Het westen en de islam (#)
Door: Mohammed Nour Eddine Affaya

De auteur is hoogleraar in de politieke wetenschappen aan de Universiteit Hassan V van Rabat, Marokko. Hij publiceerde verscheidene boeken over de islamitische / Maghrebijnse / Arabische identiteitscrisis. De bijdrage is uit het Frans vertaald door Bob Hendrickx.

Verschillende zienswijzen en existentieel onbehagen

Het Westen is geen absoluut gegeven. Het Oosten evenmin. Elk van deze twee werelden schept de andere op wisselende wijze, naargelang van het tijdstip en van de onderlinge verhoudingen.
Het Westen heeft gedurende zijn lange geschiedenis voortdurend het Oosten uitgevonden dat het best bij zijn belangen en dromen paste. Zo deed ook het Oosten dat zich op allen domeinen door het Westen overmeesterd voelt.
In de literatuur, in de kunst en in de filosofie heeft elk van de twee werelden diepzinnige en complexe beelden geconstrueerd van de andere. Uiteenlopende, zelfs tegenstrijdige beelden, bij zover dat men moet vaststellen dat ieder zijn eigen Westen heeft en dat elke intellectuele – of ideologische – schakering zich haar eigen specifieke opvatting vormt van dit Westen dat de Arabische wereld gedurig dwingt de blik op zichzelf, op de wereld en op het Westen in vraag te stellen.

Het Oosten is voor het Westen nu eens een ruimte om rust te vinden voor de geest en om het gedruis van de beschaving te ontvluchten, een strand van fictie en poëzie, dan weer een wingewest voor uitbuiting, kolonialisme en overheersing.
Dezelfde belangenmechanismen spelen mee bij de Arabische kijk op het Westen.
Het Westen is een interessant model van beschaving en van politiek dat de Arabische cultuur moet helpen haar historische achterstand in te lopen; soms is het een bron van wetenschap en kennis die leert ons los te maken van het gewicht van het magische en juridische denken; soms is het echter ook een hegemoniale macht en een enorme contradictie en houdt het niet op de Arabische wereld te verknechten, zijn waarden te misprijzen en zijn rijkdommen uit te buiten.

Het moderne en hedendaagse Arabische denken heeft sedert het begin van wat men de Renaissance pleegt te noemen, gepoogd de grondslagen van het Westen te bevragen, zijn wetenschappelijk, politiek en cultureel functioneren te begrijpen. Sinds de Egyptische veldtocht van Bonaparte (1798) tot op de dag van vandaag is de Arabische manier van kijken afhankelijk gebleven van de wisselende historische omstandigheden die de Arabische wereld doormaakt. De intellectueel, de kunstenaar, de politicus en de man van de straat zijn elk op zijn terrein erg beïnvloed door de veranderende situatie die het Westen hen vanuit zijn gemakkelijke machtspositie oplegt. De Arabische opvattingen worden dus bepaald door de conjuncturele schommelingen van de geschiedenis, wat tot gevolg heeft dat men zich een voorstelling maakt van de identiteit van het Westen die deels werkelijkheid en deels fictie is, die een mengeling is van humanisme en barbarendom. Het beeld van het Westen zit vol paradoxen: het Westen is beschaving, is model, maar het is ook de kruisvaarder, de agressor. Dit alles wijst op het existentiële onbehagen dat leeft bij de verschillende Arabische actoren die zich bezighouden met de identiteitsvraag.

In zijn artikel ‘The Clash of Civilisations’ – Botsing tussen beschavingen – roept S. Huntington de wereld, en vooral het Westen op de ‘islamitische aanval’ te bestrijden, omdat de islam ‘de globale en totale vijand’ van het Westen is. Ook het confucianisme is dat. Om zich te weren tegen het doordringen van islam en confucianisme moet men, volgens Huntington en andere ideologen van het ‘Einde van de geschiedenis’, één enkele cultuur opleggen: die van het triomferende kapitalisme. Deze globale cultuur zou geen conflicten kennen tussen nationaliteiten of beschavingen, maar wel spanningen, veroorzaakt door de groeiende ongelijkheid tussen de bondgenoten van de nieuwe wereldheersers en hen die door het kapitalisme verstoten of achtergelaten zijn. Dit is dus werkelijk de eeuwig terugkerende logica van de hegemonie van het Westen over de wereld. Want het opdringen van een eenheidscultuur, die van het Westen, of sterker nog, die van de sterkste westerse natie, de Verenigde Staten, is het fundamentele probleem van het internationale systeem. De intellectuelen uit het Zuiden en ook Europese denkers hebben altijd al de hegemonie van de Amerikaanse cultuur aangeklaagd als een ééndimensionale cultuur die de geest en de ziel verstikt en de vrijheid geweld aandoet, een cultuur die oorzaak is van storingen en van psychische, sociale en morele pathologieën.

Tegenover deze nieuwe culturele kruistocht in naam van de superioriteit van de Westerse beschaving en tegenover de uitgesproken bedoeling een nieuwe zondebok te vinden, staat als enige remedie het versterken van de dialoogcultuur. In de plaats van de feiten te vervalsen, de anderen te misprijzen of de haat aan te wakkeren, moet men die menselijke waarden ontwikkelen die de onderlinge verdraagzaamheid en waardering versterken. Alleen een oprechte culturele dialoog tussen de Westerse en de Arabisch-islamitische cultuur kan een einde stellen aan het symbolische en materiële geweld.

Een nieuwe ontmoeting tussen culturen is dus mogelijk, maar alleen onder strikte voorwaarden. De Westerse cultuur moet zich losmaken van haar agressiviteit en van haar hegemoniale pretenties. De Arabische cultuur dient zich te vernieuwen en afstand te nemen van haar magisch wereldbeeld, ze moet het despotisme bestrijden en een creatief arbeidsethos ontwikkelen. Wanneer een cultuur zich aangevallen voelt of misprezen, reageert ze door terug te grijpen naar haar diepste bestaansgronden, naar haar sterkste identiteitssymbolen. Geen wonder dat die cultuur het onrecht gaat bestrijden op irrationele, zelfs gewelddadige wijze. Hier helpt alleen een nieuwe dialoog tussen de culturen, een dialoog die de vooroordelen afbouwt, de verkeerde opvattingen bestrijdt en een efficiënte gespreksethiek aanvaardt om zo een echte interculturele uitwisseling aan te gaan.

Culturele kruistochten en ontsporingen van de verbeelding

Men vindt in het Westen niet alleen mensen die het conflict of het opdringen van één enkele cultuur prediken. Er gaan andere stemmen op die oproepen tot respect voor de islam en tot dialoog. Ook in de Arabisch-Islamitische wereld zijn er niet alleen fanatici. Het culturele landschap vertoont er een mozaïek van opvattingen, attitudes en denkwijzen. De logica van de ‘botsing der beschavingen’ is een gevaarlijke oplossing zowel voor de intellectuelen als voor de mediamensen. Geen enkele cultuur kan zich immers beroepen op een algehele superioriteit. Alleen een echte culturele symbiose die rechtvaardig en menselijk is, kan de stereotypes en vooroordelen ontzenuwen. Een ontmoeting tussen het Westen en de Arabisch-Islamitische wereld wordt een dwingende noodzaak omdat de moslimminderheden in het Westen een sociologische en culturele factor geworden zijn waar men niet omheen kan (tussen de 12 en 15 miljoen moslims in Europa) en omdat het Westen een belangrijke plaats inneemt in het leven, in de werk- en communicatiemethoden, in het gedrag en in het denken van de Arabische wereld. Het culturele denken zowel van het Westen als van het Oosten delokaliseert zich. Verschuivingen hebben plaats op het vlak van de ideeën en op dit van de verbeelding. De culturele dialectiek migreert van Oost naar West ondanks censuur, verboden en grenzen.

De andere wereld uitsluitend op negatieve wijze definiëren, wijst op een verziekte geest en op een verwrongen begrip, vooral als die intellectuele inspanning gebeurt temidden van spanningen en stormen. De magische aantrekkingskracht van het Westen, zijn schuldig onbegrip en zijn culturele opdringerigheid, en anderzijds de kwetsbaarheid die de huidige Arabische wereld kenmerkt, de burgeroorlog die gevoerd wordt rond de grote symbolen en rond de identiteitsvragen, dat alles maakt dat het Westen in het bewustzijn - en in de verbeelding – van de Arabisch-islamitische wereld verschijnt als beladen met een dubbele afwijking: naar buiten toe schijnt het Westen brenger van tegenspoed te zijn, naar binnen toe lijkt het te lijden aan een angstig zelfbeeld – het voelt zich schuldig, bedreigd, soms zelfs neurotisch.

Het Westen is de belichaming van technologie en wetenschap, van het ondernemerschap in dienst van een ongeremde exploitatie van de rijkdommen der aarde, van politieke idealen die dikwijls voorgesteld worden als de absolute democratische redelijkheid, van de moderniteit in al haar paradoxen en ontsporingen. Dit Westen valt niet ruimtelijk af te bakenen noch logisch te definiëren. Volgens Jean Baudrillard is het eerder een uitdrukking van bepaalde dimensies dan van echte wetten. Het Westen, groot ontwerper van beelden, wordt nu zelf een fantasierijke werkelijkheid, heruitgevonden door het beeld. De mediafabrieken en de audiovisuele arsenalen leveren een immense inspanning om de werkelijkheid te herformuleren, om haar nieuwe symbolische waarden en betekenissen te geven. Ze overdrijven bepaalde feiten; andere aspecten worden weggemoffeld. De visuele strategie van het Westen herwerkt de gebeurtenissen zodanig dat de relatie van de mens met de tijd, met de ruimte en met de concrete realiteit grondig wordt geschokt. Het reële Westen wordt diep ondergedompeld in het nieuwe, virtuele Westen. Het gaat hier zelfs niet meer over een strikt westers fenomeen, want de wildgroei van het beeld en de stormloop voor de bezetting van de visuele ruimte nemen planetaire afmetingen aan. De beeldindustrie – vooral de televisie – heeft het Westen universeel gemaakt, ze heeft de principes van de handelslogica en van het absolute gelijk van de democratie veralgemeend. Vormt deze nieuwe beeldcultuur niet een nieuwe belangrijke doelstelling van de koortsachtige en rusteloze veroveringstocht van het Westen in zijn strijd tegen de rest van de wereld?

Het Westen heeft de wijze waarop de wereld wordt waargenomen en afgebeeld compleet op haar kop gezet. Het samenvallen van boodschap en medium, van idee en werktuig, van beeld en realiteit, heeft het waarnemingsvermogen in de war gestuurd en heeft geleid tot een artificiële beeldvorming. De ruimtelijke contouren van de westerse beschaving zijn niet precies meer aan te geven; door de stroom van visuele kanalen en installaties wordt de aanwezigheid van het Westen glijdend en ongrijpbaar. Daardoor begint de cultuur van de waarneming die van het bewustzijn te overheersen. De virtuele werkelijkheid en de psychische reacties die ze uitlokt wijzen op wat Paul Virilio ‘de technologisering van de beeldweergave’ noemt. Het beeldrijke – en/of ingebeelde – Westen heeft een visuele wereld voorgebracht, een voorstelling van de wereld die de ideale symbolische afbeelding wordt van tijd en ruimte.

De realiteit wordt virtueel, het virtuele vervangt de werkelijkheid. Door ongehoorde technische ingrepen wordt een schijnrealiteit geschapen die waarheid en bedrog in elkaar doet vloeien. Het Westen is een mythe geworden waaraan men ruimtelijk niet ontsnapt en die visueel allesbepalend is. Het kent geen grenzen en doorbreekt de traditionele categorieën van het denken. Hoe kan men dan dit beeldrijke Westen in zijn concrete bestaan begrijpen? Welke zin moet men geven aan de ervaring, aan de onderlinge relaties, aan de communicatie en aan de waarden? Hoe de complexe werkelijkheid van het Westen vatten in zijn veelzijdigheid en zijn paradoxen? Het is reeds zo moeilijk het Westen vanuit het Westen te verstaan, want, zoals Edgar Morin het uitdrukte, loopt men het gevaar te vallen in ‘een euforische ophemeling en een ijdele zelfbewondering’. Hoe kan men dan de Arabisch-islamitische voorstellingen van het Westen juist weergeven, zonder te verglijden in ongecontroleerde reflexen, zonder alles op een hoopje te gooien, zonder toe te geven aan veralgemeningen of aan eenzijdige benaderingen?

Op dit moment kan je het "westen" het best beschrijven als "alles wat niet islamitisch is".

Kijk naar Azië en naar Zuid-Amerika. Overal waar men de westerse basispijlers overneemt gaat het in sneltreinvaart vooruit op technologisch gebied.

Degenen die deze pijlers niet willen overnemen en zichzelf beperken blijven achterop.

Van een hoogleraar politieke wetenschappen zou je toch mogen verwachten dat hij niet alleen lange teksten schrijft, maar ook kan lezen. Wat hier over de denkbeelden van Huntingdon verteld wordt is larie en apekool. Ik ben het zeker niet op alle vlakken eens met Huntingdon en zijn analyse, maar zijn thesis is erg anders, en vooral ook veel complexer, dan wat hier voorgesteld wordt.

Ik vind dat er tussen het confucianisme en het Westers filosofisch denken grote raakvlakken zijn. Lees bvb. eens iets van Immanuel Kant. Anderzijds zijn de moslim-cultuur en de Westerse cultuur wel fundamenteel in tegenspraak.

Of ziet gij dat anders Lincoln ? Wat is uw idee ?

Ik denk doordat men meer fonomenale zaken met politieke inzicht bekijkt verdwijnen principes die eigenlijk heel belangrijk zijn voor de vooruit gang van de twee grote gemeenschappen!! hoe meer men politiek aan cultuur hecht hoe meer tegenstrijdigheid aan de twee kanten!!!

Dat al de moslims die godverdommese duivelse koranboekskes nu eens eindelijk in de stront smijten en in plaats van zich te onderwerpen of over te geven aan de religieuze waanzin zich oprichten en weerkeren naar de rest van de mensheid.

Waarom willen jullie toch monsters blijven als je mens kunt zijn?

Darwin zo lang ze in de koran geloven zullen het altijd wilden blijven
Als ik de soera lees is het moord ,haat en verminking tegen anderre geloven en ongelovige.

En toch denk ik dat er ergens heel diep in een moslim een klein stukje mens schuilt. Dat klein stukje mens moet het af en toe toch lastig hebben om te zien dat anderen hen beangstigende monsters vinden.

Wie wil er nu eeuwig gebrandmerkt zijn als een lid van de PVDA (Pest van de Aarde)?

hmm, dat moet je misschien aan het denken zetten Darwin, want voor mij hoor je door jouw gedachtengoed ook tot dat PVDA clubje..

Ik ben in Londen met menige moslim van het Midden-Oosten zowel vrouw als man op de lappen geweest, ze waren ver van monsters, ze konden de meest exquise wijnen apprecieren, de franse keuken had geen geheimen voor hen, en de leukste discotheken daar bleven ze uren hangen. Het was natuurlijk geen plebs ...

- De kapers van 11 sept. kwamen uit gegoede families.
- Osama stamt uit een zéér rijke familie. Jarenlang leefde hij Westers in Libanon, las ik ergens. Jarenlang zou hij in Libanon de bloemetjes hebben buitengezet. De kapers op 11 sept. zouden ook jarenlang "zondig" geleefd hebben.

als het van Darwin afhing moesten die dus uit Europa verwijderd worden want ze zijn moslim...

Dat de islam een achterlijke godsdienst is staat vast! maar het probleem is; wat heeft het decadente westen hun als alternatief te bieden! Wij moeten eerst een renaissance van de gevestige waarden en normen in gang brengen en dan ben ik er van overtuigd dat vele moslims de koran zullen laten voor wat het is ; een samraapsel van verschillende godsdiensten geschreven door een pedofiele gek!

weet je dat exact klinkt als die gek die zich daar in Waziristan al enkele jaren schuil probeert te houden? Alleen met dien verstande dat hij erop rekent dat na 'een rennaissance van de Islam' het Westen uiteindelijk ook wel overstag zal gaan..

De titel alleen al toont mijn inziens voldoende aan hoe fout de hele thesis zit.
In feite wordt "de Islam" als godsdienst en gegeven op zich vergeleken met iets dat voor 't gemak "Het Westen" wordt genoemd.

Ik vindt het dan ook niet moeilijk te begrijpen dat die gast van allerlei in het Westen al lang onderkende begrippen probeert aan te tonen dat "bij hen" ook zo iets bestaat. Maar daarvan vertrekkend beweren dat zij het bij het rechte eind hebben en dat "andere" als een ongebreidelde zichzelf ontgroede, niet consistente zaak gaan zien, daarvan heeft de auteur zelfs het belachelijke niet van ingezien.

Doet mij denken aan die kleine die een installateur elektriciteit bezig ziet. De kleine neemt zijn zaklamp schroeft dat ding open en toont aan dat hij met een stukje draad ook het lampje kan laten branden, en véél sneller dan die installateur dat doet.

:roll: sure! een gek waar de amerikanen al jaren naar zoeken! Zo gek moet die dan toch niet zijn! Mag ik misschien een beetje onderbouwde kritiek op mijn stelling van jou verwachten?

denk er maar eens over na, dan zul je zien dat 't zo gek nog niet is wat ik daar zei..

Een rennaissance van de gevestige waarden en normen, dat is immers net hetzelfde als waar Al Qaeda naar streeft... Terug naar de bron.. En als dat lukt, dan valt de rest van de wereld vanzelf voor de boodschap van de Islam.. Is het niet net hetzelfde dat jij zegt , maar dan over het Westen ?


Wat kritiek betreft, ik sta achter hetgeen die Marokkaanse professor stelt..

Hmmm, van waar haal je die stelling over al qaeda? Zij voeren gewoon een jihad tegen de ongelovigen! Dus ik zie niet in hoe zij een renaissance van de islam willen bewerkstelligen.
Maar ik begrijp dat gelovige moslims hun godsdienst hoger achtten dan wat zij nu te zien krijgen van de westerse "cultuur"! Of vindt jij dat we nu niet in een decantente periode leven? argumenten graag!

Al Qaeda is in feite een Salafistische beweging .. Hun ideologie is erop gericht om te leven naar het voorbeeld van de eerste moslims . Alleen door terug naar de bron te keren, zal het de moslims uiteindelijk voor de wind gaan.. Dus , dat is de opdracht die elke moslim heeft (her-bronnen ) maar daarbij komt natuurlijk eveneens een strijd tegen ongelovigen ...De twee zijn twee zijden van eenzelfde munt..

ik denk dat de Moslims , zoals die professor schrijft, keihard in de problemen komen door het feit dat ze aangetrokken worden door de Westerse materiële cultuur , hetgeen moeilijk te verzoenen valt met het archaisch, mythisch wereldbeeld dat in de extreme Islam naar voren komt..

'k ga wat nadenken over 't gegeven 'decadentie' .. De tijd ontbreekt me hier op 't werk wat om er dieper op in te gaan.. Sorry..

Discotheken , alcohol ,... Dat zijn dan even grote moslims als jij en ik Christen zijn.

Aynerand , ik volg nu al een tijdje wat je schrijft en vind uw uitlatingen echt zielig. Je bent een cliché , een stereotype en je doet je best om daar nog aan te beantwoorden ook. Da's zo oninteressant en je weet het zelf waarschijnlijk ook. Je bent bijna een textbook example van een schreeuw om aandacht. Je geld , je status , je reisjes: zo superficieel , zo zielig , betekenisloos en oninteressant. Zo klein.
Jij doet mij echt denken aan een steenrijke mens die ik gekend heb. Kon zich alles permiteren , had niets om naar uit te zien , werd cynisch en pleegde zelfmoord. Voel je je soms eenzaam AyneRand? :lol:

M'enfin ...