gevangenendilemma en probleem van de zelfmartelaar
 

Het gevangenendilemma en het probleem van de zelfmartelaar zijn twee struikelblokken om tot een groene politiek te komen.

Het gevangenendilemma vindt plaats bij vele milieu- en politieke problemn (afval wegwerpen in het park, de nucleaire wapenwedloop,...). Hierbij hebben twee of meerdere partijen de keuze tussen samenwerken (S) en niet-samenwerken (NS).
Hier het schema (des te hoger het getal des te beter voor die partij.)
-allebei S: allebei krijgen 3 punten
-de ene S en de andere NS: 4 punten voor de NS en 0 voor de S
-allebei NS: allebei 2 punten.
We kunnen dit vertalen naar het probleem van vervuiling in het park:
-niemand vervuilt (iedereen ruimt rommel op): iedereen geniet van een proper park
-sommigen (de free riders) vervuilen: de free rider geniet van een tamelijk proper park en hoeft zelf niet op te kuisen
-allemaal vervuilt: niemand geniet van proper park.


Ik pleit dat we altijd voor de optie samenwerking moeten kiezen, ook al doen de anderen dat niet. De reden waarom ik daarvoor pleit is de ethische gulden regel (doe datgene wat je wil dat iedereen zou doen), en het feit dat we in een globaal optimum zouden zitten als iedereen de optie samenwerking zou kiezen (we krijgen allebei 3 punten). Het suboptimum is wanneer iedereen de optie niet-samenwerking zou kiezen (allebei 2 punten). Een situatie waar de ene S doet en de andere niet, is het slechtste, want die voldoet niet aan de rechtvaardigheidsprincipes (bv het maximinprincipe waarbij de positie van de minst bedeelde gemaximaliseerd wordt: diegene die 0 punten krijgt, had minstens 2 punten kunnen krijgen...).
Met andere woorden: ofwel moeten we allemaal S kiezen, ofwel allemaal NS. Gemengd mag niet. Of anders geformuleerd: ofwel moeten we alle NS-en overtuigen om S te kiezen, ofwel moeten we alle S-en overtuigen om NS te kiezen. Welnu, beide strategieen lijken me praktisch gezien even moeilijk, en aangezien het overtuigen van alle NS-en om S te kiezen zou leiden tot de meest optimale toestand, kunnen we hieruit besluiten dat het beter om alvast zelf S te doen (kwestie van het goede voorbeeld te geven) en om anderen te overtuigen ook S te kiezen.

Naast het gevangenendilemma is er het probleem van de zelfmartelaar. Stel je hebt een elektrode-implantaat in je arm. Die geeft dagelijks een elektrische schok van 0 (geen schok) tot 1000 (gigantische pijn). Elke dag mag je kiezen om de schok met 1 eenheid te verhogen, in ruil voor een hoop geld. Probleem is dat je dan de rest van je leven verder moet met dat niveau van schokken: je kunt niet meer het voltage verlagen. Het verschil tussen een schok van 0 en 1 voel je eigenlijk niet, en je krijgt er een som geld voor, dus je schakelt een graadje hoger. En de volgende dag sta je voor een gelijkaardige keuze, dus je gaat naar 2, enzovoort. Wanneer stop je?
Een gelijkaardig probleem komt men tegen bij bv stoppen met roken (het risico op kanker verhoogt niet echt met die ene sigaret, terwijl het genot van die ene sigaret wel duidelijk is - dus men rookt nog één sigaret... en nog één...), de onduurzame economische groei (de extra groei deze maand zal niet waarneembaar resulteren in een verhoogde uitsterven van soorten ofzo, terwijl de korte termijn voordelen van die groei wel voelbaar zijn - dus men gaat nog één maand door met groeien... en nog één...), de wegeninfrastructuur (een nieuwe weg aanleggen, en dan nog één,... tot alles vol staat), files (één extra auto op de weg maakt geen waarneembaar verschil, dus komt er één auto bij, en nog één,...)
Het kortetermijnbelang naleven zou impliceren dat men recht naar de gruwelijke 1000 gaat (of de kanker, of de ecologische overshoot). Op langere termijn bekeken is er een optimum (wat dat optimum is, laat ik in het midden). Het komt er op neer dat men op een gegeven moment wilskracht moet hebben om op tijd te stoppen om te voorkomen dat het algehele welzijn (op lange termijn bekeken) gaat dalen. Dus een duidelijke deadline stellen om te stoppen (met onduurzame groei, met roken, met spanning verhogen,...).

Het is belangrijk dat we ons bewust zijn van deze fenomenen, dat we weten dat ze zich vaak voordoen bij milieuproblemen, en dat we door dit inzicht er op kunnen inspelen. Niet alleen moeten we als individu altijd onvoorwaardelijk kiezen voor samenwerken en wilskracht tonen om te stoppen met onduurzaam gedrag, maar ook de politiek kan het ons gemakkelijk maken. Bv: door controle en boetes op afval wegwerpen, kan men de getalletjes van het gevangenendilemma veranderen zodat iedereen zou kiezen voor S. En door overleg tussen kernmachten kan men komen tot een toestand waarbij men elkaar vertrouwt en kiest voor S. En door psychologische hulpverlening kan men een verstokte roker helpen stoppen. En door duidelijk doelstellingen (bv wat NGO's vragen voor post-Kyoto) kan men voorkomen dat men streeft naar een overshoot van onze koolstofvoetafdruk.
We moeten dus wilskracht hebben om desnoods alleen tegen de stroom in te roeien en op tijd nee te kunnen zeggen, om zo het goede voorbeeld te geven om het algemene belang te dienen.