Racisme is overal, ook aan de linkerzijde (een verborgen geshiedenis)

[Pat]

Racisme is overal in de maatschappij

Het verbaast me dat er in deze tijd zo weinig bekend is over de 19e eeuw en daarvoor. In die tijd was de samenleving doordrenkt met racistische opvattingen. In vorige reakties ben ik daar nader op ingegaan, en op de manier waarop die opvattingen zijn ontstaan. Maar blijkbaar leeft nog steeds de illusie dat "het eigenlijk allemaal wel meeviel" behalve bij de antroposofen. Nou, het viel helemaal niet mee; het racisme zat diep geworteld in de hele maatschappij. Ieder boek uit die tijd -zelfs tot na de tweede wereldoorlog- dat je opensloeg, had het over rassenverschillen alsof het over het weerbericht ging.
Op verzoek van Basz ("beweringen zonder bewijzen?") in het vorige kleintje, volgen nu enkele passages over Marx en Engels. Hoewel ook die vraag me verbaasde, want zover ik me herinner uit de jaren '60 en '70 was het racisme van Marx in die tijd allang "publiek geheim" waarover regelmatig werd gesproken. Maar omdat ieder denkbeeld dat de vorige eeuw heeft overleefd het over hetzelfde had, werd dat ook gerelativeerd. Waar het om ging, was de inhoud van hun boodschap. Net als Steiner en andere prominenten uit die periode, waren Marx en Engels kinderen van "hun" tijd, zo als wij van de onze.
Karl Marx, de grondlegger van het linkse socialisme en het antikapitalistische verzet tegen bourgeoisie en godsdienst, is met z'n ideologie tot op de dag van vandaag de inspiratiebron voor de linkse klassenstrijd, rode politiek en socialisme/communisme. Met Friederich Engels was hij nauw bevriend en wisselde z'n ideologische denkbeelden uit. Marx wordt echter beschouwd als de architect van het communisme, Engels als z'n volgeling die kritisch z'n ideeën toetste.
"Zowel voor Engels als voor Marx was het een uitgemaakte zaak dat het blanke ras, de drager van de vooruitgang, begaafder was dan andere rassen. In zijn 'Dialektiek der Natur' bijvoorbeeld schreef Engels dat 'de minderwaardige wilden' konden terugvallen in 'een staat die dicht bij die van het dier staat' en dat 'zwarten van nature niet in staat waren wiskunde te begrijpen'. Marx over de Russen die van Mongoolse oorsprong zouden zijn: 'dan zijn zij geen Slaven en behoren niet tot het Indogermaanse ras. Zij zijn ongenode gasten die tot over de Dnjepr moeten worden teruggeworpen'. Marx over Ferdinand Lasalle: 'ik zie nu heel duidelijk dat hij, zoals blijkt uit zijn schedelvorm en haar, afstamt van de negers die zich met de Joden vermengd hebben ten tijde van de uittocht uit Egypte (tenzij zijn moeder of grootmoeder van vaderszijde met een neger hebben gepaard). Deze mengelmoes van jodendom en germanendom met een negerkern als basis moest wel een hoog merkwaardig produkt opleveren. De opdringerigheid van de man is eveneens negroide.
In een van zijn brieven aan Engels klaagt Marx over de sexuele smeerlapperij van de wilden'." Ook de volgelingen van Marx hadden zo hun opvattingen, die echter in "praktische" ideeën werden omgezet:
"Josef Reimer, een andere ideoloog die het kapitalisme wilde bestrijden met internationaal socialisme, beschreef hoe Duitsland zou moeten worden georganiseerd na de verovering van het europese vasteland en Siberie. De bevolking van dit gebied moest worden onderverdeeld in germanen en 'te assimileren' elementen aan de ene kant, en niet te assimileren elementen (Agermanen) aan de andere kant. De schifting tussen 'inferieure mensen' en 'mensen' moest worden toevertrouwd aan commissies (zoals dat ook inderdaad gebeurt is tussen '39 en '45) die waren samengesteld uit antropologen, artsen en gespecialiseerde 'kwekers'. Joden en Slaven werden beschouwd als niet te assimileren, terwijl de Fransen een veel grotere kans maakten. De wet op de Agermanen zou hen bepaalde rechten verlenen, maar berustte op het grondbeginsel van hun uitsluiting uit de (germaanse) voortplantingsgemeenschap, en onder bepaalde omstandigheden gold zelfs een 'absoluut verbod op voortplanting'. Dit was volgens Reimer de enige manier om een echt socialistisch en internationaal program te verwezenlijken, aangezien 'onder europese naties, die onder het huidige klimaat van het kapitalistische stelsel strijden voor verbetering van hun lot, het germaanse ras als enige de beslissende drijfkracht bezit. (...)voorwaarts dus, germaanse proletariërs aller volken van Europa'.
Naar aanleiding van deze leuzen uit de Internationale zou men ook moeten stilstaan bij bepaalde verwachtingen die de sociaal-democratische partij wekte omtrent uitbreiding van Duitslands Lebensraum voor het heil der werkers". (1)
Deze mensen waren geen mystici, ze baseerden zich op de zichtbare werkelijkheid, op de grauwheid der industrialisering en de politieke noodzaak tot maatschappelijk verzet. De racistische denkbeelden cq. scenario's vielen samen met bewuste politieke keuzes, voortkomend uit hun maatschappijvisie.
Wie zichzelf geruststelt met de gedachte dat dit al lang geleden is en de tijden nu zijn veranderd, houdt zichzelf voor de gek. Ook nu nog flirten de volgelingen van Marx met racisten en fascisten: "Het is in het westen weinig bekend dat russische fascisten begin oktober 1993 onder leiding van Aleksandr Barkasjov een prominente rol hebben gespeeld bij de verdediging van het Witte Huis en de bestorming van het stadhuis en het televisiecentrum in Moskou. In die dagen marcheerden groepen mensen in ss-uniformen met hakenkruizen op de mouw over het Rode Plein (...) Barkasjov is een uitgesproken antisemiet, die zijn anti-joodse denkbeelden erfde van zijn grootvader, die als 'apparatsjik' eind jaren '40 meewerkte aan de antisemitische campagne van Stalin". enz. Voor wie meer wil weten over racisme in de Oostbloklanden, geeft dit boek uitgebreide informatie, zo ook over andere europese landen en de ethnische 'zuiveringen' in de oorlog in Joegoslavië. (2) Wie meent dat moderne west-europese erfgenamen van het communisme/socialisme geen racisme kennen, leeft eveneens in illusies. Nog maar onlangs, in het prille voorjaar, had een aktief vakbondslid (vakbonden zijn de geesteskinderen van Marx) van de FNV het over "Afrikaantjes die niet willen werken". Deze FNV-er is (nog) maatschappelijk aktief in een politiek-gerichte organisatie die armoede bestrijdt en voor kansarme groepen opkomt. In diezelfde maatschappelijke organisatie (bestaande uit een mengeling van anti-racisten, vakbondsmensen, linksradikalen, religieuzen, feministen etc.) had ik, geïnspireerd door m'n antroposofische wereldbeeld, ingebracht dat we iets moesten ondernemen tegen de groeiende, eenzijdig negatieve beeldvorming t.a.v. gekleurde uitkeringsgerechtigden. Dit voorstel werd niet juichend ontvangen, maar gezien de laatste recente uitlating van bovengenoemde FNV-er lijkt me de tijd rijp om er alsnog ernstig over na te denken. Het mag duidelijk zijn dat racisme overal in de maatschappij voorkomt, en niet is op te hangen aan deze of gene ideologie; de maatschappelijke werkelijkheid is wat individuen er zelf van maken. Het mag ook duidelijk zijn dat ik niets tegen communisme/socialisme heb (behalve de racistische, indogermaanse denkbeelden van Marx en behalve de strijd tegen religie), en deze ideologie in de kern net zo waardevol en mensvriendelijk vind als de antroposofie, en een aantal in de vorige reakties genoemde levensvisies. Als verantwoordelijk mens moet je zelf selecteren weat je aanspreekt in een -overgeleverde- ideeënwereld, en wat je daaruit afwijst. Daarvor moet je onafhankelijk denken, en niet vervallen in beperkende verstarringen die "alles tegen" of "alles voor" een bepaalde levenshouding heeft.
In het vorige Kleintje bestrijdt de "alledaagse atheïst" Harrie Teegen, allerlei "verlichte geesten", vergetend dat racisme nogal vak onder atheïsten voorkomt. Verder wordt de strijd tegen onrechtvaardigheid en racisme ook voor een deel gedragen door mensen die zich laten inspireren door diezelfde hogere sferen waar Harrie zich tegen verzet. Racisme is niet onder een noemer te brengen. Harrie is tegen racisme, maar zo ook diverse antroposofen die op uiteenlopende wijzen het leven voor buitenlanders hier draaglijk proberen te maken of aktief zijn in het vluchtelingenwerk. Tegen racisme zijn ook vrije scholen die asielzoekers aannemen.
Het is te gemakkelijk en goedkoop om de wereld in twee kampen in te delen, en lukraak "goeden" en "slechten" aan te wijzen met een of ander citatenlijstje in de hand. De werkelijkheid zit gekompliceerder in elkaar.
Het is waar dat er enkele onaanvaardbare teksten uit de antroposofie zouden moeten verdwijnen. Maar niet alle teksten zijn onaanvaardbaar; je hoeft zelfs nooit van antroposofie gehoord te hebben om met je eigen, aardse ogen te konstateren dat er verschillen en verschilletjes bestaan tussen zowel individuen als groepen mensen. Dit onderscheidingsvermogen is de mens aangeboren; al in de wieg begon ook Harrie met het leren onderscheiden van personen en groepen. Tina Turner, een "zwarte" vrouw, die alle vormen van discriminatie heeft ondervonden, vertelt op TV zonder blikken of blozen: "Blanken hebben heus wel een bepaald ritmegevoel, maar dat is toch nogal verschillend van het ritmegevoel van zwarten". Op de vraag of zwarten beter kunnen dansen, zegt ze: "Blanken kunnen goed dansen, maar het is anders. Ze bewegen zich in een ander ritme".
Van een getalenteerd ervaringsdeskundige op het gebied van zang, dans, muziek en grote mensenmassa's mag verondersteld worden dat ze weet waar ze het over heeft. Maar als een antroposoof zo'n uitspraak doet, is het huis te klein. Als een antroposoof iets zegt, gaan de haren overeind, ongeacht wat er gezegd wordt, ongeacht de massa waardevolle dingen die uit deze beweging is voortgekomen. Toos Jeurissen, auteur van de brochure "uit de vrije school geklapt, over antroposofie en racisme; een stellingname" (zie Kleintje 295), houdt, ondanks haar kritiek, de kinderen bewust op de vrije school: "de ideale school bestaat nu eenmaal niet. Op de school hier aan de overkant worden kinderen uitgescholden voor 'vuile Turk'. Dat zul je op een vrije school niet horen". (3)
Mij was het ook al opgevallen dat op de vrije school niet tegen buitenlanders geageerd werd, maar als het aan Harrie lag, gingen alle kinderen toch naar die school aan de overkant, zodat hij weer rustig kan slapen. Welterusten. In Nederland zijn miljoenen niet-antroposofen, onbekend met of afkerig van antroposofie, en toch tiert het racisme er welig, ingegeven door platvloerse energieën en motivaties, niet verder kijkend dan het eigen straatje, met angst voor onbekende, vreemde invloeden in de kultuur.
Racisme is niet het onderscheidingvermogen in de onpersoonlijke verschillen tussen mensensoorten, maar het proberen tegen te gaan van algemene doordringing en beïnvloeding door andere kulturen en volken, en de angst om de eigen, oude identiteit op te geven. Het is zinvol om racistische teksten binnen de antroposofie kritisch te bekijken en daarin te selecteren. Alles wat in onze samenleving zo'n beetje voor de jaren '50 is gepubliceerd heeft een racistisch tintje; op al die gebieden geldt die gezamenlijke verantwoordelijkheid. Het is, voor tegenstanders, echter verleidelijk om door te slaan en als een dolle alles af te wijzen wat in de laatste eeuw door verschillende bewegingen is ontstaan. De maatschappij is verweven met de erfenissen daarvan, zowel spiritueel als politiek, kultureel, juridisch en ekonomisch. Een van die deeltjes daaruit aanwijzen als "de" zondebok is net zo onrealistisch als soep met je vork eten.
Harrie knokt voor een op zich goede zaak, maar kreëert een tweedeling die er niet is, raakt in paniek bij kritische nuanceringen en vervalt in stereotiep zwart-wit-denken, zich verschuilend achter verkeerd geciteerde (of begrepen) uitspraken over 2%. (Je mag zelfs blij zijn als je maar 1% van de werkelijkheid in kaart kunt brengen, daar is zelfs een wetenschappelijk standpunt over, maar daar heb ik nu geen zin in). Harrie ziet niet in dat zijn eigen verstarde alles-of-niets-houding bijdraagt aan de maatschappelijke intolerantie tegen alles wat afwijkt van de grijze massa, z'n ogen sluitend voor wat er werkelijk aan de hand is in de maatschappij. Naspeurbaar verband in "rode oortjes" zal hij ontdekken als hij de eerdere reakties leest, als wisselwerking tussen vragen en opmerkingen, zoals gebruikelijk is bij diskussies. Het verbaast me trouwens dat Harrie, die pretendeert zoveel over racisme te weten, toch zo'n argeloze en wereldvreemde opvatting heeft dat je racisme kunt bestrijden door het simpele uitdelen van foldertjes. Ja, dat werkt in de winkelstraat, waar ze worden aangenomen door een handjevol mensen die twijfelen of toch al tegen racisme waren. Maar wie in de harde praktijk met racismebestrijding bezig is, weet dat je daarmee echt niet met eerder genoemde jongeren hoeft aan te komen. Deze, merendeels atheïstische, jongeren waar ik mee gewerkt heb, zaten niet op vrije scholen, en hadden het nooit over visioenen of hogere sferen. Ze vonden zichzelf redelijk en verstandig als ze het hadden over eigen volk en eigen soort eerst, m.b.t. voorzieningen, woningen, werk. Als ze eens geen buitenlander hadden om op te schelden, gingen ze net zo gemakkelijk over op "hullie" van naburige woonplaatsen of wijken, of hippies, krakers, homo's. Sommigen voegden ook nog bejaarden aan dat rijtje toe. Wie daar verandering in wil brengen, kan dat alleen door veel persoonlijke inzet, diskussies tot diep in de nacht, video's, excursies, maar juist geen zelfingenomenheid door anderen "met hun neus op een folder te drukken". Weet Harrie wat er gebeurt als hij dat bij een nazi-skin of racistisch fundamentalist probeert? Waarschijnlijk niet, anders zou hij er niet zo gemakkelijk over denken, alsof de werkelijkheid een sprookje is en zijn folder een toverstafje. Wie de werkelijkheid van bovengenoemd racisme wil veranderen, mag juist wensen voldoende irrationeel, warhoofdig en inventief, kortom menselijk te zijn, zodat je tot ze door kunt dringen om ze, met een beetje geluk, rustigaan op andere gedachten te brengen. En dan vooral hopen dat je iets meer in huis hebt dan de polariserende, paternalistische bevoogding waar Harrie's reaktie van doortrokken is.

Erna

noten:
1) De Arische mythe, over de bronnen van het racisme en de verschillende vormen van nationalisme. Leon Poliakov, uitg. Synopsis.
2) Diagnose van racisme en anti-semitisme in Europa; Raoul Wallenberglezing 1993. Dr. Hans Jansen, SDU uitgeverij Koninginnegracht 1994.
3) Jonas, 15 maart 1996 (tijdschrift).