Wat betekend als mens een socialist,een communist zijn? [Archief]

View Full Version : Wat betekend als mens een socialist,een communist zijn?

guerin

4 augustus 2006, 17:24

Want sinds ik hier op 'links' aankwam las ik van alles over algemene politiek,naties,de verschillen tussen de verschillende strekkingen maar dus niks over de mens als dusdanig!

Pelgrim

5 augustus 2006, 19:16

awel, vertelt gij het dan eens ;)

guerin

6 augustus 2006, 09:55

awel, vertelt gij het dan eens ;)
Kom op,vertel je ervaring als mens in de strijd!
Wat mijzelf betreft tracht ik de band met de medemens niet te doorknijpen,daarin ben ik een Camus adept.

Pelgrim

6 augustus 2006, 10:30

Samsa

6 augustus 2006, 10:51

guerin, ik denk dat je wa specifieker zal moeten zijn met je vraag vooraleer dees een populaire topic zal worden. ofwel zelf het voorbeeld tonen

guerin

6 augustus 2006, 13:18

guerin, ik denk dat je wa specifieker zal moeten zijn met je vraag vooraleer dees een populaire topic zal worden. ofwel zelf het voorbeeld tonen
ok,snap dat wel ;-)

In een kapitalistische samenleving als de onze hebben veel te maken met mensen die ingebed zijn in dat systeem en dus hun way of life zijn,denk aan werkers die opgaan in hun job en daar naast niks hebben uitgezonderd van wat het systeem hun voorschoteld.
Wel ja,als anti-kapitalist kunnen we niet opgaan in wat dat systeem ons voorschrijft daarom de vraag:wat betekend als mens een communist,socialist zijn?

Samsa

6 augustus 2006, 13:57

ok, snap het nu al beter. goed, volgens mij is de essentie van een antikapitalist zijn, een radicale democraat zijn. dit houdt in dat we er steeds naar streven om iedereen zoveel mogelijk de richtinggever over het eigen leven te laten worden. daarin ligt maw al heel sterk een anti-autoritarisme besloten. dit doen we in twee grote lijnen: enerzijds heeft iederen het onvervreemdbare recht om te beslissen over het eigen lichaam, meer concreet mogen gaan en staan waar men wil, abortus, euthanasie,... dat is niet noodzakelijk antikapitalistisch en hebben we zelfs tot op zekere hoogte gemeen met liberalen. anderzijds is radicale democratie ook anti-markteconomie. een markteconomie werkt namelijk 'vanzelf', met wiskundige precisie gedetermineerd door abstracte, onveranderlijke wetten. een markt is dus volslagen ondemocratisch, aangezien er geen keuze is: men kan niet expliciet voor een andere markt stemmen want een markt stuwt zichzelf automatisch voort. dit werd een beetje getemperd in de keynesianistische periode na wo2, maar het neoliberalisme heeft dit weer verergerd. intussen geeft het representatief democratische systeem (althans hier) ons de illusie dat we iets te kiezen hebben, terwijl we zoals de anarchisten zeggen alleen maar mogen kiezen wie onze onderdrukkers zijn. er is nog iets aan een markteconomie dat we moeten aanklagen en dat is de restrictie van toegang tot wat we produceren in loonarbeid. het privébezit van productiemiddelen geeft aan een (steeds verkleinende) minderheid het recht om zich andermans werk toe te eigenen en daar dus over te beschikken. die onrechtmatige toeeigening van andermans werk bestond in het egypte van de farao's, het romeinse rijk, het chinese rijk van het midden, christelijk west-europa van de middeleeuwen en vandaag. het is niet omdat het vandaag iets meer dynamisch en (een klein beetje meer) meritocratisch is, dat het daarom rechtvaardiger is.

voila, in een notendop. was het zoiets dat je bedoelde, guerin?

guerin

6 augustus 2006, 15:25

Ik snap heus wel het politiek context,hoor.Wat mij bezig hou is het menselijk aspect los van de politiek praktijk.Die zelfde politiek praktijk dat zorgt,ook bij radikaal links,voor onenigheden.
Mijn vraag is eerder van filosofische aard dan politiek maar gericht naar linkse militanten en hoe het zit met hun fillosofische ingesteldheid.
Ik besef dat het een moeilijk bevalling is 8)

Samsa

6 augustus 2006, 16:36

ik denk dat je dan toch zelf het goeie voorbeeld zal moeten tonen :-D
of probeer eens een paar specifiekere vragen te stellen

lombas

6 augustus 2006, 17:23

Wat betekent het om (non-)coërcief socialist, communist te zijn, zou een betere vraagstelling zijn.

Ik ben trouwens eens benieuwd wie hier non-coërcieve socialistische voorliefdes heeft.

1handclapping

6 augustus 2006, 17:35

Wat betekent het om (non-)coërcief socialist, communist te zijn, zou een betere vraagstelling zijn.

Ik ben trouwens eens benieuwd wie hier non-coërcieve socialistische voorliefdes heeft.

Wat je hier schrijft is pure nonsens - of je nu een anarchie of in een democratie of in een wrede autocratie leeft - altijd zal je aan al dan niet geschreven, al dan niet democratische al dan niet autocratische weten en regels onderworpen zijn.
Misschien zou het zelfs kunnen dat hoe minderregels, hoe groter de dictatuur van toepassing is.

1handclapping

6 augustus 2006, 17:40

Mijn ervaring als mens in de strijd is dat ik als enggeestig provincialistisch nationalistje véél meer open sta voor andere mensen, organisaties, visies en ja zelfs culturen dan nogal wat zelfverklaarde progressieve 'internationalistische' socialisten.

Met deze zin kan je nu eens echt alle kanten uit : je zegt hier niets. Je plakt jezelf een label op en beweert dat je inhoudelijk niet met dat label overeenkomt. Je bent een vlaming (waarom geen antwerpenaar ?) die opkomt voor kleinere onderdrukte culturen... waarom zouden "internationalisten" dat niet doen ? Het enige concrete verschilpunt is misschien dat een internationalist van mening is dat men voor de meest onderdrukten eerst moet opkomen en de provincialistische regionalistische nationalist "het eigen volk" het belangrijkste vindt.

1handclapping

6 augustus 2006, 17:51

ok,snap dat wel ;-)

In een kapitalistische samenleving als de onze hebben veel te maken met mensen die ingebed zijn in dat systeem en dus hun way of life zijn,denk aan werkers die opgaan in hun job en daar naast niks hebben uitgezonderd van wat het systeem hun voorschoteld.
Wel ja,als anti-kapitalist kunnen we niet opgaan in wat dat systeem ons voorschrijft daarom de vraag:wat betekend als mens een communist,socialist zijn?

Je hebt het over de "socialistische moraal" of "de socialistische mens" als zijnde tegengesteld aan de onderdrukte mens in een kapitalistisch systeem. Vooraleerst moet men beseffen dat we sedert lang niet meer in een "statische" wereld leven. Schrijven dat de arbeiders hier een "onderdrukt proletariaat" vormen is de waarheid geeld aandoen. Iemand die een dikke auto onder zijn kont heeft en naar een of ander tropisch eiland op vakantie vliegt is geen onderdrukt proletariaat en voldoet ook niet aan criteria als "socialistisch moreel" persoon.

Men hoeft niet de wapens opnemen en bankdirecteurs gaan vermoorden om een "socialistisch moreel" mens te zijn. Er zijn andere manieren om het eigen materieel belang ondergeschikt te maken aan het algemeen belang om van een socialistische moraal te spreken. Het bewustzijn dat men een levend bewijs is van de onrechtvaardigheid in de wereld en hier aktief iets aan willen veranderen is al een grote stap naar ware "materialistische" spiritualiteit, die in alle geval in scherp contrast staat tot een vorm van zelfverloochening in dienst van godsdiensten en/of gezag.

lombas

6 augustus 2006, 17:52

Wat je hier schrijft is pure nonsens - of je nu een anarchie of in een democratie of in een wrede autocratie leeft - altijd zal je aan al dan niet geschreven, al dan niet democratische al dan niet autocratische weten en regels onderworpen zijn.
Misschien zou het zelfs kunnen dat hoe minderregels, hoe groter de dictatuur van toepassing is.

Heb ik gezegd dat ik tegen een juridische zuil ben? Tegen wetten?

Praetorian

6 augustus 2006, 17:56

Heb ik gezegd dat ik tegen een juridische zuil ben? Tegen wetten?Een individu is altijd een subject onderhevig aan de constitutie van de maatschappij waarin hij leeft. We spreken over het geheel, niet alleen de formele wetten.

lombas

6 augustus 2006, 18:02

Een individu is altijd een subject onderhevig aan de constitutie van de maatschappij waarin hij leeft. We spreken over het geheel, niet alleen de formele wetten.
Er is een duidelijk verschil tussen maatschappij en samenleving, en de intentie en hoeveelheid van (legitieme) wetten is quasi onveranderlijk.

Een individu is in geen enkele zin een onderdaan van een bestel.

TommyMax2

6 augustus 2006, 18:20

Ik begrijp deze vraag eerder hoe je elke dag als individu ook doet wat je denkt dat juist is. En dan is mijn opvatting dat je als linkse mens, als communist, vooral altijd bereid bent om je in te zetten tegen het onrecht dat je tegenkomt, of dat nu op het werk is of waar je woont of ergens onderweg. Dat je de strijd durft aangaan, en niet langs de kant gaat staan. En hij/zij wil dat ook niet alleen doen, maar wil daar de groep in meetrekken. Ik denk ook dat het geen pessimistische mens is, omdat hij/zij veel merkt van de strijdbaarheid van de mensen om zich heen, dat die niet zo 'verzuurt' is als dat je op televisie of in de krant steeds moet lezen.
En het is ook iemand, denk ik, die zich onvoorwaardelijk inzet als er gestreden moet worden, die zijn eigen persoonlijk belang ondergeschikt kan maken als dat nodig is.
Dat zijn toch al enkele dingen waaraan ik zo spontaan denk als ik de openingsvraag lees.

Samsa

6 augustus 2006, 18:25

Een individu is in geen enkele zin een onderdaan van een bestel.

dat moet de eerste keer zijn dat ik het met je eens ben en dat ik je uitspraak zelfs toejuich. je hebt absoluut gelijk. en laat nu net vrijwillige samenwerking en individuele zelfontplooiing enkele van de hoofddoelen zijn van het communisme. iets wat in het kapitalisme onmogelijk is

lombas

6 augustus 2006, 18:27

dat moet de eerste keer zijn dat ik het met je eens ben en dat ik je uitspraak zelfs toejuich. je hebt absoluut gelijk. en laat nu net vrijwillige samenwerking en individuele zelfontplooiing enkele van de hoofddoelen zijn van het communisme. iets wat in het kapitalisme onmogelijk is

Het is onmogelijk in coercief communisme (Stalinisme, &c) en in coercief kapitalisme (Bush, protectionistische lobby &c);

Het is wel mogelijk in non-coercief communisme en in non-coercief (laissez-faire) kapitalisme, twee systemen die perfect samen van toepassing kunnen zijn.

Samsa

6 augustus 2006, 18:33

Het is onmogelijk in coercief communisme (Stalinisme, &c) en in coercief kapitalisme (Bush, protectionistische lobby &c);

Het is wel mogelijk in non-coercief communisme en in non-coercief (laissez-faire) kapitalisme, twee systemen die perfect samen van toepassing kunnen zijn.

kapitalisme = privaat eigendom van de productiemiddelen, innig verbonden met de institutie loonarbeid en de commodificatie van land
communisme = publiek eigendom van de productiemiddelen, vrijwillige en democratische samenwerking om in het levensonderhoud te voorzien

deze twee sluiten elkaar toch volkomen uit!?

lombas

6 augustus 2006, 18:43

kapitalisme = privaat eigendom van de productiemiddelen, innig verbonden met de institutie loonarbeid en de commodificatie van land
communisme = publiek eigendom van de productiemiddelen, vrijwillige en democratische samenwerking om in het levensonderhoud te voorzien

deze twee sluiten elkaar toch volkomen uit!?

Het feit dat een mens eigendom heeft, bepaald ook dat hij daarover kan beschikken en, indien hij het wenst, dat toe te passen op communistische principes net zoals de Amish en andere (niet toevallig) orthodoxe groeperingen dat doen.

Samsa

6 augustus 2006, 18:52

lombas

6 augustus 2006, 18:58

met 'eigendom' an sich is niets mis. ik wil ook niet dat de eerste de beste zomaar mijn frigo uit mijn huis kan komen halen. ik wil vrij over mijn frigo kunnen beschikken. alleen heb ik een probleem met het feit dat iemand de fabriek waar de frigo's gemaakt worden kan monopoliseren, er mensen aan het werk zetten en vervolgens eigendom claimen over de frigo's die door anderen gemaakt zijn. of die mensen er dan 'vrijwillig' zijn gaan werken is van weinig belang aangezien 'vrijwillig' hier sterk moet gerelativeerd worden. het is zo dat mensen zich maar 'vrijwillig' in een loonarbeidssituatie begeven omdat dit zo voorgeschreven wordt door de abstracte, wiskundige marktwetten

Daarom zijn laissez-faire kapitalisten tegen interventionisme. Monopolisering is namelijk nooit absoluut tenzij ofwel de staat een bepaald economisch gebied controleert (en dat doet ze meestal rampzalig en irrationeel) ofwel een bedrijf via de staat een (quasi)monopoliepositie verwerft. Microsoft had lange tijd zo goed als een monopolie, maar de mogelijkheid bleef om een concurrentiële tak op te richten (wat men deed, en momenteel is Microsoft op snelle retour, vooral in de VSA).

Niets staat een coöperatieve in de weg, me dunkt, alles kan - zolang het de producten van het leven en de vrijheid van mensen, en dat is eigendom, niet onvrijwillig afneemt.

Zolang de staat in zijn huidige vorm bestaat, kan geen van onze idealen bereikt worden.

Samsa

6 augustus 2006, 20:14

Daarom zijn laissez-faire kapitalisten tegen interventionisme. Monopolisering is namelijk nooit absoluut tenzij ofwel de staat een bepaald economisch gebied controleert (en dat doet ze meestal rampzalig en irrationeel) ofwel een bedrijf via de staat een (quasi)monopoliepositie verwerft. Microsoft had lange tijd zo goed als een monopolie, maar de mogelijkheid bleef om een concurrentiële tak op te richten (wat men deed, en momenteel is Microsoft op snelle retour, vooral in de VSA).

laissez-faire ideologen zijn altijd tegen interventionisme. de kapitalisten (om geen spraakverwarring te krijgen: hiermee bedoel ik die mensen die bezitter van de productiemiddelen zijn, niet diegenen die ideologisch voorstander zijn van het kapitalisme) zullen heel homo-economicus-gewijs vanuit hun positie als kapitalist enkel voorstander van laissez-faire zijn als dat hen voordeel oplevert. met andere woorden, de mens-theorie die de theorie dat markten optimaal functioneren moet ondersteunen, staat niet eens de 'collectieve' afschaffing van de zuivere markt in de weg. of nog anders, de homo economicustheorie verantwoordt tegelijk waarom een markt 'natuurlijk' en 'automatisch' is en in relatief eenvoudige wiskundige formules en grafieken kan gegoten worden, maar is tegelijk geen obstakel voor de uitschakeling van de zuivere markt. een logische onmogelijkheid... na de beurscrash van 1929 waren veel kapitalisten voorstander van een meer keynesianistisch getinte economie omdat de crisis ook velen van hen trof.

met 'monopoliseren' bedoelde ik overigens niet 'monopoliekapitalisme', maar bedoelde ik het eeuwige streven naar verhoging van het marktaandeel, zodat dit niet meer door andere bedrijven kan ingenomen worden, die failliet gaan en dus op zoek moeten naar werk bij degene die zn marktaandeel heeft kunnen vergroten. een direkt gevolg van de wiskundige efficiëntie van de markt. nogal simplistisch gesteld - alsof er maar 1 sector bestaat-, maar je begrijpt wel wat ik bedoel.

de activiteit van verschillende bedrijven in een sector en dus hun concurrentie om marktaandeel kan ook -en doet dat in veel gevallen, ook zonder enige staatsinmenging- zelf leiden tot een uitschakeling van de concurrentie. naar analogie met drugsdealende straatbendes - wat ook een markt is - zal de markt uitkristalliseren tot een marktaandeeldeling tussen de verschillende bendes, met af en toe eens een stevige 'turf war', namelijk van zodra 1 bende meent dat het meer te winnen heeft bij zo'n turf war dan dat ze te verliezen heeft. in de reguliere economie zorgt dit er bv. voor dat bedrijven afspreken om niet elkaars doelgroepen af te snoepen door, weet ik veel, krek dezelfde tv te maken. dit alles is opnieuw niet in strijd met de homo economicushypothese dat elke economische beslisser z'n eigen maximaal voordeel nastreeft

Niets staat een coöperatieve in de weg, me dunkt, alles kan - zolang het de producten van het leven en de vrijheid van mensen, en dat is eigendom, niet onvrijwillig afneemt.

jawel. stel dat een groep van 20 mensen gezamenlijk een bedrijf opricht, met elk evenveel aandelen en ze werken ook allemaal in dat bedrijf (anders is het geen coöperatieve). het getal 20 is 'automatisch' zo gekozen dat dit leefbaar is bij een bepaalde marktomvang en marktaandeel, zoniet zouden ze er niet aan beginnen. nu, bij een marktinkrimping enige tijd later zullen ze ofwel een te hoge prijs moeten vragen voor hun producten/diensten om nog te kunnen concurreren met de andere, niet-coöperatieve bedrijven en dus failliet gaan ofwel niet meer allemaal kunnen leven van dat bedrijf en enkelen moeten uitstoten en zichzelf zodoende als coöperatie opheffen omdat ze hun bedrijf toch kapitalistisch moeten leiden, door 'hun eigen kapitalist' te worden, dwz productiviteitsstijging (evenveel produceren in minder uren per persoon met behoud van inkomsten ofwel evenveel produceren in evenveel uren, maar met verlaging van inkomsten per uur en dus ook in totaal). in beide gevallen, nl. faillissement of zichzelf opheffen als coöperatie, is de coöperatie beëindigd omdat de markt de vrijheid niet toestaat van coöperatief te produceren.[/quote]

Zolang de staat in zijn huidige vorm bestaat, kan geen van onze idealen bereikt worden.

daar kan ik me in vinden: weg met de staat!
maar dan -logischerwijs- ook weg met die groep mensen voor wie het ontstaan van de staat nuttig was en zonder wiens 'afschaffing' de staat gewoon opnieuw opgericht wordt, nadat wij al dat bloed, zweet en tranen hebben gegeven om hem in de eerste plaats af te schaffen. een staatloos kapitalisme is een complete utopie

Samsa

6 augustus 2006, 20:15

beste lombas, we zijn intussen trouwens heel erg off-topic gegaan. misschien een nieuwe topic beginnen?

lombas

6 augustus 2006, 20:40

beste lombas, we zijn intussen trouwens heel erg off-topic gegaan. misschien een nieuwe topic beginnen?

Mij niet gelaten. Samsa, je hebt een heel boeiend antwoord gegeven, maar op voorhand, enfin, in de tweede zin heb je reeds aangegeven waarom het niet echt aan mij is om daar op te antwoorden. Je ziet de "kapitalist" enkel als entrepreneur, als op een eigenbelang gefixeerde investeerder - liefst nog zonder zelf te werken. Dat ligt in de lijn van de marxistische definitie van kapitalisme. Maar mind you, Marx kende de term "kapitalisme" hoogst waarschijnlijk niet, en Smith kende die evenmin. Ik ben echter, waar je zelf op wijst, een aanhanger van de filosofische en economische en politieke vormen van laissez-faire kapitalisme en geen "kapitalist" in de marxistische zin van het woord - ik heb overigens geen enkele ambitie entrepreneur te zijn omdat de verantwoordelijkheid en de risico's die er aan verbonden zijn, me hoegenaamd niet liggen. Mijn persoonlijke bezigheden buiten spel gelaten, stelt het onvermogen van aanhangers van de marxistische doctrine me steeds weer teleur wegens hun schijnbaar onvermogen de definitie van kapitalisme in het goede perspectief te plaatsen. Ik noem een ijskast ook een ijskast en geen auto.

Leuk om te zien dat je de krach van '29 aanhaalt, wat een mooi staaltje van overheidsrepressie en verkrachte geschiedenis is. Die werd namelijk tot zijn destructieve "zijn" gebracht door overheidsinmenging, niet door de vrije markt. Overigens is de vrije markt niet perfect en belooft het kapitalisme u geen utopie - maar zo is het leven. Niemand vraagt dan ook in een vrij model dat je je aan dat model houdt. Je hoeft niet te produceren, je hoeft je niet aan de vrije regels te houden. Je kan mensen verzamelen en regels oprichten, je kan een sekte oprichten en pleiten geen wapens te leveren aan Osama. De Amish, de communes van Epicurus en Tolstoy &c (hebben) laten zien hoe dat in zijn werk gaat. Zoals ik reeds herhaalde malen gezegd heb, kan er niets tegen zijn dat een bepaald aantal mensen (dat kan 99% zijn) besluit om alleen zelfvoorziend te gaan leven zonder private eigendom (in feite is het gewoon een samenvoegen van private eigendom - gemeenschap van private goederen dan), met als bonus dat de vrijheid er in blijft zitten. Rond je zestiende mag je bij de Amish ook beginnen te beslissen of je er bij blijft of niet.

lombas

6 augustus 2006, 20:46

Enfin, ik begrijp uiteraard wel dat zulke begrippen - zelfs in eigen kringen - wegens hun uiteenlopendheid en interne verscheidenheid zoveel mogelijke interpretaties kunnen opleveren.

guerin

7 augustus 2006, 07:55

Je hebt het over de "socialistische moraal" of "de socialistische mens" als zijnde tegengesteld aan de onderdrukte mens in een kapitalistisch systeem. Vooraleerst moet men beseffen dat we sedert lang niet meer in een "statische" wereld leven. Schrijven dat de arbeiders hier een "onderdrukt proletariaat" vormen is de waarheid geeld aandoen. Iemand die een dikke auto onder zijn kont heeft en naar een of ander tropisch eiland op vakantie vliegt is geen onderdrukt proletariaat en voldoet ook niet aan criteria als "socialistisch moreel" persoon.

Men hoeft niet de wapens opnemen en bankdirecteurs gaan vermoorden om een "socialistisch moreel" mens te zijn. Er zijn andere manieren om het eigen materieel belang ondergeschikt te maken aan het algemeen belang om van een socialistische moraal te spreken. Het bewustzijn dat men een levend bewijs is van de onrechtvaardigheid in de wereld en hier aktief iets aan willen veranderen is al een grote stap naar ware "materialistische" spiritualiteit, die in alle geval in scherp contrast staat tot een vorm van zelfverloochening in dienst van godsdiensten en/of gezag.

Ik ga akkord met je analyse tot "materaialistische spiritualiteit" omdat ik denk dat het een contradictie is maar als je de term wat wil uitdiepen?Tx
Godsdienst spiritualiteit zou dan een tussenstap zijn voor materialistische spiritualiteit?

guerin

7 augustus 2006, 08:02

Samsa

7 augustus 2006, 08:39

Wel ja,doch heb ik moeite om in de paktijk mijn persoonlijk belang onderschikt te maken,tenminste als er hard aan toe gaat,arrestaties enzo!Maar soms loop ik ook het risico mijzelf aan te branden door op een onwijze manier mij in te zetten voor derden,maar bon,daar werkt hij eraan ;-)

ik betwijfel of je om communist te zijn wel noodzakelijk je eigenbelang ondergeschikt moet maken aan het groepsbelang. in een partij en in dagelijkse strijd doe je wel eens iets dat je op dat moment niet wil doen, maar de strijd voor communisme die je in je leven wil voeren kan in principe ook steunen op zuiver eigenbelang (omdat je het kapitalisme en consumentisme enz haat en eraan wil ontsnappen) of bv op het belang van je eigen kinderen aan wie je een toekomst wil geven in een betere wereld.

guerin

7 augustus 2006, 09:15

ik betwijfel of je om communist te zijn wel noodzakelijk je eigenbelang ondergeschikt moet maken aan het groepsbelang. in een partij en in dagelijkse strijd doe je wel eens iets dat je op dat moment niet wil doen, maar de strijd voor communisme die je in je leven wil voeren kan in principe ook steunen op zuiver eigenbelang (omdat je het kapitalisme en consumentisme enz haat en eraan wil ontsnappen) of bv op het belang van je eigen kinderen aan wie je een toekomst wil geven in een betere wereld.
Eigen belang kan je koppelen aan algemeen belang want wat goed is voor iedereen is ook goed voor jezelf!Zich ondergeschikt stellen voor het algemeen belang is niet in contradictie zijn met zichzelf ontplooien maar maakt wel het proces stuk moeilijker,dat is toch mijn ervaring en het politiek theoriseren helpt mij daarbij niet vooruit uitgezonderd wat de analyse van de samenleving betreft.