Eylem
20 januari 2005, 21:14
De Turkse Che Guevara
In een meinacht van het jaar 1972 werd Deniz Gezmis, 26 jaar oud, in een gevangenis te Ankara opgehangen. Een kwart eeuw later zien zelfs zijn beulen hem als een idealist, als de Turkse Che Guevara.
door Erdal Balci
'IK STERF VOOR de onafhankelijkheid van mijn land en voor het geluk van mijn volk. Wij leefden voor ons volk, jullie leefden voor het Amerikaanse imperialisme. Ik groet alle revolutionairen. Weg met het fascis...' Hij kon zijn zin niet afmaken. De tafel werd onder zijn voeten weggetrapt. Het touw om zijn nek deed het verdere werk.
Dit tafereel werd die nacht nog twee keer herhaald. Deniz Gezmis, Hüseyin Inan en Yusuf Aslan vonden de dood in een meinacht van 1972. Turkije begint 26 jaar later te rouwen om drie twintigers die de Che Guevara's van Turkije wilden zijn.
DENIZ GEZMIS studeerde politicologie en werd door zijn charisma en kennis van de marxistische ideologie al snel de leider van de linkse jongerenbeweging. Hij en zijn vrienden hadden niets minder dan de redding van hun land voor ogen - het volk was arm en leed onder het militaire regime. Waarom zou hen niet lukken wat Che en Fidel in Cuba ook was gelukt? Ze gaven alles op, hun school, hun vriendinnen, hun families - en uiteindelijk hun leven.
Het avontuur begon op de universiteit. Maar hun harten klopten voor actie en bevrijding, niet voor hun studie. Ze besloten de bergen in te trekken om van daaruit de strijd te voeren tegen de machthebbers. Daarvoor moesten ze wapens hebben en om die wapens te kunnen kopen, hadden ze geld nodig. Ze beroofden een staatsbank in Ankara, maar de opbrengst viel tegen.
Wellicht was het beroven van een mitaire wapenopslagplaats een beter idee. En waar kon dat beter dan bij een Amerikaanse legerplaats, de hoofdschuldigen van het imperialisme? Wapens vonden ze niet, dus namen ze een zwarte Amerikaanse korporaal in gijzeling. Ze brachten hem naar hun studentenhuis en probeerden militaire informatie los te krijgen. De korporaal huilde vooral en de volgende dag lieten ze hem weer vrij.
Er was nog steeds geld nodig. In de snijdende ochtendkou dwongen ze een Amerikaanse militaire wagen tot stilstand en gijzelden ze de vier inzittenden. Ze eisten losgeld, anders zouden de Amerikanen vermoord worden. Terwijl de Turkse premier de jongens opriep hun verstand te gebruiken en 'hun handen niet met bloed te besmeuren', vertelden zij hun gevangenen in een huurpand welk onrecht Amerika de derdewereldlanden aandeed. Er kwam geen losgeld. Ook deze Amerikanen werden vrijgelaten.
ZE KONDEN NIET langer wachten. Twee bromfietsen hadden ze om naar de bergen in Oost-Anatolië te gaan. Vier man op twee bromfietsen, honderden kilometers te gaan, in de zinderende kou van Oost-Anatolië. Als ze in de provincie Sivas aankomen, zijn ze bijna bevroren.
Op de derde dag raakt de benzine op. Vijftien kilometer duwen ze de bromfiets voort. Het is donker, ze hebben honger, het is koud en ze hebben slaap. Vlakbij de stad Sarkisla worden ze aangehouden door de politie, die zich afvragen wat ze daar in de kou met die bromfiets doen. Ze moeten mee naar het politiebureau. Deniz trekt zijn pistool en beveelt de agenten weg te wezen. De agenten lopen achthonderd meter voor hun leven, terwijl Deniz en zijn vriend enkele keren in de lucht schieten.
Het duurt niet lang. De politie komt met versterking aan. Yusuf raakt gewond en wordt aangehouden. Deniz gaat de stad in en dwingt een soldaat zijn auto af te geven. Intussen weet de hele stad dat Deniz Gezmis met agenten en militairen vecht. Iedereen rent naar de balkons en de ramen om toe te kijken. De burgemeester rijdt met een megafoon door de stad en verkondigt dat wie helpt bij de aanhouding van de communist Deniz Gezmis persoonlijk door hem beloond zal worden. Deniz hoort dat en vraagt een jongen waar het huis van de burgemeester is. Even later trapt hij daar de deur in. De burgemeester stottert: 'Vergeef mij alstublieft, vergeef mij om deze kinderen.' Hij wijst op zijn kinderen en begint te huilen. Deniz gaat weer weg.
Hij kan niet tegen een leger van agenten en militairen op. In de ochtend is hij door zijn kogels heen en geeft hij zich over. De revolutie is ten einde.
BIJ DE STEMMING in het parlement over de vraag of Deniz en zijn twee vrienden opgehangen moesten worden, gingen de handen van alle rechtse parlementariërs de lucht in. Inclusief die van Demirel, de huidige president van Turkije. Demirel nu, in 1998: 'Het is niet goed om de gebeurtenissen van toen met deze tijd te vergelijken. Het waren andere tijden.'
Yildirim Aktuna, de voormalige minister van Volksgezondheid namens de rechtse Partij van het Juiste Pad nu: 'Het is absurd dat die jongens zijn opgehangen terwijl ze geen druppel bloed hadden vergoten. Het waren idealisten met harten vol vaderlandsliefde. Het wordt tijd dat de doodstraf in dit land wordt afgeschaft.'
De advocaat van de drie ter dood veroordeelden, Mukerrem Erdogan, herinnert zich de nacht van 6 zes mei 1972: 'Om 00.40 werd er op de deur van mijn huis geklopt. Mijn hart begon te bonzen. Ik begreep dat de tijd was gekomen. Al onze pogingen om de doodstraffen tegen te houden, hadden niets uitgehaald. Militairen brachten mij naar de gevangenis. Toen ik voor de cel van Deniz kwam, begon ik te beven van de zenuwen. Deniz onthaalde mij met een glimlach en zei: "Welkom." Door zijn houding werd ik ook rustiger. Zijn handen en voeten waren vastgeketend. Een cipier bracht een sigaret naar de mond van Deniz, die er diepe trekken van nam. "Deze laatste nacht rook ik tenminste sigaretten met filter, ook al zijn ze wat duurder", zei hij met een glimlach. Hij zei dat ze om de aanwezigheid van de advocaten hadden gevraagd, zodat wij aan de volgende generaties konden vertellen hoe zij zich gedroegen op weg naar de dood. Na een korte stilte vroeg de officier van justitie hem hoe hij zich voelde. Hij zei dat hij gelukkig was.
Even later gingen we naar Hüseyin. Hij vroeg me of zijn vader in Ankara op de hoogte was van de doodstraf. Ik wist dat hij het ook wist. "Wij geloven dat onze strijd ook na onze dood verder zal gaan", zei hij. Deze zin had hij als een vraag uitgesproken. Het was alsof hij een bevestigend antwoord van mij wilde. Ik bleef zwijgen.'
Die nacht werden de drie revolutionairen een voor een opgehangen.
EEN DAG LATER worden de families gevraagd om de lijken op te halen. De vader van Yusuf Arslan: 'Ze hadden de doodskist op een tafel gezet. Yusuf lag met zijn gezicht naar boven. Hij had laarzen, een grijze trui en een fluwelen broek aan. Zijn gezicht was geel geworden. Ik heb gehuild. Ik heb zijn gezicht gestreeld en gekust. Het touw had een zwart spoor op zijn keel achtergelaten. Zijn nek was zo hard als steen. Ik heb niet gezien wat de andere twee vaders deden.'
Deniz, Yusuf en Hüseyin wezen begeleiding door een imam van de hand. Op verzoek van de vaders kwam er wel een imam bij de begrafenis. Het motregende die dag. Behalve voor zeer naaste familie hadden de autoriteiten iedereen de toegang tot de begrafenis verboden.
In een meinacht van het jaar 1972 werd Deniz Gezmis, 26 jaar oud, in een gevangenis te Ankara opgehangen. Een kwart eeuw later zien zelfs zijn beulen hem als een idealist, als de Turkse Che Guevara.
door Erdal Balci
'IK STERF VOOR de onafhankelijkheid van mijn land en voor het geluk van mijn volk. Wij leefden voor ons volk, jullie leefden voor het Amerikaanse imperialisme. Ik groet alle revolutionairen. Weg met het fascis...' Hij kon zijn zin niet afmaken. De tafel werd onder zijn voeten weggetrapt. Het touw om zijn nek deed het verdere werk.
Dit tafereel werd die nacht nog twee keer herhaald. Deniz Gezmis, Hüseyin Inan en Yusuf Aslan vonden de dood in een meinacht van 1972. Turkije begint 26 jaar later te rouwen om drie twintigers die de Che Guevara's van Turkije wilden zijn.
DENIZ GEZMIS studeerde politicologie en werd door zijn charisma en kennis van de marxistische ideologie al snel de leider van de linkse jongerenbeweging. Hij en zijn vrienden hadden niets minder dan de redding van hun land voor ogen - het volk was arm en leed onder het militaire regime. Waarom zou hen niet lukken wat Che en Fidel in Cuba ook was gelukt? Ze gaven alles op, hun school, hun vriendinnen, hun families - en uiteindelijk hun leven.
Het avontuur begon op de universiteit. Maar hun harten klopten voor actie en bevrijding, niet voor hun studie. Ze besloten de bergen in te trekken om van daaruit de strijd te voeren tegen de machthebbers. Daarvoor moesten ze wapens hebben en om die wapens te kunnen kopen, hadden ze geld nodig. Ze beroofden een staatsbank in Ankara, maar de opbrengst viel tegen.
Wellicht was het beroven van een mitaire wapenopslagplaats een beter idee. En waar kon dat beter dan bij een Amerikaanse legerplaats, de hoofdschuldigen van het imperialisme? Wapens vonden ze niet, dus namen ze een zwarte Amerikaanse korporaal in gijzeling. Ze brachten hem naar hun studentenhuis en probeerden militaire informatie los te krijgen. De korporaal huilde vooral en de volgende dag lieten ze hem weer vrij.
Er was nog steeds geld nodig. In de snijdende ochtendkou dwongen ze een Amerikaanse militaire wagen tot stilstand en gijzelden ze de vier inzittenden. Ze eisten losgeld, anders zouden de Amerikanen vermoord worden. Terwijl de Turkse premier de jongens opriep hun verstand te gebruiken en 'hun handen niet met bloed te besmeuren', vertelden zij hun gevangenen in een huurpand welk onrecht Amerika de derdewereldlanden aandeed. Er kwam geen losgeld. Ook deze Amerikanen werden vrijgelaten.
ZE KONDEN NIET langer wachten. Twee bromfietsen hadden ze om naar de bergen in Oost-Anatolië te gaan. Vier man op twee bromfietsen, honderden kilometers te gaan, in de zinderende kou van Oost-Anatolië. Als ze in de provincie Sivas aankomen, zijn ze bijna bevroren.
Op de derde dag raakt de benzine op. Vijftien kilometer duwen ze de bromfiets voort. Het is donker, ze hebben honger, het is koud en ze hebben slaap. Vlakbij de stad Sarkisla worden ze aangehouden door de politie, die zich afvragen wat ze daar in de kou met die bromfiets doen. Ze moeten mee naar het politiebureau. Deniz trekt zijn pistool en beveelt de agenten weg te wezen. De agenten lopen achthonderd meter voor hun leven, terwijl Deniz en zijn vriend enkele keren in de lucht schieten.
Het duurt niet lang. De politie komt met versterking aan. Yusuf raakt gewond en wordt aangehouden. Deniz gaat de stad in en dwingt een soldaat zijn auto af te geven. Intussen weet de hele stad dat Deniz Gezmis met agenten en militairen vecht. Iedereen rent naar de balkons en de ramen om toe te kijken. De burgemeester rijdt met een megafoon door de stad en verkondigt dat wie helpt bij de aanhouding van de communist Deniz Gezmis persoonlijk door hem beloond zal worden. Deniz hoort dat en vraagt een jongen waar het huis van de burgemeester is. Even later trapt hij daar de deur in. De burgemeester stottert: 'Vergeef mij alstublieft, vergeef mij om deze kinderen.' Hij wijst op zijn kinderen en begint te huilen. Deniz gaat weer weg.
Hij kan niet tegen een leger van agenten en militairen op. In de ochtend is hij door zijn kogels heen en geeft hij zich over. De revolutie is ten einde.
BIJ DE STEMMING in het parlement over de vraag of Deniz en zijn twee vrienden opgehangen moesten worden, gingen de handen van alle rechtse parlementariërs de lucht in. Inclusief die van Demirel, de huidige president van Turkije. Demirel nu, in 1998: 'Het is niet goed om de gebeurtenissen van toen met deze tijd te vergelijken. Het waren andere tijden.'
Yildirim Aktuna, de voormalige minister van Volksgezondheid namens de rechtse Partij van het Juiste Pad nu: 'Het is absurd dat die jongens zijn opgehangen terwijl ze geen druppel bloed hadden vergoten. Het waren idealisten met harten vol vaderlandsliefde. Het wordt tijd dat de doodstraf in dit land wordt afgeschaft.'
De advocaat van de drie ter dood veroordeelden, Mukerrem Erdogan, herinnert zich de nacht van 6 zes mei 1972: 'Om 00.40 werd er op de deur van mijn huis geklopt. Mijn hart begon te bonzen. Ik begreep dat de tijd was gekomen. Al onze pogingen om de doodstraffen tegen te houden, hadden niets uitgehaald. Militairen brachten mij naar de gevangenis. Toen ik voor de cel van Deniz kwam, begon ik te beven van de zenuwen. Deniz onthaalde mij met een glimlach en zei: "Welkom." Door zijn houding werd ik ook rustiger. Zijn handen en voeten waren vastgeketend. Een cipier bracht een sigaret naar de mond van Deniz, die er diepe trekken van nam. "Deze laatste nacht rook ik tenminste sigaretten met filter, ook al zijn ze wat duurder", zei hij met een glimlach. Hij zei dat ze om de aanwezigheid van de advocaten hadden gevraagd, zodat wij aan de volgende generaties konden vertellen hoe zij zich gedroegen op weg naar de dood. Na een korte stilte vroeg de officier van justitie hem hoe hij zich voelde. Hij zei dat hij gelukkig was.
Even later gingen we naar Hüseyin. Hij vroeg me of zijn vader in Ankara op de hoogte was van de doodstraf. Ik wist dat hij het ook wist. "Wij geloven dat onze strijd ook na onze dood verder zal gaan", zei hij. Deze zin had hij als een vraag uitgesproken. Het was alsof hij een bevestigend antwoord van mij wilde. Ik bleef zwijgen.'
Die nacht werden de drie revolutionairen een voor een opgehangen.
EEN DAG LATER worden de families gevraagd om de lijken op te halen. De vader van Yusuf Arslan: 'Ze hadden de doodskist op een tafel gezet. Yusuf lag met zijn gezicht naar boven. Hij had laarzen, een grijze trui en een fluwelen broek aan. Zijn gezicht was geel geworden. Ik heb gehuild. Ik heb zijn gezicht gestreeld en gekust. Het touw had een zwart spoor op zijn keel achtergelaten. Zijn nek was zo hard als steen. Ik heb niet gezien wat de andere twee vaders deden.'
Deniz, Yusuf en Hüseyin wezen begeleiding door een imam van de hand. Op verzoek van de vaders kwam er wel een imam bij de begrafenis. Het motregende die dag. Behalve voor zeer naaste familie hadden de autoriteiten iedereen de toegang tot de begrafenis verboden.