Oud DDR-dorp treurig decor van moord

[dejohan]

POTZLOW/NEURUPPIN - Drie jonge Duitse skinheads staan terecht voor de moord op de 16-jarige Marinus Schöberl. Net als in de film American History X werd zijn gezicht op een stenen trog gelegd, waarna hij een trap op zijn achterhoofd kreeg. 'Moeten jullie ook eens doen, is gaaf.'


'Waarom heeft niemand je geholpen, Marinus?'

De warme avondzon schijnt over de heuvels en kleurt de Potzlower See diep blauw. In de berm bloeien klaprozen. Vogels kwetteren en een ree steekt haar hoofd nieuwsgierig boven het veld uit.


Voor een bouwvallige stal staat een klein houten kruis met het opschrift 'Waarom heeft niemand je geholpen, Marinus?' Er liggen verschoten linten van familie, vrienden en de minister-president van Brandenburg.

De vraag schreeuwt door het stille landschap. Naar deze stal brachten drie skinheads vorige zomer de 16-jarige Marinus Schöberl toe. Ze hadden hem toen al een nacht lang gekweld. Tijdens een drankgelag bij vrienden thuis dwongen ze hem te drinken tot hij overgaf en pisten over hem heen.

Marinus, een rustige jongen uit het naburige dorp, had geen kale kop, maar geblondeerd haar. Hij droeg een 'hip-hop broek' met wijde pijpen. En hij stotterde. De drie, die hem goed kenden, sloegen hem en dwongen hem te zeggen dat hij een jood was, wat niet het geval was.

In de stal ging de mishandeling verder. Op een gegeven moment dacht een van de drie, de 17-jarige Marcel S., aan een scene die hij in de onder skinheads populaire film American History X had gezien. Een neo-nazi vermoordt daarin een neger met wat in het Duits bekend staat als de 'Bordsteinkick': hij laat hem met zijn tanden in de stoeprand te bijten en verbrijzelt de schedel met een trap op het achterhoofd.

Marinus werd op dezelfde manier tegen een stenen trog gelegd en Marcel sprong met zijn soldatenkistjes op zijn achterhoofd. Om zeker te zijn dat Marinus dood was, sloeg hij met een steen nog een paar keer op het hoofd.

Vier maanden lang bleef de moord onontdekt. Marinus was van huis weggelopen, hoopten zijn ouders. Maar Marcel kon het niet laten over zijn daad op te scheppen: 'Moeten jullie ook eens doen, is gaaf'. Met jongere vrienden die hem niet geloofden, wedde hij om 20 euro. Hij nam ze mee naar de plaats waar het lijk was begraven, groef de schedel uit, hakte er met een bijl op in en schold de overledene uit.

'Als jullie iets zeggen, zijn jullie de volgende', dreigde hij. Maar ze vertelden het toch door. Andere kinderen groeven naar het lijk en waarschuwden anoniem de politie. Duitsland was geschokt door de gruwelijke zaak, die past in een lange reeks mishandelingen en moorden door rechts-radicale jongeren in Oost-Duitsland.

In zaal 2 van het Landgericht in Neuruppin is het muisstil als een politiecommissaris aan de rechter vertelt hoe hij de resten van Marinus heeft aangetroffen. De drie aangeklaagden kijken voor zich uit. Ze hebben alleen schriftelijke verklaringen afgelegd: ze waren dronken geweest, hadden eigenlijk niets tegen Marinus en zouden er alles voor geven om de daad ongedaan te maken.

De 18-jarige Sebastian F., die op die avond in juli de meeloper was, heeft grote, verbijsterde ogen. Marco S., een man van 24 met stevige handen, volgt het proces nauwkeurig. Toen de moord werd ontdekt, zat hij al in de gevangenis omdat hij een Afrikaanse asielzoeker in elkaar had geslagen.

Zijn jonge broer Marcel, de hoofdverdachte, kijkt somber en leeg naar de tafel. Zijn hoofd is kaalgeschoren op een plakje haar bovenop zijn schedel na. In de gevangenis van Oranienburg werd hij als een held binnengehaald, vertelt zijn advocaat op de gang: 'Daar zitten alleen maar rechtsen.' Marcel liet er zijn onderbeen tatoeëren en kreeg als ereteken een hakenkruis op zijn knie.

Maar van politiek heeft hij geen benul, zegt zijn advocaat. 'Hij kan niet eens vertellen wat een jood is.' De aangeklaagden ontkennen rechts-radicale motieven, die de strafmaat kunnen vergroten. Maar de aanklagers stellen dat ze Marinus mishandelden omdat hij voor hen een 'Untermensch' was.

Helemaal eenduidig is de geschiedenis niet. Hoofddader Marcel zag er ook vaak uit als hip-hopper, vertellen inwoners van Potzlow. Hij was 'maatjes' met Marinus, met wie hij eens samen probeerde een auto te stelen. Maar telkens als zijn bewonderde grote broer, een skinhead, terugkeerde uit de gevangenis, schoor hij zijn hoofd kaal. Volgens zijn advocaat wilde hij zich met de moord bewijzen tegenover zijn oudere broer. 'Hij wilde hem rechts inhalen.'

In de dorpen van de Uckermark, een mooi en dunbevolkt gebied honderd kilometer boven Berlijn, zijn drank, geweld en rechts-extremisme een vast bestanddeel van het leven.


De getuigen moeten hebben gezien hoe Marinus werd mishandeld, maar ontkennen dit allemaal. Tegen twee van hen loopt een rechtszaak omdat ze geen hulp boden. Andere dorpsbewoners wisten allang van de moord en hielden het voor zich.

Typerend, vonden de 150 linkse 'antifas' die na de ontdekking in Potzlow kwamen demonstreren onder het motto 'Potzlow is overal! Tegen de rechtse consensus'. 'Jullie onverschilligheid doodt!', luidde een van de spandoeken.

Dat ging Karin Dorre van de stichting 'Tolerant Brandenburg' te ver. Maar ze erkent dat in de streek de vaak werkloze ouders 'hulpeloos' in het leven staan, nauwelijks in staat grenzen te stellen. Vechten doet de jeugd altijd. 'Maar er wordt helaas steeds vaker doorgetrapt.'

De dominee van Potzlow, Johannes Reimer, vindt dat zijn dorp er wel erg slecht afkomt in de media. Maar zelf schetst hij ook een somber beeld.

De dorpelingen zijn 'geestelijk verwaarloosd', zegt hij. De Uckermarkers, altijd al arm en zwijgzaam, zijn na de ineenstorting van hun DDR-bestaan weinig zelfstandig en vol ressentiment. 'De hoofden van de mensen zijn leeg en de harten koud', zegt Reimer. De school, waar nog wordt onderwezen als in de DDR, biedt weinig tegenwicht.

Het verwondert Reimer niet dat jongeren zich in een dergelijk geestelijk vacuum aansluiten bij de populaire skinhead-scene. Daar vinden ze een leider die simpele antwoorden geeft en zegt dat ze iets voorstellen.

Uit hoofde van zijn beroep probeert de dominee de hoop niet te verliezen. Maar net als Dorre denkt hij dat veel tijd en economisch herstel nodig zijn om licht te brengen in de geestelijke woestenij van het Oosten.

In dorpscafe Zum Roland bij de kerk zit een groepje mannen Korn te drinken. Ze waren geschokt door de moord. 'Dat had ik van Marcel niet gedacht. Hij groette altijd beleefd.' Dan klagen ze verder over de cursussen die de sociale dienst ze op wil dringen. 'Dat leidt toch allemaal tot niks.'