Lincoln
27 november 2004, 15:19
Vlaamse moslims voelen zich onbegrepen Er is een tekort aan islam
Sinds de moord op Theo van Gogh worden ook in Vlaanderen weer forse verklaringen afgelegd over de islam. Jamal Maftouhi en Nadia Fadil, twee Belgen van Marokkaanse afkomst, stellen verbijsterd vast dat de islam steeds openlijker geassocieerd wordt met terreur, gevaarlijke moskeeën en radicale jongeren. ,,Moslims worden te pas en te onpas ter verantwoording geroepen voor praktijken waar ze niets mee te maken hebben.''
JAMAL Maftouhi uit Hoboken is islamleraar en freelance imam. Hij is opgegroeid in België, preekt in verschillende moskeeën en doet dat in het Nederlands, om ook de jongeren te bereiken.
Nadia Fadil uit Borgerhout is sociologe. Ze doctoreert aan de KU Leuven op het onderwerp religiebeleving bij moslimjongeren.
,,Er is een gigantische kloof tussen de manier waarop de islam wordt voorgesteld en de manier waarop hij wordt beleefd'', zegt Nadia Fadil. ,,De islam kan voor sommige vrouwen verdrukkend zijn, zoals elke religie of ideologie.
Maar de islam kan evengoed bevrijdend werken. Er zijn wel degelijk moslimvrouwen die ijveren voor gelijke rechten tussen man en vrouw, maar wel op een manier die hen niet in strijd brengt met hun geloof. Ze halen hun argumenten uit islamitische religieuze voorschriften of interpretaties van de koran.''
Het valt toch niet te ontkennen dat moslimvrouwen oververtegenwoordigd zijn in vluchthuizen? Nadia Fadil: ,,Vluchthuizen zitten op de eerste plaats vol met kansarme vrouwen uit kwetsbare gezinnen. Als een autochtone vrouw door haar man wordt geslagen, dan is dat te wijten aan psychische problemen, alcoholmisbruik, werkloosheid of opgekropte frustraties. Als een allochtone vrouw mishandeld wordt, is dat meteen een probleem van religie en cultuur.''
Maar waar zijn ze, de moslims die openlijk zeggen dat je in naam van de islam je vrouw vrij moet laten, dat je je dochters moet laten studeren, je echtgenotes moet laten werken en meisjes vrij moet laten om al dan niet de sluier te dragen?
Nadia Fadil: ,,Ik kom geregeld op debatten waar die stem wel te horen is. Na de moord op Theo van Gogh zei men ook: 'Waar blijft de veroordeling door de moslimgemeenschap?' Mijn ervaring is dat net heel veel organisaties uitdrukkelijk de moord hebben veroordeeld. De vraag is: wat willen de mensen daarvan onthouden? Een quote van één enkele moslimjongere die de moord toejuicht, is veel mediagenieker dan de vele moslims die de moord afkeurden.''
,,Het gevolg is dat veel moslims een defensieve houding aannemen. Waarom zouden ze mistoestanden binnen de eigen gemeenschap aanklagen als hun kritiek meteen door een rechts-populistisch discours wordt gerecupereerd om een heel geloof te brandmerken? Moslims worden te pas en te onpas ter verantwoording geroepen voor praktijken waar ze niets mee te maken hebben.''
Jamal Maftouhi: ,,Moslims zijn schuldig tot ze zelf het tegendeel hebben bewezen. Iedereen gaat er bij voorbaat van uit dat de imams extremisten zijn en dat de moskeeën haat prediken.
Wij moeten maar bewijzen dat dat niet het geval is.''
Nadia Fadil: ,,Vlaanderen eigent zich waarden toe die in wezen universeel zijn en gaat ervan uit dat moslims die niet delen. 'Vrouwenemancipatie is onze waarde en die moeten jullie maar overnemen.' Het perverse effect is dat moslims er zich net daardoor tegen gaan afzetten.''
En dus gaan steeds meer meisjes een hoofddoek dragen.
Nadia Fadil: ,,Mijn onderzoek leert dat de motivatie om een hoofddoek te dragen, heel uiteenlopend is. Voor de meeste praktiserende vrouwen is de hoofddoek het gevolg van religieuze voorschriften. Anderen geven ermee te kennen: hier ben ik, hier sta ik. Zeker in de adolescentie speelt dat manifesteren een grote rol.
Voor nog anderen is het een uitweg uit een identiteitsconflict. 'Ben ik Belg of ben ik Marokkaan? Ik ben een Belgische moslim.' En hoe meer de maatschappij mensen aanvalt op hun identiteit, des te meer die mensen zich via hun symbolen zullen uiten.''
,,Ook sociale druk, van vriendinnen of ouders, kan een rol spelen. De hoofddoek kan een manier zijn om erbij te horen, zelfs om een vriendje aan de haak te slaan. Meisjes met een hoofddoek, zeker als ze die mooi dragen, staan vandaag goed aangeschreven. Het is daarom wat te simplistisch om de hoofddoek als een teken van segregatie te zien.
Ik zie het eerder als een vorm van sterk burgerschap. Die meisjes gaan naar buiten zoals ze zijn. Ze willen met de hoofddoek deelnemen aan de maatschappij.''
Maar wel op een confronterende manier.
Nadia Fadil: ,,Omdat ze ook op een confronterende manier benaderd worden. Die meisjes willen als Belgische moslims aanvaard worden.''
In de praktijk is een hoofddoek toch niet echt emanciperend?
Jamal Maftouhi. ,,Als meisjes wegens hun hoofddoek op straat, op school of op het werk niet aanvaard worden, dan remt de hoofddoek inderdaad de integratie af. Dat meisjes die uit persoonlijke overtuiging voor die hoofddoek kiezen, van politici te horen krijgen dat ze onderdrukt worden, maakt het alleen maar erger.
Politici die bovendien de pretentie hebben dat ze het beter weten. Een vrouw die hier is geboren en opgegroeid, kan zelf wel bepalen of ze al dan niet een hoofddoek wil dragen. Geef ieder zijn vrijheid.''
Dat is net het punt. Veel meisjes kunnen die vrije keuze niet maken. De hoofddoek wordt opgedrongen door de omgeving.
Nadia Fadil: ,,Waarop baseert men zich om dat te beweren? Waar zijn de cijfers? En als dat in individuele gevallen gebeurt, dan betekent dat nog niet dat het in de hele gemeenschap het geval is.''
Laat ik het anders vragen: kan een meisje een goede moslim zijn zonder hoofddoek?
Jamal Maftouhi: ,,De perfecte moslim bestaat niet, alleen God is volmaakt. Er zijn moslims die wijn drinken, er zijn er die overspel plegen. Ze weten dat dat zonden zijn en hopen er ooit van verlost te worden. De koran schrijft voor dat een vrouw haar lichaam moet bedekken als ze op straat komt.
Een meisje dat wil leven volgens de religieuze voorschriften, zal dus een hoofddoek dragen. Maar een van de belangrijkste uitgangspunten van de koran is ook: er is geen dwang. Een moslim zal maar door God beloond worden voor daden die hij uit geloofsovertuiging heeft gedaan. Niemand kan een moslimvrouw dwingen om een hoofddoek te dragen. Dat kan alleen door opvoeding. Maar wat zien we in de praktijk? Een vader merkt plots dat zijn dochter een grote meid is geworden en dus moet ze een hoofddoek aan. Natuurlijk weigert dat meisje.''
De hoofddoek is natuurlijk maar een symbool. Waar het eigenlijk om gaat, is de gelijkheid tussen man en vrouw. Wat zegt de koran daarover?
Jamal Maftouhi: ,,De islam beschouwt vrouwen en mannen als gelijkwaardig. Er is een vers dat zegt dat voor God het geslacht geen enkele rol speelt. Wat telt, is een vroom leven, ongeacht het geslacht.''
,,Ik geef toe dat het in de praktijk vaak anders is. Moslimouders behandelen hun zonen beter dan hun dochters. Dat is niet eigen aan de islam. Integendeel, het is het gevolg van een gebrek aan kennis van de islam. De islam wordt niet overgeërfd via de genen. De islam moet je leren. Maar mensen die zelf amper gestudeerd hebben, kunnen niet opvoeden zoals het hoort in de islam.''
Volgens u is er geen teveel, maar een tekort aan islam. Jamal Maftouhi: ,,Natuurlijk. Er is een enorm probleem met de kwaliteit van het islamonderricht in scholen en moskeeën. Hoe zouden onze jongeren de islam kennen? Hun ouders zijn analfabeten uit landbouwdorpen in het noorden van Marokko. In de moskeeën zijn er geen Nederlandstalige imams.
De kwaliteit van de koranlessen is zwak. Er zijn wel islamlessen op school, maar er is na al die jaren nog altijd geen programma of inspectie. Iedereen geeft er wat hij wil. Geen wonder dat jongeren dan gaan zoeken naar een persoonlijke interpretatie van de islam, via het internet of door persoonlijke contacten. We hebben ze niets aangeboden.'' Waar hebt u voor imam gestudeerd?
Jamal Maftouhi: ,,Drie jaar in Londen en vijf jaar in Syrië.''
En was die opleiding aangepast aan de Belgische context?
Jamal Maftouhi: ,,Helemaal niet. Ik heb dat zelf moeten doen. In principe biedt de islam een antwoord op alle vragen, ook op problemen die hier rijzen. Maar je moet natuurlijk die context kennen. Ik ben hier opgegroeid, ik weet hoe de mensen denken, ik ken de maatschappij.''
Geef eens een concreet voorbeeld waar u als Belgische imam een beter antwoord op biedt dan een imam uit een bergdorp in Marokko.
Jamal Maftouhi: ,,Opvoeding. In Marokko groeien kinderen op straat op, omdat er voldoende sociale controle is. Hier werkt dat niet, omdat die controle niet bestaat.
Ouders doen er beter aan hun kinderen zich te laten ontspannen in het verenigingsleven. Kinderen op straat laten, dat leidt hier tot rondhanggedrag, en er is een vers in de koran dat dat veroordeelt.''
,,Los daarvan: we klagen maar dat de imams uit het buitenland komen, maar niemand doet er iets aan. Integendeel, politici winnen nu stemmen door zich negatief uit te laten over de islam. Er leven al veertig jaar moslims in Vlaanderen. Waarom is de islam nu plots zo'n groot probleem?''
Misschien kan de sociologe het ons vertellen?
Nadia Fadil: ,,Er zijn een hoop dingen veranderd. Vlaanderen is stilaan gaan beseffen dat hier een nieuwe, islamitische bevolkingsgroep leeft.
Maar een echt migrantenbeleid is er pas gekomen na de opkomst van extreem-rechts. Die link is men altijd blijven leggen. Het migrantendossier is een probleemdossier. Vlaanderen moet dringend beseffen dat multiculturaliteit geen utopie is, maar een realiteit die zich dagelijks onder onze ogen afspeelt.''
Maar dat doet Vlaanderen toch? Zelfs het Vlaams Belang legt er zich bij neer dat de migranten hier zijn om hier te blijven.
Nadia Fadil: ,,Op voorwaarde dat ze Vlaming onder de Vlamingen worden. Ze mogen niet zelf bepalen hoe ze Vlaming willen zijn. Assimilatie gaat uit van een 19de-eeuws romantisch ideaal van één natie; om burger te zijn eet je zo, praat je zo, gedraag je je zo. Dat ideaal is door de feiten achterhaald.
Daarnaast is natuurlijk de internationale context veranderd, met bijvoorbeeld de val van de Berlijnse Muur en de opkomst van het islamisme. Het rode gevaar is geweken, het groene gevaar is in de plaats gekomen.''
Waardoor de mensen bang zijn. Ze vrezen dat er hier ook types als Mohammed B., de moordenaar van Theo van Gogh, rondlopen. En de moslimgemeenschap slaagt er niet in om Vlaanderen te overtuigen dat de islam geen synoniem is van terreur. Jamal Maftouhi: ,,Het zal ons ook niet lukken zolang men aan alle andere kanten het tegengestelde beweert. Op televisie, in kranten, telkens weer wordt de islam geassocieerd met terreur, met gevaarlijke moskeeën en radicale jongeren.''
,,Het is ook niet alleen de taak van de moslims om de gemoederen te bedaren. Dat is vooral de taak van de overheid. Zij moet de gebeurtenissen plaatsen, incidenten tot hun juiste proporties herleiden en de bevolking erop wijzen dat de moslims ook slachtoffer zijn van zulke gewelddaden.
Maar wat krijgen we te horen? Oorlogstaal in Nederland en een Belgische minister van Binnenlandse Zaken die de moslims minderwaardig noemt. Zo drijf je de gemeenschappen nog verder uit elkaar.''
Wat is dan de juiste proportie van de moord op Theo van Gogh?
Nadia Fadil: ,,Een politieke moord van een individu door een ander individu. Toen Volkert van der Graaf Pim Fortuyn vermoordde, is ook niet de hele ecologische beweging schuldig bevonden.''
Mohammed B. beriep zich wel op de islam om de moord te rechtvaardigen. Nadia Fadil: ,,Mohammed B. handelde uit politieke motieven. Hij heeft Theo van Gogh vermoord wegens zijn uitgesproken ideeën. Dat is nu net een politieke moord: twee ideologieën die botsen, met dramatische afloop. Maar men maakt er een botsing van beschavingen van.''
Jamal Maftouhi: ,,De moordenaar van Mohamed Achrak was 'psychisch gestoord'. Als Van Gogh vermoord wordt, is het de schuld van de islam.''
Toch vinden blijkbaar steeds meer jongeren in de islam inspiratie om zich tegen het Westen te keren. Jamal Maftouhi: ,,Ze radicaliseren in de moskeeën, zo wordt gezegd. Ten eerste zou ik weleens willen weten hoeveel jongeren daadwerkelijk naar de moskee gaan. Los daarvan is het mijn ervaring dat de moskee de jongeren net op het goede pad houdt. Ik werk met jongeren die een verleden hebben op straat. Ze zijn 17, 18, 19 jaar en hebben een leven achter dat nergens toe leidde. Dankzij de islam herpakken ze zich.
De moskee houdt ze weg van de straat, van drugs, van slechte invloeden.''
,,Iedereen met een beetje kennis van het geloof weet dat het verboden is om onschuldigen te vermoorden. Zelfs als Theo van Gogh moslims geitenneukers noemt, schrijft de islam geduld voor, en dialoog, om die persoon dichter bij jou te brengen. Maar niet iedereen heeft dezelfde zelfbeheersing. Daarom moet de overheid bepalen wat de grenzen zijn aan bepaalde uitspraken. Dat heeft niets meer te maken met het geloof.''
Nadia Fadil: ,,Ik was onlangs op een iftar ( eerste maaltijd na zonsondergang tijdens de ramadan, LS ) met vrouwen tussen 20 en 40 jaar. De helft veroordeelde de moord op Van Gogh, de helft begreep de dader, omdat ze zich zelf ook voortdurend aangevallen voelen. Op een moment komt je geduld ten einde, zegden ze. Dat proces is momenteel volop bezig bij een deel van de moslimjongeren.
Mensen onderschatten hoeveel moslims zich uitgesloten voelen. Zeggen dat de islam achterlijk is, is voor sommige mensen misschien niet meer dan een analyse, maar voor veel moslims is het een haast fysieke pijn.''
,,Mohammed B. is Nederlander, een kind van de tweede generatie. Hij spreekt perfect de taal, hij was geïntegreerd, hij was een modelleerling. Hij leefde absoluut niet aan de rand van de samenleving, maar raakte er blijkbaar van overtuigd dat hij in Nederland niet thuishoorde. In plaats van almaar te focussen op de symptomen, kan men beter proberen Mohammed B. te begrijpen.''
,,Jongeren dreigen in hun frustratie een rechtvaardiging voor geweld te vinden. Persoonlijk zie ik op middellange termijn de toekomst somber in. De kans op een toename van de conflicten is reëel. Maar het zijn niet alleen de moslimjongeren die radicaliseren. Vooral Vlaanderen is extremistischer aan het worden, wat nog schadelijker is voor de maatschappij, want het is het extremisme van de machtigen.
Mensen mogen vandaag steeds straffer uitspraken doen over de islam. Gezinshereniging en nationaliteitsverwerving worden in twijfel getrokken. Men gaat harder optreden tegen mogelijk gevaarlijke groepen. Wie tegen die repressieve logica ingaat, is een 'multiculti', een naïeveling die de realiteit niet onder ogen ziet.''
En hoe ziet u de toestand evolueren op de lange termijn?
Nadia Fadil: ,,Dan moet je wel optimistisch zijn. Het is te zeggen: realistisch. We gaan door een aanpassingsproces, voor de twee gemeenschappen. Makkelijk is dat niet, want we hebben de internationale context tegen. Maar de multiculturalisering is onomkeerbaar.''
Deelt u het kortetermijnpessimisme van Nadia?
Jamal Maftouhi: ,,Vast en zeker. De gewelddadige reacties nemen toe en het vertrouwen tussen de gemeenschappen - als dat er ooit al geweest is - is weg. Ik ben bang dat we deze spiraal niet meer kunnen tegenhouden. We verliezen de controle over de jongeren.''
Nadia Fadil: ,,Daar wil ik toch aan toevoegen dat een 'Belgische islam' of een Belgische imamopleiding geen wonderoplossing zal zijn om extremistische interpretaties van de islam tegen te gaan. De islam zal altijd van binnenuit gecontesteerd worden, zoals ook de paus in de katholieke kerk altijd onder vuur heeft gelegen. Er zal ook een islamitisch geïnspireerd politiek verzet blijven bestaan.
Dat hoeft daarom niet gewelddadig te zijn. Maar geschiedenis en sociale verandering worden nu eenmaal gemaakt door radicale bewegingen. Het enige wondermiddel is het wegwerken van die discriminatie van een hele groep mensen.''
Jamal Maftouhi: ,,Men beseft nog niet dat er Vlamingen zijn die nu eenmaal moslim zijn. Eén voorbeeld: onlangs kwam de televisie in de moskee filmen. Ik had gepreekt in het Arabisch en in het Nederlands. Wat zenden ze uit? Een Arabisch fragment. Zo blijft men het beeld versterken dat de islam eigenlijk iets vreemds is in Vlaanderen.''
27/11/2004
Lieven Sioen, foto Wim Daneels
©Copyright De Standaard
Sinds de moord op Theo van Gogh worden ook in Vlaanderen weer forse verklaringen afgelegd over de islam. Jamal Maftouhi en Nadia Fadil, twee Belgen van Marokkaanse afkomst, stellen verbijsterd vast dat de islam steeds openlijker geassocieerd wordt met terreur, gevaarlijke moskeeën en radicale jongeren. ,,Moslims worden te pas en te onpas ter verantwoording geroepen voor praktijken waar ze niets mee te maken hebben.''
JAMAL Maftouhi uit Hoboken is islamleraar en freelance imam. Hij is opgegroeid in België, preekt in verschillende moskeeën en doet dat in het Nederlands, om ook de jongeren te bereiken.
Nadia Fadil uit Borgerhout is sociologe. Ze doctoreert aan de KU Leuven op het onderwerp religiebeleving bij moslimjongeren.
,,Er is een gigantische kloof tussen de manier waarop de islam wordt voorgesteld en de manier waarop hij wordt beleefd'', zegt Nadia Fadil. ,,De islam kan voor sommige vrouwen verdrukkend zijn, zoals elke religie of ideologie.
Maar de islam kan evengoed bevrijdend werken. Er zijn wel degelijk moslimvrouwen die ijveren voor gelijke rechten tussen man en vrouw, maar wel op een manier die hen niet in strijd brengt met hun geloof. Ze halen hun argumenten uit islamitische religieuze voorschriften of interpretaties van de koran.''
Het valt toch niet te ontkennen dat moslimvrouwen oververtegenwoordigd zijn in vluchthuizen? Nadia Fadil: ,,Vluchthuizen zitten op de eerste plaats vol met kansarme vrouwen uit kwetsbare gezinnen. Als een autochtone vrouw door haar man wordt geslagen, dan is dat te wijten aan psychische problemen, alcoholmisbruik, werkloosheid of opgekropte frustraties. Als een allochtone vrouw mishandeld wordt, is dat meteen een probleem van religie en cultuur.''
Maar waar zijn ze, de moslims die openlijk zeggen dat je in naam van de islam je vrouw vrij moet laten, dat je je dochters moet laten studeren, je echtgenotes moet laten werken en meisjes vrij moet laten om al dan niet de sluier te dragen?
Nadia Fadil: ,,Ik kom geregeld op debatten waar die stem wel te horen is. Na de moord op Theo van Gogh zei men ook: 'Waar blijft de veroordeling door de moslimgemeenschap?' Mijn ervaring is dat net heel veel organisaties uitdrukkelijk de moord hebben veroordeeld. De vraag is: wat willen de mensen daarvan onthouden? Een quote van één enkele moslimjongere die de moord toejuicht, is veel mediagenieker dan de vele moslims die de moord afkeurden.''
,,Het gevolg is dat veel moslims een defensieve houding aannemen. Waarom zouden ze mistoestanden binnen de eigen gemeenschap aanklagen als hun kritiek meteen door een rechts-populistisch discours wordt gerecupereerd om een heel geloof te brandmerken? Moslims worden te pas en te onpas ter verantwoording geroepen voor praktijken waar ze niets mee te maken hebben.''
Jamal Maftouhi: ,,Moslims zijn schuldig tot ze zelf het tegendeel hebben bewezen. Iedereen gaat er bij voorbaat van uit dat de imams extremisten zijn en dat de moskeeën haat prediken.
Wij moeten maar bewijzen dat dat niet het geval is.''
Nadia Fadil: ,,Vlaanderen eigent zich waarden toe die in wezen universeel zijn en gaat ervan uit dat moslims die niet delen. 'Vrouwenemancipatie is onze waarde en die moeten jullie maar overnemen.' Het perverse effect is dat moslims er zich net daardoor tegen gaan afzetten.''
En dus gaan steeds meer meisjes een hoofddoek dragen.
Nadia Fadil: ,,Mijn onderzoek leert dat de motivatie om een hoofddoek te dragen, heel uiteenlopend is. Voor de meeste praktiserende vrouwen is de hoofddoek het gevolg van religieuze voorschriften. Anderen geven ermee te kennen: hier ben ik, hier sta ik. Zeker in de adolescentie speelt dat manifesteren een grote rol.
Voor nog anderen is het een uitweg uit een identiteitsconflict. 'Ben ik Belg of ben ik Marokkaan? Ik ben een Belgische moslim.' En hoe meer de maatschappij mensen aanvalt op hun identiteit, des te meer die mensen zich via hun symbolen zullen uiten.''
,,Ook sociale druk, van vriendinnen of ouders, kan een rol spelen. De hoofddoek kan een manier zijn om erbij te horen, zelfs om een vriendje aan de haak te slaan. Meisjes met een hoofddoek, zeker als ze die mooi dragen, staan vandaag goed aangeschreven. Het is daarom wat te simplistisch om de hoofddoek als een teken van segregatie te zien.
Ik zie het eerder als een vorm van sterk burgerschap. Die meisjes gaan naar buiten zoals ze zijn. Ze willen met de hoofddoek deelnemen aan de maatschappij.''
Maar wel op een confronterende manier.
Nadia Fadil: ,,Omdat ze ook op een confronterende manier benaderd worden. Die meisjes willen als Belgische moslims aanvaard worden.''
In de praktijk is een hoofddoek toch niet echt emanciperend?
Jamal Maftouhi. ,,Als meisjes wegens hun hoofddoek op straat, op school of op het werk niet aanvaard worden, dan remt de hoofddoek inderdaad de integratie af. Dat meisjes die uit persoonlijke overtuiging voor die hoofddoek kiezen, van politici te horen krijgen dat ze onderdrukt worden, maakt het alleen maar erger.
Politici die bovendien de pretentie hebben dat ze het beter weten. Een vrouw die hier is geboren en opgegroeid, kan zelf wel bepalen of ze al dan niet een hoofddoek wil dragen. Geef ieder zijn vrijheid.''
Dat is net het punt. Veel meisjes kunnen die vrije keuze niet maken. De hoofddoek wordt opgedrongen door de omgeving.
Nadia Fadil: ,,Waarop baseert men zich om dat te beweren? Waar zijn de cijfers? En als dat in individuele gevallen gebeurt, dan betekent dat nog niet dat het in de hele gemeenschap het geval is.''
Laat ik het anders vragen: kan een meisje een goede moslim zijn zonder hoofddoek?
Jamal Maftouhi: ,,De perfecte moslim bestaat niet, alleen God is volmaakt. Er zijn moslims die wijn drinken, er zijn er die overspel plegen. Ze weten dat dat zonden zijn en hopen er ooit van verlost te worden. De koran schrijft voor dat een vrouw haar lichaam moet bedekken als ze op straat komt.
Een meisje dat wil leven volgens de religieuze voorschriften, zal dus een hoofddoek dragen. Maar een van de belangrijkste uitgangspunten van de koran is ook: er is geen dwang. Een moslim zal maar door God beloond worden voor daden die hij uit geloofsovertuiging heeft gedaan. Niemand kan een moslimvrouw dwingen om een hoofddoek te dragen. Dat kan alleen door opvoeding. Maar wat zien we in de praktijk? Een vader merkt plots dat zijn dochter een grote meid is geworden en dus moet ze een hoofddoek aan. Natuurlijk weigert dat meisje.''
De hoofddoek is natuurlijk maar een symbool. Waar het eigenlijk om gaat, is de gelijkheid tussen man en vrouw. Wat zegt de koran daarover?
Jamal Maftouhi: ,,De islam beschouwt vrouwen en mannen als gelijkwaardig. Er is een vers dat zegt dat voor God het geslacht geen enkele rol speelt. Wat telt, is een vroom leven, ongeacht het geslacht.''
,,Ik geef toe dat het in de praktijk vaak anders is. Moslimouders behandelen hun zonen beter dan hun dochters. Dat is niet eigen aan de islam. Integendeel, het is het gevolg van een gebrek aan kennis van de islam. De islam wordt niet overgeërfd via de genen. De islam moet je leren. Maar mensen die zelf amper gestudeerd hebben, kunnen niet opvoeden zoals het hoort in de islam.''
Volgens u is er geen teveel, maar een tekort aan islam. Jamal Maftouhi: ,,Natuurlijk. Er is een enorm probleem met de kwaliteit van het islamonderricht in scholen en moskeeën. Hoe zouden onze jongeren de islam kennen? Hun ouders zijn analfabeten uit landbouwdorpen in het noorden van Marokko. In de moskeeën zijn er geen Nederlandstalige imams.
De kwaliteit van de koranlessen is zwak. Er zijn wel islamlessen op school, maar er is na al die jaren nog altijd geen programma of inspectie. Iedereen geeft er wat hij wil. Geen wonder dat jongeren dan gaan zoeken naar een persoonlijke interpretatie van de islam, via het internet of door persoonlijke contacten. We hebben ze niets aangeboden.'' Waar hebt u voor imam gestudeerd?
Jamal Maftouhi: ,,Drie jaar in Londen en vijf jaar in Syrië.''
En was die opleiding aangepast aan de Belgische context?
Jamal Maftouhi: ,,Helemaal niet. Ik heb dat zelf moeten doen. In principe biedt de islam een antwoord op alle vragen, ook op problemen die hier rijzen. Maar je moet natuurlijk die context kennen. Ik ben hier opgegroeid, ik weet hoe de mensen denken, ik ken de maatschappij.''
Geef eens een concreet voorbeeld waar u als Belgische imam een beter antwoord op biedt dan een imam uit een bergdorp in Marokko.
Jamal Maftouhi: ,,Opvoeding. In Marokko groeien kinderen op straat op, omdat er voldoende sociale controle is. Hier werkt dat niet, omdat die controle niet bestaat.
Ouders doen er beter aan hun kinderen zich te laten ontspannen in het verenigingsleven. Kinderen op straat laten, dat leidt hier tot rondhanggedrag, en er is een vers in de koran dat dat veroordeelt.''
,,Los daarvan: we klagen maar dat de imams uit het buitenland komen, maar niemand doet er iets aan. Integendeel, politici winnen nu stemmen door zich negatief uit te laten over de islam. Er leven al veertig jaar moslims in Vlaanderen. Waarom is de islam nu plots zo'n groot probleem?''
Misschien kan de sociologe het ons vertellen?
Nadia Fadil: ,,Er zijn een hoop dingen veranderd. Vlaanderen is stilaan gaan beseffen dat hier een nieuwe, islamitische bevolkingsgroep leeft.
Maar een echt migrantenbeleid is er pas gekomen na de opkomst van extreem-rechts. Die link is men altijd blijven leggen. Het migrantendossier is een probleemdossier. Vlaanderen moet dringend beseffen dat multiculturaliteit geen utopie is, maar een realiteit die zich dagelijks onder onze ogen afspeelt.''
Maar dat doet Vlaanderen toch? Zelfs het Vlaams Belang legt er zich bij neer dat de migranten hier zijn om hier te blijven.
Nadia Fadil: ,,Op voorwaarde dat ze Vlaming onder de Vlamingen worden. Ze mogen niet zelf bepalen hoe ze Vlaming willen zijn. Assimilatie gaat uit van een 19de-eeuws romantisch ideaal van één natie; om burger te zijn eet je zo, praat je zo, gedraag je je zo. Dat ideaal is door de feiten achterhaald.
Daarnaast is natuurlijk de internationale context veranderd, met bijvoorbeeld de val van de Berlijnse Muur en de opkomst van het islamisme. Het rode gevaar is geweken, het groene gevaar is in de plaats gekomen.''
Waardoor de mensen bang zijn. Ze vrezen dat er hier ook types als Mohammed B., de moordenaar van Theo van Gogh, rondlopen. En de moslimgemeenschap slaagt er niet in om Vlaanderen te overtuigen dat de islam geen synoniem is van terreur. Jamal Maftouhi: ,,Het zal ons ook niet lukken zolang men aan alle andere kanten het tegengestelde beweert. Op televisie, in kranten, telkens weer wordt de islam geassocieerd met terreur, met gevaarlijke moskeeën en radicale jongeren.''
,,Het is ook niet alleen de taak van de moslims om de gemoederen te bedaren. Dat is vooral de taak van de overheid. Zij moet de gebeurtenissen plaatsen, incidenten tot hun juiste proporties herleiden en de bevolking erop wijzen dat de moslims ook slachtoffer zijn van zulke gewelddaden.
Maar wat krijgen we te horen? Oorlogstaal in Nederland en een Belgische minister van Binnenlandse Zaken die de moslims minderwaardig noemt. Zo drijf je de gemeenschappen nog verder uit elkaar.''
Wat is dan de juiste proportie van de moord op Theo van Gogh?
Nadia Fadil: ,,Een politieke moord van een individu door een ander individu. Toen Volkert van der Graaf Pim Fortuyn vermoordde, is ook niet de hele ecologische beweging schuldig bevonden.''
Mohammed B. beriep zich wel op de islam om de moord te rechtvaardigen. Nadia Fadil: ,,Mohammed B. handelde uit politieke motieven. Hij heeft Theo van Gogh vermoord wegens zijn uitgesproken ideeën. Dat is nu net een politieke moord: twee ideologieën die botsen, met dramatische afloop. Maar men maakt er een botsing van beschavingen van.''
Jamal Maftouhi: ,,De moordenaar van Mohamed Achrak was 'psychisch gestoord'. Als Van Gogh vermoord wordt, is het de schuld van de islam.''
Toch vinden blijkbaar steeds meer jongeren in de islam inspiratie om zich tegen het Westen te keren. Jamal Maftouhi: ,,Ze radicaliseren in de moskeeën, zo wordt gezegd. Ten eerste zou ik weleens willen weten hoeveel jongeren daadwerkelijk naar de moskee gaan. Los daarvan is het mijn ervaring dat de moskee de jongeren net op het goede pad houdt. Ik werk met jongeren die een verleden hebben op straat. Ze zijn 17, 18, 19 jaar en hebben een leven achter dat nergens toe leidde. Dankzij de islam herpakken ze zich.
De moskee houdt ze weg van de straat, van drugs, van slechte invloeden.''
,,Iedereen met een beetje kennis van het geloof weet dat het verboden is om onschuldigen te vermoorden. Zelfs als Theo van Gogh moslims geitenneukers noemt, schrijft de islam geduld voor, en dialoog, om die persoon dichter bij jou te brengen. Maar niet iedereen heeft dezelfde zelfbeheersing. Daarom moet de overheid bepalen wat de grenzen zijn aan bepaalde uitspraken. Dat heeft niets meer te maken met het geloof.''
Nadia Fadil: ,,Ik was onlangs op een iftar ( eerste maaltijd na zonsondergang tijdens de ramadan, LS ) met vrouwen tussen 20 en 40 jaar. De helft veroordeelde de moord op Van Gogh, de helft begreep de dader, omdat ze zich zelf ook voortdurend aangevallen voelen. Op een moment komt je geduld ten einde, zegden ze. Dat proces is momenteel volop bezig bij een deel van de moslimjongeren.
Mensen onderschatten hoeveel moslims zich uitgesloten voelen. Zeggen dat de islam achterlijk is, is voor sommige mensen misschien niet meer dan een analyse, maar voor veel moslims is het een haast fysieke pijn.''
,,Mohammed B. is Nederlander, een kind van de tweede generatie. Hij spreekt perfect de taal, hij was geïntegreerd, hij was een modelleerling. Hij leefde absoluut niet aan de rand van de samenleving, maar raakte er blijkbaar van overtuigd dat hij in Nederland niet thuishoorde. In plaats van almaar te focussen op de symptomen, kan men beter proberen Mohammed B. te begrijpen.''
,,Jongeren dreigen in hun frustratie een rechtvaardiging voor geweld te vinden. Persoonlijk zie ik op middellange termijn de toekomst somber in. De kans op een toename van de conflicten is reëel. Maar het zijn niet alleen de moslimjongeren die radicaliseren. Vooral Vlaanderen is extremistischer aan het worden, wat nog schadelijker is voor de maatschappij, want het is het extremisme van de machtigen.
Mensen mogen vandaag steeds straffer uitspraken doen over de islam. Gezinshereniging en nationaliteitsverwerving worden in twijfel getrokken. Men gaat harder optreden tegen mogelijk gevaarlijke groepen. Wie tegen die repressieve logica ingaat, is een 'multiculti', een naïeveling die de realiteit niet onder ogen ziet.''
En hoe ziet u de toestand evolueren op de lange termijn?
Nadia Fadil: ,,Dan moet je wel optimistisch zijn. Het is te zeggen: realistisch. We gaan door een aanpassingsproces, voor de twee gemeenschappen. Makkelijk is dat niet, want we hebben de internationale context tegen. Maar de multiculturalisering is onomkeerbaar.''
Deelt u het kortetermijnpessimisme van Nadia?
Jamal Maftouhi: ,,Vast en zeker. De gewelddadige reacties nemen toe en het vertrouwen tussen de gemeenschappen - als dat er ooit al geweest is - is weg. Ik ben bang dat we deze spiraal niet meer kunnen tegenhouden. We verliezen de controle over de jongeren.''
Nadia Fadil: ,,Daar wil ik toch aan toevoegen dat een 'Belgische islam' of een Belgische imamopleiding geen wonderoplossing zal zijn om extremistische interpretaties van de islam tegen te gaan. De islam zal altijd van binnenuit gecontesteerd worden, zoals ook de paus in de katholieke kerk altijd onder vuur heeft gelegen. Er zal ook een islamitisch geïnspireerd politiek verzet blijven bestaan.
Dat hoeft daarom niet gewelddadig te zijn. Maar geschiedenis en sociale verandering worden nu eenmaal gemaakt door radicale bewegingen. Het enige wondermiddel is het wegwerken van die discriminatie van een hele groep mensen.''
Jamal Maftouhi: ,,Men beseft nog niet dat er Vlamingen zijn die nu eenmaal moslim zijn. Eén voorbeeld: onlangs kwam de televisie in de moskee filmen. Ik had gepreekt in het Arabisch en in het Nederlands. Wat zenden ze uit? Een Arabisch fragment. Zo blijft men het beeld versterken dat de islam eigenlijk iets vreemds is in Vlaanderen.''
27/11/2004
Lieven Sioen, foto Wim Daneels
©Copyright De Standaard