Oorspronkelijk geplaatst door De Standaard
[size=3]INTERVIEW. Bart Somers roept zijn VLD-generatie op tot een fundamentele herbronning
,,Desnoods gaan we door de woestijn''
Bart Somers: ,,De VLD moet weer beginselvaster en authentieker aan politiek doen.''
Verdoezelen dat de VLD de verkiezingen verloren heeft, doet hij allerminst. Aftredend minister-president Bart Somers trekt er lessen uit en doet een ultieme oproep om zijn generatie niet als ,,een voetnoot in het liberalisme'' te laten eindigen.
KOMT het door het trauma van de verkiezingsuitslag? Bart Somers weet het niet maar vindt wel dat bijna geen enkele politicus al een diepgaande analyse van de verkiezingen heeft gemaakt. Somers, na een woelig jaar binnenkort minister-president af, is wel klaar met zijn gewetensonderzoek. Hij is zowel voor zijn partij als voor zichzelf vlijmscherp.
,,Veel mensen zien alleen oorzaken voor ons verlies buiten de eigen partij of buiten de eigen persoon. Ik wil dat niet doen. Ik ben 25 jaar geleden in de politiek gestapt vanuit een gedrevenheid om de samenleving te verbeteren. Meer vrijheid en meer kansen creëren, daarvoor wou ik het doen. De voorbije jaren ben ik door omstandigheden - ik werd snel burgemeester, parlementslid en eensklaps minister-president - opgeslorpt door het beheer van de staat. Ik heb in dat spel te veel een consensuspolitiek bedreven. Dat begon te wegen op mijn initiële drijfveer.''
,,Een politicus moet niet bezig zijn met het beheren van het systeem, wel met het sturen ervan. De voorbije jaren heb ik te weinig vanuit mijn liberale basisbeginselen gehandeld. Ik heb mezelf voorgenomen om nu weer aan te knopen bij mijn oorspronkelijk engagement en principiëler aan politiek te doen. Ook al stel ik me daardoor kwetsbaarder op of moet ik door de woestijn gaan.''
,,Dat geldt niet alleen voor mezelf. Ook in de partij hebben we duidelijkere principes nodig. Daarom doe ik een oproep: de VLD moet weer beginselvaster en authentieker aan politiek doen.''
- Was uw partij de voorbije maanden dan niet beginselvast en authentiek?
Zowel ik als mijn partij waren dat te weinig. Mijn functie bracht dat ook mee, en bovendien maakte het feit dat ik slechts één jaar te gaan had als minister-president het nog veel moeilijker om niet aan consensuspolitiek te doen. Maar ik ben geen ambtenaar en ook geen boekhouder; ik wil weer meer een reformist zijn.
Door omstandigheden werd ik minister-president en mijn job was de boel samen te houden tot het einde van het jaar. Ik sla geen eindeloze mea culpa, maar ik wil op mijn veertigste nu wel een kantelmoment in mijn politiek leven.
- Heeft u er spijt van dat u dat minister-presidentschap heeft aanvaard? U moest meespelen in een toneelstuk dat u zelf niet had geregisseerd.
Ik heb er geen spijt van. Ik heb er veel uit geleerd, maar de omstandigheden waren niet ideaal en dat wist ik van in het begin. Een jaar minister-president zijn van een meerpartijenregering waarvan een van de partijen aangeschoten wild was, was een heel moeilijke, zo niet onmogelijke opdracht.
Ik ben me er wel bewust van dat dat jaar voor mij ook nadelen heeft gebracht. Maar in het leven moet je soms risico's nemen. Ik heb geen spijt van het risico.
- Welke fouten heeft de VLD gemaakt?
De eerste fout is, uiteraard, het migrantenstemrecht. Je krijgt als grootste partij, met de leider in de regering, niet uitgelegd dat je voor zo'n gevoelig thema bakzeil moet halen. We hadden een engagement dat het migrantenstemrecht er met ons niet zou komen. Voor de mensen was het onbegrijpelijk dat het er toch kwam. De VLD had het bij de regeringsonderhandelingen anders moeten aanpakken. Daar is het misgelopen.
Andere oorzaken zijn dat we niet bescheiden genoeg geweest zijn en niet genoeg moed hebben gehad.
- Wat bedoelt u met bescheidenheid en moed?
We moeten durven te zeggen dat de politiek maar een bescheiden instrument is om het individuele levensgeluk van mensen te verbeteren. De keerzijde van zo'n bescheiden politiek is dat je veel verantwoordelijkheid bij de burgers legt. ,,Vraag niet wat de politiek voor u kan doen, maar vraag je af wat jij voor de samenleving kan doen'', zei JF Kennedy.
In een steeds complexere samenleving heeft de politiek maar een bescheiden greep op problemen als vereenzaming, globalisering of overlast. Daarom hebben we net meer in plaats van minder burgerschap nodig. De VLD moet veel duidelijker op die verantwoordelijkheid wijzen.
- Maar ondertussen ging de VLD mee in het gratis-verhaal van de SP.A.
Dat was fout; ik deel de kritiek van Marleen Vanderpoorten op Stevaerts gratis-verhaal. De gratis-cultus is dodelijk voor elke verantwoordelijkheidszin. Dat raakt de burgerzin in het hart. Het creëert de illusie dat de politiek een kaste is in de samenleving met een eindeloze pot geld die wordt uitgedeeld zonder dat je er iets voor moet doen. De VLD had moediger moeten zijn om tegen dat gratis-verhaal in te gaan.
Herverdelingsmechanismen zijn okee, maar de hele cultus rond gratis is zo dodelijk. Gratis met de bus, dat is echt een verkeerd signaal.
- Hoe moet de VLD dan weer authentieker aan politiek doen?
We moeten ons eerst en vooral bevrijden van spin doctors, communicatiespecialisten en marketeers. Alleen zo kunnen we terug naar een politiek op basis van onze beginselen. We hebben onder druk van marktonderzoek soms een boodschap verkondigd alleen omdat ze goed klonk en omdat we hoopten dat we de mensen daarmee behaagden.
We mogen zeker niet de fout maken geen congressen meer te organiseren, iets wat sommige spin doctors willen. We moeten net terug aanknopen bij onze traditie waar we op open, inhoudelijke congressen over baanbrekende onderwerpen de bakens verzet hebben.
Ten tweede moeten we alleen in een regering stappen als er in een regeerakkoord voldoende punten staan waarmee we ons engagement naar de kiezer nakomen. Daarvoor hebben we acht speerpunten gedefinieerd. Als de blauwe draad niet herkenbaar is in de eindtekst van Yves Leterme, ga ervoor ik pleiten op het congres om niet in de regering te stappen.
- Is de informatienota van Yves Leterme te weinig liberaal?
Die nota is een start. Ik ben daar noch enthousiast noch negatief over: het werk begint nu pas. Er moeten duidelijk sterkere liberale accenten komen, zoals lastenverlaging, eigendomsverwerving en participatie in schoolbesturen. Politiek is ook keuzes maken: de nota is nu vooral nog een optelsom, waaruit gekozen zal moeten worden.
- Hoe liberaal is de VLD zelf nog?
Onze partij is toe aan een fundamentele herbronning. We hebben in 1992 vernieuwd en sindsdien hebben alle andere partijen dat gedaan. De bal ligt weer in ons kamp. We kunnen daar nog een paar maanden mee wachten, misschien een jaar of twee, maar we staan alleszins weer voor de oefening een basisanalyse te maken van de samenleving en het liberalisme. De VLD is een verhaal van begin jaren negentig en we zitten nu in de 21ste eeuw.
Die transformatie begint met meer moed voor de drie letters van onze naam: Vlaams, Liberaal en Democratisch. Wie de meerwaarde ziet van het Belgisch staatsverband, moet beseffen dat het draagvlak daarvoor in Vlaanderen aan het wegsmelten is als sneeuw voor de zon. In het Vlaams parlement zitten 38 separatisten (Vlaams Blok en N-VA) en 54 confederalisten (VLD en CD&V) op 124 leden. Drie vierde van de Vlaamse parlementsleden eist dus een zeer verregaande staatshervorming. Het communautaire is twintig jaar lang niet prominent aanwezig geweest, maar staat nu bovenaan op de agenda.
Willen we een situatie verhinderen waarbij je voor België het point of no return bereikt, dan moeten we nu verregaande stappen in de staatshervorming zetten. Mijn partij moet daarin duidelijker zijn. Die stappen zullen gepaard gaan met discussies tussen noord en zuid, en strubbelingen tussen de Vlaamse en de federale regering. Op dat moment moet mijn partij moediger voor Vlaanderen kiezen.
- Guy Verhofstadt borstelt makkelijk Vlaamse eisen weg.
Verhofstadt heeft daar als premier de moeilijkste positie. Maar elke VLD'er moet, op alle niveaus, kiezen voor Vlaanderen. Ook in de federale regering, en daar zelfs in de eerste plaats, moet de VLD daarin het voortouw nemen.
Ook voor de ,,D'' van democratisch staan we voor een opdracht. De VLD heeft in 1992 het engagement genomen om onze instellingen en de democratie te moderniseren. De burgerdemocratie wou de mensen meer macht geven. Maar de halve hervormingen in het kiessysteem, hebben een draak gecreëerd.
Door opvolgers weer in te voeren, konden partijhoofdkwartieren bepalen wie er in het parlement komt. Door de lijststem niet volledig af te schaffen, nog meer. Door grotere kiesomschrijvingen krijgen ze ook meer greep op de lijstvorming. En de wet op de partijfinanciering heeft tot gevolg dat de hoofdkwartieren jaarlijks een hele zak geld krijgen en dat een individueel parlementslid veel minder mogelijkheden heeft dan twintig jaar geleden om zijn campagnes te financieren. Daardoor wordt hij veel afhankelijker van de hoofdkwartieren.
Als we burgemeesters rechtstreeks laten verkiezen, zouden lokale sterke figuren wel onafhankelijker worden tegenover partijhoofdkwartieren. De voorbije jaren hebben we met alle veranderingen vaak het omgekeerde bereikt van de burgerdemocratie. De macht van de elite in de Wetstraat, en ik behoor daartoe, is versterkt, terwijl we de macht van de Wetstraat naar de Dorpsstraat hadden moeten brengen.
- De mensen haken af als ze voelen dat het schijn is.
Natuurlijk! De burgers voelen dat met hun buik aan. Als we staatssecretarissen ontslag zien nemen om hun eed te gaan afleggen in een ander parlement om dan daar opnieuw ontslag te nemen en weer hun eed bij de koning te gaan afleggen (de SP.A'ster Kathleen Van Brempt is dat van plan), weet je dat we ons systeem moeten veranderen. Mijn partij moet zich engageren in een democratische hervorming met één doel: de burgers meer greep geven op de politiek. Indien de elite in de Wetstraat niet bereid is om een deel van haar macht terug te geven aan de mensen, zaagt ze de tak af waar ze op zit.
- Daarmee heeft u nog niets gezegd over meer liberalisme?
Frederik Von Hajek zei: als je je principes verlaat, ga je naar de hel. De VLD moet opletten dat ze niet in de hel terecht komt. De weg naar de hel loop je het snelst wanneer je zelf aan het stuur zit. Het is veel makkelijker om uit de hel te blijven als je in de oppositie zit.
De VLD heeft de voorbije jaren onder invloed van marketeers al te makkelijk de kool en de geit gespaard. Meer liberalisme betekent moediger zijn om ook onpopulaire boodschappen te brengen. Je kan niet tegelijkertijd zeggen dat de activeringsgraad omhoog moet en dat we het brugpensioen kunnen behouden. De VLD moet durven zeggen dat het simpelweg onbetaalbaar en onaanvaardbaar is dat iemand op vijftig jaar een pensioen krijgt voor de rest van zijn leven.
Weer aantrekkelijk worden als partij en mensen weer overtuigen, kan maar als we duidelijker keuzes maken.
- We wensen u daar veel succes mee in een tripartite.
Wie zegt dat politiek zonder compromissen kan, nodig ik uit om die oefening thuis te doen. Dat hou je geen dag vol. Relaties zijn gebouwd op compromissen. Een compromis op zich is niet verkeerd, alleen is wat voor soort compromissen we sluiten, een probleem.
In de grote najaarsdebatten over vergrijzing en sociale zekerheid, zal mijn partij duidelijker moeten zijn. Soms is het of-of en niet en-en. De VLD gaat de volgende jaren haar ,,of'' scherper moeten bepalen.
Neem nu de inburgering. We verzachten te makkelijk dat verhaal en zeggen dat inburgering pas hoeft als we voldoende aanbod hebben van cursussen. Neen, de nieuwkomer heeft de plicht zich in te burgeren, punt. Of werkloosheid. Een liberale moet durven zeggen dat iemand die geen werk zoekt, van de werkloosheid moet.
- De VLD wordt al twintig jaar geleid door het trio Verhofstadt-De Gucht-Dewael. Kan die fundamentele herbronning er komen zonder een verandering aan de top?
Mijn generatie zal meer moed moeten tonen. Verhofstadt is er met zijn charisma in geslaagd om zeer veel jongeren aan te trekken. We hebben heel veel kansen gehad in de partij. Op dat punt zijn we politieke zondagskinderen. Maar nu staat mijn generatie wel voor een fundamentele keuze.
Ofwel nemen wij ons lot meer in eigen handen, durven we in de wind staan, beslissen we zelf over de toekomst van de partij en verwerven we autonomie in de partij. Dan moeten we er resoluut voor kiezen om echt te wegen op de besluitvorming in de VLD, daarvoor offers willen brengen en eventueel de woestijn in willen gaan.
Ofwel wordt mijn generatie een voetnoot in de geschiedenis van het liberalisme. Ik doe een oproep tot ontvoogding van mijn generatie, zonder de revolte te prediken. De VLD heeft die ontvoogding nodig.
- Met u als voorzitter?
Het gaat juist niet over postjes. Wel over inhoudelijk en strategisch de leiding nemen.
- Maar kan uw generatie de partij inhoudelijk en strategisch leiden als Verhofstadt blijft zitten?
We moeten mee de bakens uitzetten en onder de vleugels uit komen van Verhofstadt. Het is belangrijk voor ons, voor de VLD én voor Verhofstadt dat we dat nu doen.
Ontvoogding begint met duidelijk zeggen hoe wij de weg zien die we moeten uitgaan, en met niet langer te wachten tot iemand anders zegt waar we naartoe gaan. Dat is de inzet: ik heb voor mezelf uitgemaakt dat ik veel resoluter mijn eigen autonomie, binnen de partij, moet opeisen.
Als je op een zeker moment zegt: ik ben nu volwassen en ik ga nu zelf bepalen wat ik doe en mijn vader moet dat niet meer doen, heb je dan een negatief oordeel voor je vader? Dan ga je misschien makkelijker een meningsverschil hebben met hem en dingen anders doen, maar respect voor je vader zal er altijd zijn.
- Verhofstadt wordt zowel in de pers als door coalitiepartners aangevallen voor zijn gebrek aan realisme.
Patrick Janssens (SP.A) heeft een treffend beeld gebruikt van de politicus als wandelaar. Als je alleen naar beneden kijkt, struikel je misschien niet, maar zie je ook niet de horizon. Iemand die alleen naar de horizon kijkt, weet misschien heel goed waar hij naartoe gaat maar die gaat makkelijker struikelen. Politici moeten die twee zaken combineren.
- Kan je de partij vernieuwen als Verhofstadt toch het boegbeeld blijft?
Dat kan in de mate dat Verhofstadt niet alleen de leiding van de partij heeft. Mijn punt is helemaal niet dat Verhofstadt weg moet als premier of dat hij een hypotheek is. Wel dat er naast Verhofstadt andere mensen meer verantwoordelijkheid moeten krijgen en meer moeten durven de bakens uitzetten. Een partij die afhangt van één persoon, is heel kwetsbaar. Politieke macht krijg je niet, die neem je.
- Voor u minister-president was had u datzelfde jonge-leeuwgehalte als nu. Tijdens uw minister-presidentschap hebben we dat nooit gezien. Het leek alsof we altijd een Bart Somers met de rem op zagen.
Heel juist. En ik trek daar ook mijn conclusies uit. Ik stel me nu heel kwetsbaar op, maar ik wil de richting uitwijzen.
- Vanop welke functie wil u nu meer volgens uw principes aan politiek doen en minder als beheerder? Als vakminister in de Vlaamse regering lijkt dat moeilijk.
Mijn oproep geldt naar iedereen in de VLD. Of je nu partijvoorzitter, regeringsleider of partijlid bent, we hebben allemaal meer bescheidenheid en moed nodig. Mijn ambitie is in elk geval niet om vijf jaar lang de boel te laten draaien en op het einde te zeggen: da's goed gedraaid, maar ik heb het systeem niet verbeterd. Daarvoor ben ik niet in de politiek gegaan.
- Bent u geschrokken van uw slecht verkiezingsresultaat?
Neen. Als je kijkt naar de penetratiegraad van de top-5 van onze partij, staan zowel ikzelf, Patricia Ceysens als Vincent Van Quickenborne daarbij. Natuurlijk hink ik qua voorkeurstemmen achterop in vergelijking met Filip Dewinter of Inge Vervotte, maar de VLD heeft het in Antwerpen altijd heel moeilijk gehad. We moeten niet verdoezelen dat we de verkiezingen verloren hebben. We moeten er lessen uit trekken.
26/06/2004 Isabel Albers en Bart Dobbelaere
©Copyright De Standaard [/size]
|
