Worden mensen geboren met een godsbesef?
 

Ik nodig gelovigen en ongelovigen uit hun visie op dit korte essay te geven. Het ietsisme wil ik liever buiten beschouwing laten.

Worden mensen geboren met een godsbesef?

1. Tabula rasa?
Vaak wordt gezegd dat de mens geboren wordt met een brein als een onbeschreven bladzijde, een Tabula rasa. Dit begrip is bekend van de middeleeuwse filosoof en theoloog Thomas van Aquino en het werd overgenomen door de Engelse filosoof John Locke. Het is de centrale notie in het nature nurture debat. De vraag is of bepaalde kennis van de mens of zijn karakter gedeeltelijk aangeboren is of dat hij geheel gevormd wordt door zijn omgeving. Als de mens geboren wordt als een Tabula rasa dan is het godsbesef niet aangeboren.

Plato daarentegen meende dat de ziel reïncarneerde en een vaag besef had van ideeën die hij in een eerder leven had aanschouwd (anamnisis). Descartes wordt gezien als de uitwerker van deze leer. Leibnitz meende dat de wis- en meetkunde aangeboren waren als �* priori kennis evenals Kant die daar de begrippen ruimte, tijd en causaliteit aan toevoegde. Kants versie van het synthetisch a priori van de Euclidische meetkunde lijkt niet meer verdedigbaar (en ook de Platoonse theorie van de anamnesis lijkt achterhaald). Noam Chomsky meende dat een vorm van universele grammatica aangeboren is. Dat idee is al heel oud maar het is nooit bewezen. Als bewezen is dat enkele van deze vormen van kennis zijn aangeboren dan zou in principe ook het godsbesef aangeboren kunnen zijn.

2. Geloof in de mens als een religieus wezen.
Veel mensen, waaronder de ex-non Karen Armstrong, schrijfster van 'Een geschiedenis van God' zien de mens principieel als een religieus wezen. In haar boek toont ze aan dat het jodendom, het christendom en de islam in veel opzichten een gelijke ontwikkeling hebben doorgemaakt.

3. Geloof in de mens als een niet-religieus wezen.
In het jaar 399 voor Chr. werd Sokrates aangeklaagd door de democraat Anytos omdat hij in debatten stadsgenoten er van overtuigde dat de goden van de stad niet bestonden. Dit vond men misdadig omdat hierdoor de jeugd niet meer goed gemotiveerd kon worden om de stad te verdedigen. Sokrates werd hiervoor veroordeeld en hij koos voor de gifbeker. Tot de verlichting hebben relatief weinig filosofen het geloof in een godenwereld verworpen. Pas na de scholastiek, met Descartes en Spinoza, begon de twijfel aan de mens als religieus wezen toe te nemen. Dit wijst er op dat dit denkbeeld cultuurbepaald is.

De filosofen Ludwig Feuerbach, Karl Marx, Friedrich Nietzsche en Arthur Schopenhauer verwierpen met kracht de gedachte dat de mens een religieus wezen is. Zij zagen de mens als een wezen dat naar zekerheid streeft en religie als middel om daaraan tegemoet te komen. Zij meenden dat de fysica en metafysica van de wetenschap beter geschikt zijn om die zekerheid te verschaffen dan religie. Arthur Schopenhauer erkent in zijn essay Het nut van vrome leugens de positieve bijdragen aan de beschaving die de godsdienst heeft geleverd, maar wijst ook op de vele wandaden die in naam van de godsdienst en zijn begaan of door haar zijn toegedekt.

4. De visie van de koran en de bijbel.
Er is mij geen tekst in de koran bekend die expliciet stelt dat godsbesef aangeboren is. Wel vond ik iets dat duidt op een ontkenning ervan: ‘vasten is nodig “opdat jullie mensen worden die Taqwa (godsbesef) hebben” ‘ - vers 183 van de soera Bakara.
Wat de bijbel betreft wordt godsbesef ook niet als vanzelfsprekend gezien en wordt er van goddeloosheid juist veel ophef gemaakt. In het OT, Psalm 14:1 “De dwaas zegt in zijn hart: Er is geen God”. In het NT, Rom. 1:20 “Want sinds hij de wereld heeft geschapen, kunnen ze met hun verstand uit de schepping opmaken wat niet gezien kan worden: zijn eeuwige macht en zijn Godzijn. Te verontschuldigen zijn ze dus niet!” Beide teksten impliceren dat het godsbesef rationeel wordt verworven.

5. Het godsbesef in het perspectief van de evolutie.
Evolutiebiologen zien het godsbesef als een bijproduct van iets dat evolutionair voordeel oplevert, zoals het gemak waarmee we verliefd worden, of onze aangeboren neiging om teleologisch te denken (alles ‘is’ ergens voor, of gebeurt met een doel) en het gemak waarmee we intenties toekennen, zelfs aan levenloze objecten (wie heeft er nooit op zijn computer gescholden, als die niet deed wat wij wilden).

De idee maakt opgang dat gevoel voor wiskunde geen transcendente oorsprong heeft, maar het gevolg is van natuurlijke selectie: door de praktische voordelen die concrete wiskundige vaardigheden met zich meebrengt, heeft de evolutie ervoor gezorgd dat ons brein zodanig geconfigureerd is dat het zonder leerproces beschikt over dergelijke kennis. Ook is nog niet aangetoond dat deze kennis niet kan aangeleerd zijn.

Het is bekend dat vrijwel alle dieren en vooral insecten soortspecifiek gedrag vertonen dat niet is aangeleerd, vaak omdat deze beestjes hun ouders niet gekend hebben. De vraag is of dit gezien kan worden als a priori kennis. Het gaat in dat geval om gedrag dat noodzakelijk is voor het bestaan zoals de voedselvoorziening, vluchten en vechten ter verdediging. Het betreft in ieder geval geen transcendente kennis.

6. Stellingen.

1) Als het godsbesef is aangeboren dan zou iemand die het ontkent zich ervan bewust moeten zijn dat hij ingaat tegen zijn natuurlijke kennis. Dat bewustzijn heb ik niet en vele anderen hebben het ook niet. Hieruit trek ik de conclusie dat het godsbesef niet is aangeboren.

2) Als het godsbesef is aangeboren dan moet dat besef kennis van Gods voornaamste eigenschappen insluiten en het moet universeel zijn. Er bestaan zowel polytheïstische als monotheïstische godsdiensten en de notie van God als schepper is in polytheïstische religies niet algemeen bekend. Hieruit volgt dat het godsbesef niet universeel is en niet aangeboren.

Uw conclusie is niet noodzakelijk correct, net als sommige mensen linkshandig of rechtshandig zijn, is het mogelijk dat mensen geboren worden met of zonder geloofsbesef

Dat staat te bezien. In uw voorbeeld is er slecht een nuanceverschil, hetgeen wij toevallig ook nog eens kunnen verklaren uit hersenonderzoek. In het geval van geloofsbesef gaat het om het compleet ontbreken van de eigenschap die men natuurlijk wil noemen. Dat komt overeen met een ernstige handicap. Dit levert dan bovendien een probleem met een beeld van een rechtvaardige God die eerlijk over de mensen oordeelt. Dat wil zeggen, God kan het de gehandicapten niet kwalijk nemen dat zij niet in hem geloven.

"Godsbesef" is niet aangeboren.

Sommige mensen zijn van nature wel goedgeloviger dan anderen en zullen makkelijker dingen appreciëren dan anderen. Dit, in combinatie met de methode waarop religie al dan niet aan iemand is gebracht maakt dat de persoon in kwestie wel of niet godsdienstig is. Dit is ook de reden waarom er zo veel kinderen van moslims de Islam klakkeloos overnemen, ze worden onmiddelijk ondergedompeld in de Koran en in de levenswijze van hun ouders en zelden zullen die tegen hun kinderen zeggen: je mag op vlak van religie doen wat je wil. Een kind moet zijn eigen weg gaan en zelf die beslissing maken. Laat ze zolang ze jong zijn ravotten en spelen en laat ze later zelf hun mening vormen over zo'n zaken.


Om terug te komen over al dan niet aangeboren godsbesef: ik denk dus dat de twee voor een kind bepalende factoren: goedgelovig -of kritischheid en opvoeding zijn. Enkele voorbeelden:

Mijn vader , die katholiek is opgevoed, kwam na enige tijd tot de conclusie dat het allemaal op niks sloeg. Het keerpunt was voor hem dat hij niet mocht kijken naar de finale van het WK omdat hij naar de kerk moest. Hij kwam tot de conclusie nooit ook maar 1 aanwijzing gekregen te hebben die ook maar een tikkeltje geloofwaardigheid aan deze godsdienst gaf.

Mijn lerares wiskunde is echter wel gelovig, hoewel ze volgens mij over een kritische geest beschikt. Je hoort aan hoe ze hierover vertelt dat godsdienst haar van in het prille begin de mond in is gelepeld tot ze zoals veel godsdienstigen op vlak van religie mentaal helemaal vast zat.

Een laatste voorbeeld is een medeleerling en vriend van mij. Ik kan niet zeggen dat hij slim is en al zeker en vast niet kritisch. Maar geloof is hem in zijn jeugd nooit aangebracht en hij heeft er ook geen behoefte aan.


Samenvatting: Volgens mij zijn de 2 (hoofd)factoren die bepalen of een kind gelovig zal worden teen eerste: de kritischheid (of hoe je het ook mag noemen), en (denk ik) aangeboren karaktertrek en ten tweede: de wel/niet lichte/zware religieuze opvoeding. (opvoeding houdt niet alleen de gelovige invloed van ouders in, maar ook van vrienden, leerkrachten,...)

De gelovigen kunnen dan idd. komen vertellen dat atheïsten met een "religieuze handicap" geboren worden (ik las dat toch ook al)
Een beetje eugenetica daarbij doen en we zijn onderweg voor de volgende kettervervolgingen, zonder ze zo te noemen. Atheïsten sterilizeren zodat ze die handicap niet doorgeven? Hun kinderen afnemen? :roll:

Ik werd atheïst opgevoed maar kreeg een kinderbijbel toen ik kon lezen.
Spannende verhaaltjes... Maar gelovig werd ik er niet door.

In de oudheid en de middeleeuwen waren ook kritische mensen (bv William van Ockham) gelovig. Je moet erkennen dat de tijdsgeest ook een rol speelt. Jij bent in het Westen een atheïst, maar was je in het Midden Oosten geboren, was je waarschijnlijk een moslim geweest, zelfs met je volgens jou kritische houding. Dit heeft inderdaad veel met nurture te maken. De omgeving waarin je opgroeit maakt enorm veel verschil.

Toch denk ik dat er ook een zeker Godsbesef, of toch Godsverlangen in de mens aanwezig is. Wij verlangen steevast naar zin in het leven. Ik denk dat mensen eigenlijk niet gemaakt zijn om van dag tot dag te leven. Maar het is toch eigenaardig dat wij als biologische wezens zoveel tijd 'verdoen' met zoeken naar zin, religies oprichten, kerken bouwen, in plaats van ons te concentreren op reproductie en overleving... Eventueel kan je dit zien als een bijwerking van ons verstand, maar ik weet niet of dat alles verklaart. Religie is volgens mij echter een sociologisch, psychologisch, metafysisch (?) fenomeen, dat je niet in één twee drie kan verklaren.

Baby's worden niet blanco geboren. Ze worden geboren met aangeboren capaciteiten die ze soms al vroeg onder de knie krijgen. Ze komen als het ware met een ingebouwd programma dat hen in staat stelt inkomende informatie te verwerken. Ze zijn na enkele maanden in staat om menselijke gezichten te herkennen en te onderscheiden. Ze zijn sensitief voor hun omgeving, herkennen en anticiperen op handelingen die gebeuren en die gaan komen. Ze herkennen al snel het concept zwaartekracht en beweging, en leren dat te gebruiken om verwachtingen te scheppen in hun fysieke wereld. Een object dat verdwijnt en terug verschijnt op een andere plaats wordt op verbazing onthaalt.

Het was tijdens onze evolutie essentieel om te begrijpen hoe oorzaak-gevolg werkte in onze omgeving. Het streven naar causaal begrip zit ons biologisch ingebakken en komt al vroeg tot uiting.
We weten niet hoe kinderen, die ook al snel in staat zijn om (soms vreemde) associaties te leggen, het verband invullen tussen oorzaak en gevolg wanneer die oorzaak buiten hun begripsveld ligt. Definiëren ze dat als iets/iemand buiten ons begripsveld, zoals wij in onze geschiedenis met mjollnir en bliksem, of god en schepping? Dat weten we nog niet.

Ik denk persoonlijk dat een godsconcept biologisch geprogrammeerd is, maar dat de invulling van dat godsconcept afhankelijk is van de omgeving, en dus aangeleerd.

Ik heb het enkel over de religieuze evolutie van een kind. Uiteraard kunnen zijn/haar ideeen later nog veranderen.

Maar wat je zegt over mij is fout :). Je vindt dit misschien een arrogante stelling, maar als ik (met dezelfde persoonlijkheid) in het MO zou zijn geboren, dan zou ik ook atheïst geworden zijn.

Niet echt arrogant, maar wel irrelevant. ;) Aangezien je persoonlijkheid ook door externe factoren bepaald wordt, ga je, moest je in het MO geboren zijn, zoiezo niet dezelfde persoonlijkheid hebben. Het punt van respublica is daarmee dus niet weerlegd.

Ik denk dat het alles met nurture te maken heeft. Wie in een zeer religieuze omgeving opgroeit zal inderdaad een zeer kritische houding moeten hebben om ongelovig te worden. Voor Amerika en het Midden-Oosten denk ik dat het redelijk is om aan te nemen dat atheïsten in het algemeen dan ook gemiddeld kritischer en intelligenter zijn dan gelovigen in deze streken. De kritische houding is in die gevallen echter slechts een katalysator die het mogelijk maakt om zich af te zetten van de omgeving, en niet de reden van het ongeloof.

Het omgekeerde komt namelijk ook voor, maar is voor ons minder zichtbaar. In de "ongelovige" cultuur van het huidige China is het Christendom bijvoorbeeld progressief en trendy en verspreidt het zich nu juist vooral onder kritische intellectuelen.

In West-Europa is het moeilijk (en nutteloos om) te bepalen wie nu juist gemiddeld kritischer zou zijn. Voor ongelovige zestig-plussers kan ik mij inbeelden dat zij in het algemeen wel een bovengemiddeld kritische houding zullen hebben. Tegenwoordig neemt men het atheisme echter gewoon over van de ouders en kan men een ongelovige mening eenvoudigweg uit een Dawkins-boek halen. Een kritische geest is daardoor helemaal geen vereiste meer om ongelovig te zijn.

Xenophanes (Colophon, 570 - circa 475 v.Chr.) over de Goden:
‘De Ethiopiërs maken hun goden zwart met stompe neuzen; de Thraciërs zeggen dat de hunne blauwe ogen en rood haar bezitten.’
‘In werkelijkheid hebben de mensen nooit iets zekers aangaande de goden geweten en zullen dat ook nooit weten. ja, als de ossen en paarden en leeuwen handen bezaten en kunstwerken konden scheppen, zoals de mensen, zouden de paarden de goden als paarden afbeelden, de ossen daarentegen als ossen.’
Het is duidelijk dat Godsvoorstellingen cultureel bepaalt is, het Boeddhisme en het Taoïsme kent geen gepersonaliseerde Godsvoorstelling, allicht om die rede worden ze eerder als filosofische stroming gezien dan als Godsdienst. Maar zinvragen en het verlangen naar zekerheid is wel eigen des mensen. Godsdiensten waren een methode om daar op te antwoorden, als Godsvoorstellingen niet meer leven onder de mensen zullen ze een andere methode moeten bedenken om daarop te antwoorden. De Griekse filosofische stromingen zoals de cynici de sceptici de epicuristen en het stoïcisme waren levenshoudingen naargelang de aard en het karakter van de persoon om op die grote levensvragen te antwoorden. De moderne mens zal voor zichzelf een levenshouding moeten definiëren die aan die zinvraag kan beantwoorden en voor zichzelf en zijn medemens overtuigend overkomt.

Maar geldt dat dan ook niet voor concepten zoals monarchie, democratie, feminisme, vegetarisme, occultisme, kapitalisme, polygamie, bezit, ... ? Dit is een variant van de opvatting van Plato.

Het kan zo zijn, maar uw bewering is niet falsifieerbaar. Maar u krijgt steun ...

Men wordt met een godsbesef geboren.

Omdat de mens geschapen is naar Gods evenbeeld is er inderdaad volgens Paulus geen excuus Hem niet te kennen. Ook heel de schepping getuigd van Zijn bestaan.

Als God schept dan moet er in het menselijk wezen een kern aanwezig zijn die met hem communiceert.

Doorheen de opvoeding of door eigen visies, door eigen gedrag, kun je je afsluiten van dit besef en ben je niet langer 'in contact'.

Maar ik ga er wel van uit dat Hij bestaat. Als Hij niet bestaat waarom dan geloven?

Inderdaad, waarom geloven?

Ik denk dat mensen geboren worden met:

- een zekere mate van nieuwsgierigheid
- een beperkte kennis (mensen moeten dingen leren, ze kunnen ze niet zomaar)
- een angst voor het onbekende

Het eerste zorgt voor de vraagstelling, het tweede voor een neiging naar een makkelijk antwoord, en het derde voor een gevoel van comfort bij een beschermende oppermacht.

Geloof is een gevolg, geen aangeboren eigenschap.

Welkom bij het atheisme.

Hij bestaat niet, dus trek maar je conclusie.

Niet alleen de opvoeding, maar ook de potentiële straffen, moest ik in de middeleeuwen geboren zijn zou ik twee keuzes hebben, doen alsof ik geloof, of op de brandstapel vliegen, de maatschappelijke druk om te geloven, of te doen alsof je geloofd, mag je niet onderschatten.

In sommige mensen, net zoals de ene links is & de andere rechts.

Wij? Nee mijn beste, sommigen verlangen naar een zin, de anderen geven er zelf een zin aan.

Ik zou niet weten hoe anders te leven.

Ik heb er zo mijn ideeën over, met name dat religie de eerste verklaring was, de verklaring die de mens bedacht om zijn omgeving te verklaren, dit is uitgegroeid tot de eerste wet, en diende ter bescherming van de stam.

In feite bezit religie een evolutionair voordeel, en de drang om andersgelovigen (concurrentie) af te maken of te onderwerpen bestaat reeds lang.

Zou Hij in Zichzelf geloven ?