niet', waarschijnlijk). Nog steeds blijf ik van mening, ook na herhaaldelijk anders gepijnigd te zijn, dat moord niet doenbaar is. Dood is namelijk de enige zekerheid waarmee je geboren wordt. Zelfdoding is daarmee voor mij acceptabel, maar het afnemen van die zekerheid is ondoenlijk, onmenselijk, in mijn ogen.[edit]
[size=1]Edit:[/size]

[size=1]After edit by Mephisto on 09-06-2005 at 22:15
Reason:
--------------------------------

Proficiat. Halverwege de tekst ben ik echter afgehaakt. Ik heb niet zoveel ideëen meer die ik niet durf te zeggen. En bij veel handelingen die ik niet uitvoer, vraag ik mij terdege bewust af waarom niet. Voorbeelden haalde u zelf al aan (Moord, for instance; step next na 'god is niet', waarschijnlijk). Nog steeds blijf ik van mening, ook na herhaaldelijk anders gepijnigd te zijn, dat moord niet doenbaar is. Dood is namelijk de enige zekerheid waarmee je geboren wordt. Zelfdoding is daarmee voor mij acceptabel, maar het afnemen van die zekerheid is ondoenlijk, onmenselijk, in mijn ogen.[/size]

[size=1]Before any edits, post was:
--------------------------------

Proficiat. Halverwege de tekst ben ik echter afgehaakt. Ik heb niet zoveel ideëen meer die ik niet durf te zeggen. En bij veel handelingen die ik niet uitvoer, vraag ik mij terdege bewust af waarom niet. Voorbeelden haalde u zelf al aan (Moord, for instance; step next na 'god is niet', waarschijnlijk)[/size]

[/edit]

Supe®Staaf · 9 juni 2005, 21:43

Bravo Paul Graham.
Mooie bespiegeling.
Doet me denken aan een tekst die ik onlangs doornam over het 'nachtoog' (zijdelingse en indirecte waarneming-benadering om een doel te bereiken)
Deze is beter.

Citaat:

Coprofielen zijn, ten tijde van dit schrijven, niet in voldoende grote aantallen of voldoende energiek om hun interesses tot een levenstijl te laten verheffen.

De coprofagen daarentegen hebben hun levensstijl probleemloos kunnen opdringen: als je ziet welke shit we dagelijks te slikken krijgen.........

skaldis · 9 juni 2005, 22:17