De schaduwzijden van de democratie
 

De negentiende-eeuwse natiestaten gaan ten onder aan democratie. Ze zijn dan ook niet ontstaan van onderuit, vanuit het zogenaamde volk, maar van bovenuit, vanuit een economische en ten dele ook een socio-culturele elite. Naarmate deze natiestaten het volk meer inspraak gaven, kwamen ze steeds meer onder druk te staan. Regionalisering en decentralisering werden de toverwoorden. De elites zagen daarentegen meer heil in grootsere verbanden, getuige het eliteproject genaamd de EU. De intellectuele spanwijdte van de eenvoudiger geesten reikt echter niet zo ver en thans zitten de elites ietwat verweesd in hun Europese hoofdkwartieren.

Dat deze beweging gaande is, danken we (of hebben we te wijten) aan de democratisering. Dat België uit elkaar valt, is dan ook niet verwonderlijk: het gaat ten onder aan zijn eigen democratische impulsen. Dat is tamelijk ironisch, aangezien het als een restant wordt gezien van een minder democratisch verleden.

Hoe kon die democratisering dan zo destructief zijn? Hoe meer lieden stemrecht werd verleend, hoe meer lieden het aandurfden hun stem te verheffen - niet gehinderd door randvoorwaarden zoals wijsheid en inzicht - hoe groter de diversiteit aan meningen werd. Dat leidde algauw tot een verzwakte, halfslachtige politiek en ideologische verwatering. In een autoritair regime mag je namelijk heerlijk ideologisch in de weer zijn omdat er geen oppositie te vrezen is. In democratische gebieden is er altijd wel iemand op wiens tenen je terechtkomt als je als politicus één stap voorwaarts zet en die vervolgens moord en brand schreeuwt in de daartoe uitgevonden media. Gevolg: politiek immobilisme, machteloosheid, politici die verzuipen in technische discussies, geen fundamentele beslissingen meer durven te nemen, tenzij er een crisisconsensus heerst onder het volk (zoals in de bankcrisis). De enige wijze waarop politici weer macht kunnen verwerven, stappen voorwaarts kunnen zetten, is door af te zakken naar kleinschaligere natiestaten waar - denken ze - meer consensus onder de bevolking heerst en dus minder verzet als men deze consensus ideologisch kan vertalen.

Of Vlaanderen een zoveel homogener gebied is dat stappen voorwaarts kan zetten valt nog af te wachten. Tussen de provincies lijken er toch zekere verschillen te bestaan (het christen-democratische West-Vlaanderen, het liberale Oost-Vlaanderen, het rechtse Antwerpen, het socialistische Limburg), om van de verschillen tussen de (socialistische) steden, de poujadistische provinciestadjes en de conservatief-christelijke dorpjes nog maar te zwijgen.

Volgens mij is het een illusie te denken dat er meer beweging in de politiek komt zonder Wallonië. Het immobilisme verhuist gewoon naar een regionaler niveau. Politiek beleid en democratie gaan in heterogene, geatomiseerde samenlevingen namelijk niet meer samen. Democratie maakt van politiek iets richtingloos. Door trekken en duwen wordt het geheel voortbewogen, maar niemand weet waar het naartoe gaat, kan gaan of moet gaan.

Daarom ook zijn Rusland en China de landen die de 21ste eeuw zullen kleuren.

Wat zou een mens zonder schaduwzijden beginnen?

Bruin worden?

Zeer mooi stukje tekst...

De vraag is of het concept "democratie" eigenlijk niet gewoon is overroepen?

In extremis zal de democratie zoals alle extremen even slecht zijn...

Toch liever democratie hoor.

"There will be no end to the troubles of states, or of humanity itself, till philosophers become kings in this world, or till those we now call kings and rulers really and truly become philosophers, and political power and philosophy thus come into the same hands. "

In tegenstelling tot "geen democratie", "dictatuur" of "tyranie"...uiteraard!

1. Die "destructiviteit" is uiteraard subjectief. Anderen zien het misschien als een juist constructieve evolutie.

2. Die "destructiviteit" is bovendien helemaal niet het gevolg van democratie. Het is het gevolg van een halfslachtige schijndemocratie, waar de echte machtshebbers zich blijven vastklampen aan hun luxepositie. Wat jij aanhaalt, zegt meer over de elitaire nep-democratie en niets over echte democratie.

Je bedoelt dat het nog erger kan? Dat klopt. Een van de redenen waarom stilzwijgend geaccepteerd wordt dat het parlement geen vuist meer maakt is hem gelegen in het besef dat een krachtig parlement de daadkracht van de regering nog meer zou verlammen en vertragen.

Overigens zijn ook de referendumfundamentalisten zich daarvan terdege bewust: hun liefde voor de botte dictatuur van de meerderheid komt voort uit de frustraties die voortvloeien uit het immobilisme van een compromiscultuur.

U doet het uitschijnen alsof referenda en compromiscultuur elkaar wederzijds uitsluiten. Dat is helemaal niet zo. In Zwitserland bvb. heeft een referendum meer kans op slagen naarmate meer belangengroeperingen, politieke partijen, media enz. het voorstel steunen.

Bovendien gaat het bij elk referendum slechts over één wetsvoorstel. Om op die manier een dictatuur in te voeren, zouden tientallen referenda nodig zijn. En vooral : dit proces zou in alle openheid moeten plaatsvinden (met maandenlange debatten in de media, in de huiskamer, op straat, enz.). Een parlement doet zoiets veel sneller en veel geniepiger. Een parlement kan in enkele dagen tijd van de een of andere hetze gebruik maken om ondemocratische maatregelen door te drukken of burgerrechten in te perken.

Denk bijvoorbeeld aan het Ermächtigungsgesetz (23 maart 1933), waarmee twee derde van de Duitse parlementariërs (met inbegrip van de katholieken en de 'linksliberalen') Hitler dictatoriale macht schonken.

Een zuiver parlementair systeem maakt veel meer kans om tot een autoritair of dictatoriaal regime te ontaarden dan een parlementair systeem waar het volk op elk moment het recht heeft om in het wetgevend proces in te grijpen.

(Wat is eigenlijk uw definitie van fundamentalisme? En van dictatuur? Vooraleer ik u ga verdenken van inhoudsloos sloganisme zou ik graag weten wat u precies bedoelde).

Interessant. In een parlementaire democratie heeft een voorstel meer kans op slagen naarmate meer politieke partijen dit voorstel steunen.

Ik hoef u vast niet te vertellen dat het parlement 'iets' meer representativiteit kan voorleggen dan de media (die zich niet bedienen van een gemeenschappelijk medium en dus grotendeels naast elkaar praten) of belangengroepen (die eigenlijk beter afgeschaft worden als factor in een democratie). Voor alle duidelijkheid: representativiteit an sich is niet voldoende, anders kun je net zo goed het parlement per loting laten bevolken. Ik ben voorstander van een representatieve elite: het volk duidt de primussen aan die intellectueel in staat zijn het botte eigenbelang te overstijgen. Ook voor alle duidelijkheid: tot op heden is het volk nauwelijks in staat gebleken zijn eigen keurkorps te herkennen. De huidige nivellering van de menselijke soort zal een en ander alleen maar erger maken. In een directe democratie is die zelfs compleet.

Waar komt die hetze vandaan?

Daaruit is duidelijk gebleken dat het volk zelfs niet in staat is deugdelijke leiders te kiezen. Het waren liberale denkers �* la Ortega y Gasset die zeer goed inzagen dat een democratie niet kon functioneren zolang het gros van het volk in de modus 'massamens' bleef steken. Of het dan een keuze moet maken voor een bepaald voorstel of voor een bepaalde vertegenwoordiger maakt weinig uit.

Die kansberekening, met controle van exogene factoren, wil ik wel eens gedemonstreerd zien.

Ik heb anders toch liever de huidige democratie dan zo'n respressieve elite die zogenaamd het eigenbelang steeds zal kunnen overstijgen en die dan onder het mom van het "algemeen belang" voor of tegen de wensen van het volk zal handelen. Volgens mij zou de macht van die elite enkel tot meer wantoestanden in de politiek, zoals machtsmisbruik, leiden.

Er bevindt zich trouwens ook een tegenstelling in uw woorden: "tot op heden is het volk nauwelijks in staat gebleken zijn eigen keurkorps te herkennen" en "het volk duidt de primussen aan die intellectueel in staat zijn het botte eigenbelang te overstijgen". Ik zie niet in hoe u dat kan rijmen met elkaar?

Hier doet u het weer: het volk is blijkbaar niet in staat om deugdelijke leiders te kiezen maar het volk moet wel de primussen van die representatieve elite aanduiden?!

Kijk, ik zie hier opnieuw een tegenstelling. In de openingspost klaagt u over het gebrek aan homogeniteit of m.a.w. over de verscheidenheid aan meningen onder het volk en hier beweert u dan dat volk bestaat uit massamensen/kuddedieren. Hoe kan u dit rijmen met elkaar?

Ik antwoordde op uw bewering dat in een directe democratie geen compromissen mogelijk zijn en een 'dictatuur' van de meerderheid dreigt te ontstaan. Waarom u plots naar 'representativiteit' springt, begrijp ik niet.

Overigens (maar nu heb ik het ook over representativiteit) is een door loting samengesteld parlement op bepaalde vlakken veel representatiever dan een verkozen parlement. Maar dat is een andere discussie.


Ik sluit me aan bij de reactie van Uh-Huh, hieronder. U lijkt uzelf tegen te spreken.


Terechte opmerking. Ik had moeten schrijven: 'Het is mijn overtuiging dat ...'. Ik heb er wel argumenten voor, maar kan het niet empirisch/statistisch hard maken.

Wat echter wel aangetoond is, is dat een louter parlementair systeem een groot risico loopt om tot een autoritair of zelfs totalitair systeem te verworden. Schoolvoorbeeld is de Weimarrepubliek. Thaïland lijkt nu ook goed op weg. Ik zou er nog de EU aan toevoegen: ook al is die is nooit een 'parlementaire democratie' geweest, ze past toch ook in het rijtje. Het enige verschil is dat in de EU de nationale parlementen hun macht aan een ondemocratisch supranationaal niveau afstaan.

Om dit gevaar in te dijken pleit ik voor de invoering van het bindend referendum op volksinitiatief (het BROV). Deze instelling heeft een tweevoudige functie: rem en gaspedaal.

Het BROV als rem : de burgers kunnen op elk moment het parlement terugfluiten (wetgeving tegenhouden).
Het BROV als gaspedaal : waar het parlement te lang talmt, kunnen burgers zelf nieuwe initiatieven opstarten (wetgeving initiëren).

Onzin. De enige reden waarom de bevolking dit accepteert, is omdat we het al bij al nog zo slecht niet hebben. Wij zijn een braaf, verwend volkje, en zolang het binnen de perken blijft, accepteren we "stilzwijgend" de minder mooie kantjes van ons politiek systeem. Wat overigens niet wilt zeggen dat men het niet anders wilt zien, alleen zal men er niet zomaar voor op straat komen.

Een referendum leidt niet tot een dictatuur van de meerderheid, alleen al omdat die meerderheid bij elke kwestie verandert. Je zal bij de voorstanders van het BROV overigens eerder de wens om meer inspraak te hebben als motivatie terugvinden dan een uiting van frustratie bij het huidige immobilisme.

Als je het dan hebt over de representativiteit van de eigen partij: ja. Wat betreft de representativiteit van de bevolking: onzin.

Een dictatuur van de minderheid dus? Maar er zijn wel enkele problemen:

1. Zodra de kiezer slim genoeg is om uit te maken wie de beste "primussen" zouden zijn, zijn ze zelf evengoed in staat om die positie te vullen. Immers, het kiezen van die primussen veronderstelt voldoende kennis over de materie om te kunnen inschatten of de persoon in kwestie zelf voldoende kennis heeft. Zoniet kom je terecht in een blind gokspel.

2. De geschiedenis leert ons keer op keer dat de elite, eens aan de macht, zich telkenmale begint bezig te houden met het eigen belang, en het belang van de maatschappij hieraan ondergeschikt maakt. Zonder voldoende controle- en ingrijpingsmechanismen herval je hoedanook in dergelijke situatie.

Een direct gevolg van het elite-systeem: we kunnen immers maar kiezen voor zij die door de elite worden naar voor geschoven.

Eh?

:thumbsup:

Zeer eenvoudig: het eerste is een beschrijvende uitspraak; het tweede een normatieve.

De massamens bij Ortega y Gasset is geen kuddedier. Ik klaag overigens helemaal niet de verscheidenheid aan. Ik stel deze verscheidenheid en de gevolgen daarvan slechts vast.

Je kunt maar compromissen sluiten binnen een gemeenschappelijk debat. Dat veronderstelt dat de debat-arena (één arena) representatief is samengesteld. Belangengroepen bieden geen garantie op die representativiteit. De media evenmin. Hun meervoudsvorm verraadt bovendien dat het mediadebat zich in meerdere arena's afspeelt. Het parlement is de enige plaats waar alle relevante meningen terecht kunnen én met elkaar geconfronteerd worden in één ultieme arena. Het VB bijvoorbeeld stelt in de media nauwelijks wat voor. In het parlement en omliggende commissies des te meer. De wonderen van de culminatie, zeg maar.

Inderdaad. Het volk is door en door verwend door zijn politici. Het op de volksaard steken is een beetje flauw: zo'n volksaard is ook maar het product van zijn milieu.

T.a.v. culturele en/of religieuze minderheden vrees ik ervoor... Het zal die minderheden worst wezen dat ze in sommige kwesties belangen delen met de meerderheid als die meerderheid t.a.v. hen allerlei beperkingen en verboden oplegt die eerder bemoeizuchtig dan noodzakelijk zijn.