| De schoofzak |
24 maart 2022 12:49 |
Een taalstrijd kan altijd escaleren
De taalstrijd in Vlaanderen, Catalonië of Oekraïne ...
Een breed zicht dat ik jullie niet wens te onthouden.
De gebiedshonger van de Franstaligen in Belziek moet ingedijkt blijven.
Titel: Een taalstrijd kan altijd escaleren
https://www.standaard.be/cnt/dmf20220323_98002989
Citaat:
Philippe Van Parijs
Hoogleraar Research in Political Philosophy and Ethics Leuven (KU Leuven).
donderdag 24 maart 2022 om 3.25 uur
De taalstrijd tussen Russisch en Oekraïens vormde misschien maar een voorwendsel voor de Russische agressie, schrijft Philippe Van Parijs. Toch zal er na dit conflict aandacht voor moeten zijn, of er kan geen duurzame vrede zijn.
Explosief, maar ook vertrouwd. Die indruk had ik na een reeks ontmoetingen over meertaligheid, waaraan ik in maart 2015 deelnam in Kiev.
Explosief? Toen Oekraïne in ?*augustus 1991 de onafhankelijkheid uitriep, was het Russisch er de onderwijstaal voor de meeste leerlingen en kende de gemiddelde ?*Oekraïner beter Russisch dan Oe?*kraïens. Toch koos men voor het Oekraïens als enige officiële landstaal. Maar al in 1994 bleek uit een officieus, in de Donbas georganiseerd referendum dat meer dan 90 procent van de bewoners uit de ?*regio ook het Russisch als officiële taal wenste.
• De crisis van het nationalism
De eis werd genegeerd in de grondwet van 1996, maar ze werd weer opgepikt door de ‘Partij van de Regio’s’ van Viktor Janoekovitsj, die de presidentsverkiezingen van 2010 won. In 2012, na confrontaties tussen volksvertegenwoordigers die in fysiek geweld waren uitgemond, keurde het Oekraïense parlement een ‘wet van de regionale talen’ goed: in gebieden waar minstens 10 procent van de inwoners verklaarden Russisch?*sprekend te zijn, kon het Russisch als tweede officiële taal gebruikt worden. Maar in ?*februari 2014, na de Euromaidan-protesten en de verdrijving van Janoekovitsj, werd die wet door een krappe meerderheid afgeschaft. In februari 2018 werd ze definitief geannuleerd door het Grondwettelijk Hof.
De Oekraïense taalwetgeving werd door juristen al bestempeld als uiterst problematisch inzake discriminatie
Explosief dus, maar ook vertrouwd. Want in taalkundig opzicht kun je ?*Oekraïne vergelijken met Catalonië. In beide gevallen gaat het over twee taalkundig nauw verwante talen die naast elkaar op eenzelfde territorium leven. Enerzijds een van de meest verspreide wereldtalen, die via wapen?*geweld tot ver buiten de grenzen van ?*Europa werd opgelegd, massaal aanwezig is in de lokale cultuur en media en ook oververtegenwoordigd is in de hoofdstad. Anderzijds een taal die voor het grootste deel opgesloten zit in dat territorium, vaak misprezen werd en soms vervolgd (nog onder Stalin en onder Franco), maar die het enige betrouwbare ?*baken biedt tegen de verdwijning van de eigen identiteit en de assimilatie door de grote buurman.
Oekraïens als staatstaal
Het is nooit eenvoudig twee erg ?*ongelijke talen naast elkaar te laten bestaan, kijk maar naar Quebec en Vlaanderen niet zo lang geleden. Een vrije taalkeuze, alleen gedreven door het verlangen om efficiënt te communiceren en om zijn kinderen de ‘nuttigste’ taal te laten leren, leidt onvermijdelijk tot de verdringing van de ‘zwakkere’ door de ‘sterkere’ taal, die in steeds meer domeinen het overwicht krijgt. In Oekraïne bestaat de enige duurzame bescherming er net als overal elders in maatregelen op te leggen die het gebruik en de verwerving van de bedreigde taal verplicht.
Na Euromaidan volgden dergelijke maatregelen elkaar op in Oekraïne. Het hoogtepunt brak aan in mei 2019, net voor Volodimir Zelenski president werd, toen een ‘wet over het gebruik van het Oekraïens als staatstaal’ werd goedgekeurd. Ze verplicht het gebruik van het Oekraïens in alle sferen van het openbare leven en moet dienen om ‘de identiteit van de Oekraïense natie te bewaren en de eenheid van de Oekraïense staat te versterken’, en zelfs om ‘de integriteit van het grondgebied en de nationale veiligheid te garanderen’.
Hoewel het Russisch in geen van de 57 artikelen expliciet wordt vermeld, is elk artikel erop gericht het gebruik ervan te verbieden of te beperken, en dat zowel in de administratie, de rechtspraak en het onderwijs als in de handel, de cultuur en de media. In ?*tegenstelling tot het Engels, dat wel meermaals expliciet vermeld wordt, mag het Russisch in de middelbare scholen, bijvoorbeeld, niet langer ?*gebruikt worden als onderwijstaal en wordt het ook gebannen uit wetenschappelijke vergaderingen of publicaties. Terwijl de dure verplichting om samen met elke in het Russisch ?*gedrukte publicatie een even ?*omvangrijke uitgave in het Oekraïens uit te geven in feite neerkomt op een publicatieverbod.
Het Russisch verdreven
Het zal dus niemand verbazen dat ?*Vladimir Poetin zich in zijn essay Over de historische eenheid van Russen en Oekraïners van juli 2021 verzette tegen de ‘gedwongen assimilatie’ nagestreefd door een wetgeving waarmee ‘het Russisch virtueel uit het onderwijssysteem wordt verdreven’, of dat Sergej Lavrov, zijn minister van ?*Buitenlandse Zaken, in september 2021 ‘de openlijke oorlog aan het ?*Russisch’ aan de kaak stelde.
Maar zij waren niet de enigen die kritiek uitten. Op vraag van de Raad van Europa heeft de Commissie van Venetië, een orgaan samengesteld uit gerespecteerde juristen, de Oekraïense taalwetgeving onder de loep genomen en verschillende bepalingen ?*ervan bestempeld als ‘uiterst proble?*matisch op het vlak van de non-discriminatie’, met name omdat het Russisch er een minder gunstige behandeling krijgt dan de officiële talen van de Europese Unie. Volgens de Commissie slaagt de wet uit 2019 er niet in om ‘een rechtvaardig evenwicht te ?*bewerkstelligen tussen het legitieme objectief om de ?*Oekraïense taal te versterken en te promoten en het vrij?*waren van de taal?*kundige rechten van de minderheden’.
Compromis
De commissie is evenwel niet blind voor de dreiging die voortvloeit uit de ongelijkheid tussen beide talen. In het verleden had ze al kritiek geleverd op de wet over de regionale talen uit 2012, precies vanwege de ‘oneven?*redige versteviging van de positie van het Russisch’ en de afwezigheid van ‘geschikte maatregelen om de rol van het Oekraïens als enige officiële taal te bekrachtigen’. Van een wet die het ?*mogelijk maakt om de taalgrens te verleggen in functie van de verspreiding van de sterkste taal, gaat een ?*permanente dreiging uit, en dat is precies waar men in België zestig jaar geleden paal en perk aan heeft ?*gesteld, toen de Franstalige ‘olievlek’ werd ingedijkt en men op die manier aan de pacificatie van onze communautaire relaties heeft bijgedragen.
Wat moeten we uit dit alles besluiten? Waarschijnlijk niet dat de onderlinge taalstrijd meer dan een voorwendsel vormde voor de Russische agressie. Maar beslist wel dat taal?*gebonden geschillen makkelijk kunnen ontaarden en uitmonden in een escalatie van vijandigheden, waarbij de taalkundige aanleiding onder het toenemende geweld snel wordt begraven. En vooral dat men in Oekraïne net zo goed als elders, ongeacht de uitkomst van het gewapende conflict, ?*alleen tot een duurzame vrede kan ?*komen als er een compromis wordt gevonden. Daarbij moet niet alleen de bedreigde officiële taal worden veiliggesteld, ook de beperking van de rechten van de sprekers van de andere ?*talen – inclusief de dominante taal – moeten tot het strikt noodzakelijke worden herleid. Als de wapens eindelijk zwijgen, zal men onder meer daarover moeten praten.
|
|
