Politics.be - ‘Misschien kunnen we België niet meer lijmen’

Citaat:

Oorspronkelijk geplaatst door De gemuilkorfde (Bericht 9034014)

Die betaalmuren :-(

Citaat:

Twintig jaar na de ‘dioxineverkiezingen’ van 1999 gaat er opnieuw een schok door het Belgische politieke bestel. In 1999 verloren de christendemocraten de luxe om –?naargelang het hen uitkwam?– met socialisten of liberalen een meerderheid te vormen. Het leverde de onuitgegeven paarsgroene coalitie op. Vandaag hebben de drie grote families van socialisten, liberalen en christendemocraten samen zelfs geen meerderheid meer, Vlaams noch federaal. De oude ?*zekerheden verdampen, de extremen winnen terrein. Vlaams Belang mag op au?*diëntie bij de koning, de N-VA legt het confederalisme op tafel en na luttele dagen gaan er al stemmen op voor nieuwe verkiezingen. Zondag 26?mei als accident de parcours dat snel gecorrigeerd moet worden.

Maar het is geen ongeluk, leert een interview met Luc Huyse. Vlaanderens bekendste socioloog, 81 ondertussen, kijkt al 55 jaar voorbij het stratego in de Wetstraat naar de sociologische verschuivingen die eraan ten grondslag liggen. Maar ook voor Huyse bracht 26 mei veel vragen met zich mee. Hij is ze nog aan het overdenken wanneer we bij hem thuis aanschuiven voor een lang gesprek.

Wat is er vorige zondag eigenlijk gebeurd?
Luc Huyse: ‘De vraag is niet waarom de traditionele partijen zo snel afkalven, maar waarom ze zo lang zo dominant geweest zijn. Op 16 november is het exact honderd jaar geleden dat we voor het eerst verkiezingen kregen met het algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen. Toen, in 1919, zijn het traditionele partij?*systeem en de politieke verkaveling tussen katholieken, socialisten en liberalen in een vaste plooi gegoten. We stevenen nu af op een eeuwfeest, maar veel valt er voor de traditionele partijen niet te vieren.’

En het gaat snel. Ze verliezen ?*samen een kwart van hun zetels, van 97 naar 72.
‘Niet het feit dat ?*
de traditionele partijen afkalven verwondert mij, maar wel de snelheid waarmee het nu gebeurt’
‘Het doet me denken aan de ?*klimaatverandering. Niet dát het gebeurt, verwondert maar wel de snelheid waarmee het gebeurt. Men heeft de neergang lang kunnen camoufleren. De machtsposities werden verankerd via volumineuze kabinetten, royale staatstoelages en partijpolitieke benoemingen die macht in de administraties opleverden. Maar dat alles werd gebouwd op drijfzand. Nu gaat alles aan het schuiven.’

Het dieptepunt is nog niet bereikt?
‘De evolutie zal moeilijk te counteren zijn. Veel kiezers ?*hebben aangevoeld dat de drie ?*traditionele keizers naakt zijn. En dat zijn ze in feite ook.’

Hoe bedoelt u?
‘Tot in de jaren zeventig was er een ideologische plakband die de grote politieke partijen bond aan hun neven en nichten die we later “de zuilen” gingen noemen: de ?*ziekenfondsen, de vakbonden, de culturele verenigingen. Dat ideologische weefsel begon te verdampen, maar het gebouw zelf takelde niet af. Er kwam een haast commerciële relatie voor in de plaats, waarbij de organisaties kiezers ?*leverden en de partij ervoor zorgde dat de belangen van neven en nichten gediend werden in de Wetstraat. Maar elke keer dat zo’n partij verzwakt, verzwakt ook de aantrekkingskracht voor haar ?*familieleden. Zolang het paard op vier poten loopt, spring je er op. Maar als het paard gaat hinken of op nog maar twee poten loopt, dan krijg je een ander verhaal. Dat is al vijftien jaar aan het gebeuren. En het is wat nu manifest gezegd wordt door mensen als ACV-voorzitter Marc Leemans en CM-voorzitter Luc Van Gorp.’

Is het niet goed dat er een einde komt aan de almacht van de tra?*ditionele partijen en hun gewoontes van wheelen en dealen?

‘Er zijn zes staatshervormingen geweest. Dat waren unieke kansen om de Belgische politieke cultuur in te ruilen voor iets gezonders. Maar het is niet gebeurd. Ook de N-VA is een traditionele partij ?*geworden. Alleen al door de ?*manier waarop ze gebruikmaakt van grote kabinetten en partij?*politieke benoemingen. En van gul belastinggeld, waardoor ze soms op een beleggersclub lijkt. De partij is trouwens ook af?*gestraft door de kiezer.’

Zwarte vlekken

De marxisten van de PVDA/PTB worden even groot als CD&V of Open VLD. Een paar jaar geleden zou dat nog weggelachen zijn.
‘En dan hebben we het nog niet over de blanco’s en de bijna 1 miljoen mensen die niet zijn komen opdagen. Ook dat is een signaal. Je zit met grote zwarte plekken op de democratische kaart.’

Het grootste deel van de vrij?*?*gekomen ruimte wordt ingevuld door Vlaams Belang. Na Zwarte Zondag, in 1991, analyseerde u ?*samen met andere sociologen de overwinning van het Vlaams Blok in een lang essay. Die ruk naar ?*extreemrechts zagen jullie als een reactie op ‘de reële of vermeende concurrentie vanwege migranten’ en ‘het gevoel onvoldoende te ?*delen in de vruchten van de ?*welvaartsstaat na jaren van ver?*sobering’. Dat klinkt actueel.
‘Ik hoorde het Walter Zinzen op de VRT zeggen: we maken een ?*déj?* vu en een déj?* vécu mee. In 1991 waren we erg ongerust, al ging het maar om 10 procent. Vlaams Belang haalt nu bijna het dubbele. De partij wordt nu zelfs groter dan de centrumpartijen.’

Had u dat verwacht?
‘Toen het Vlaams Blok 10?procent haalde, waren we ongerust. Vandaag wordt Vlaams Belang groter dan de centrumpartijen’

‘Ik ben geschrokken. Maar de fundamentele vraag voor mij is of de N-VA en Vlaams Belang in een positie komen van waaruit ze de ontmanteling van de unitaire staat kunnen inzetten. Samen hebben ze nu meer dan 43 procent van de Vlaamse stemmen. In het Vlaams Parlement lonkt de absolute meerderheid. Welke prikkels zullen er dan ontstaan?’

‘Marc Uyttendaele (Franstalige grondwetsspecialist red.) roept nu al op tot nieuwe verkiezingen. Dat kan een referendum over België worden. En dan? Zo doe je een doos open die me sterk doet denken aan wat tot de Brexitsaga heeft geleid. Wie wordt onze ?*David Cameron van dienst (vroegere Britse premier die het Brexitreferendum opstartte, red.)?

U hebt er geen goed oog in, als er nieuwe verkiezingen zouden ?*komen?
‘Nee, en al helemaal niet als ze inderdaad door een handige framing een soort van referendum worden. Je zou dan wel eens het resultaat van de volksraadpleging over Leopold III in 1950 kunnen krijgen. Met dermate uiteenlopende cijfers tussen Vlaanderen en Franstalig België en tussen stad en platteland dat chaos onvermijdelijk is.’

Dans der dwergen

Uyttendaele draait de redenering om. De N-VA claimt de uitslag als een ‘confederaal signaal’, maar de campagne draaide daar niet om. Maak er wél een thema van, en je zult zien dat drie op de vier Vlamingen geen institutionele avonturen willen.

‘Ook in Engeland dacht men dat de Brexit nooit een meerderheid zou krijgen. Je weet nooit hoe zulke verkiezingen door framing helemaal van karakter veranderen. En framing kan in tijden van Facebook rare sprongen maken. Het is niet zeker of België dat overleeft. Maar laten we het einde tenminste voorbereiden via een lang publiek debat, met een duidelijk afwegen van de min- en pluspunten. Anders wordt het chaotisch.’

De communautaire terugkeer van de N-VA was indrukwekkend.
‘Het blijft voor mij een raadsel hoe De Wever met al die bochten wegkomt. (lacht) Waarschijnlijk omdat hij zijn tegenstanders altijd in snelheid neemt, waarna die in een kramp schieten.’

Hij zal zeggen dat hij de realiteit aan zijn kant heeft. De uitslag in Vlaanderen en Wallonië is zo ?*verschillend, dat je die federaal moeilijk verzoend krijgt.
‘Maar hoe groot zijn de verschillen tussen bijvoorbeeld de Duitse Länder, of binnen Vlaanderen of tussen de Europese lidstaten? Verschillen horen bij een ?*democratie. Zijn dat dan allemaal redenen om de staat te ontmantelen?’

Gelooft u dat we nog een kracht?*dadige federale regering kunnen krijgen?
‘Beroepspolitici vrezen hun macht
te verliezen, het middenveld is bang voor zijn ziel. Je hebt bemiddelaars, intendanten, nodig’

(twijfelt) ‘Vanuit Europa heeft men lang gekeken naar België als een landje dat, ondanks de interne verschillen, altijd de boel kon ?*lijmen. Het was nooit fraai, maar het werkte wel. Misschien lukt dat nu niet meer. Vroeger kocht men elkaars wensen af, maar die budgettaire ruimte is er niet meer. En dan is er inderdaad de versplintering van het partijlandschap. De coalitievorming wordt een soort dans der dwergen, met alle negatieve gevolgen van dien voor de politieke stabiliteit. Zeker wanneer de digitale revolutie de beleidsvoering constant opjaagt.’

In ‘De verzuiling voorbij’ schreef u in 1987 dat een politiek systeem zijn conflicten moet kunnen ?*beheersen. Anders sukkelt het van crisis tot crisis, tot het uiteindelijk bezwijkt. Zitten we in die fase?
‘Met de partijen in hun huidige vorm? Zij hebben nu het alleenrecht, via verkiezingen, op legitimiteit en op het zogeheten primaat van de politiek. Die formule is uitgeleefd. Er zijn cijfers die dat illustreren. De Franse president Macron is aan de macht gekomen met de steun van slechts 18 procent van zijn kiesgerechtigden. President Trump vertegenwoordigt ongeveer 23 procent van de Amerikanen. Is dat een werkbare legitimiteit? Bij ons maskeert de opkomstplicht die vermoeidheid.’

‘Tobback senior zei ooit: “Ik kan jullie wel een paraplu geven, maar ik kan de regen niet tegenhouden.” Die parler-vrai is problematisch geworden voor partijen. Ze durven niet toe te geven hoe kort hun armpjes zijn geworden.’

Loslaten in vertrouwen

Wat is het alternatief?
‘Veel kiezers hebben aangevoeld dat de drie traditionele keizers naakt zijn. En dat zijn ze in feite ook’

‘Het is geen toeval dat de tenoren van de nationale politiek erg sterke burgemeesters worden. Steden zijn laboratoria geworden. Vijfduizend steden en gemeenten in de Europese Unie zijn proef?*terreinen voor democratische vernieuwingen. Kijk naar Leuven. Het project Leuven Klimaat?*neutraal toont aan dat de plaatselijke politici bereid zijn om een deel van hun alleenrecht af te staan. Je zag dat ook in het Oosterweeldossier, waar Vlaanderen bij betrokken was. Onder druk waren de politici bereid om in vertrouwen los te laten. Daardoor waren ze niet langer louter afhankelijk van verkiezingen voor hun legitimiteit.’

Hoe til je dat naar een hoger ?*niveau?
‘Het is zo fundamenteel wat er in het Oosterweeldossier is ?*gebeurd. Het toont dat wat de burgers krijgen aan inspraak, de partijen niet aan macht verliezen. Als je dat soort realisaties zichtbaar maakt, schep je vertrouwen. Ik heb nooit begrepen waarom de N-VA en Open VLD, zelfs na de ?*ervaring met Oosterweel, de burgerbewegingen zo wantrouwend blijven benaderen.’

Omdat het wantrouwen wederzijds is? Hart Boven Hard ontpopte zich als megafoon van het middenveld tot instrument van de oppositie.
‘Het wantrouwen is inderdaad wederzijds. De beroepspoliticus vreest zijn macht te verliezen, het middenveld vreest zijn ziel te moeten inleveren. Je hebt bemiddelaars nodig, en daar duikt de formule van de intendant op. Maar ik geef toe, dat is een nog wat vaag idee.’

De politicoloog
als bloempot

Hebt u na al die jaren het gevoel dat er naar u geluisterd wordt?
‘Door framing kunnen nieuwe verkiezingen uitdraaien op
een soort van referendum over de Belgische staat.
Dan krijg je chaos’

(lacht) ‘Mijn doctoraatsbegeleider, de latere Senaatsvoorzitter Edward Leemans, zei me, toen ik politiek waarnemer werd: “Ga er van uit dat je altijd de bloempot zult zijn, meer niet. Ze gaan je gebruiken en op het bureau zetten als het hen uitkomt.” Ach, sociologen zijn meesters in het voorspellen van het verleden. We hebben de verzuiling ontdekt toen die al over haar hoogtepunt was. We hebben België beschreven als ?*pacificatiedemocratie op het ?*moment dat de eerste krassen al zichtbaar waren. Je moet er dus niet van uitgaan dat je veel invloed kunt hebben.’

Ook u weet niet waar dit eindigt?
‘Nee.’

Maar u maakt zich zorgen?
‘Ik heb één hoop gemengde ?*gevoelens wanneer ik naar de ?*samenleving en de politiek kijk. In die 55 jaar als politiek waarnemer heb ik de democratie alleen maar zien groeien, in de breedte en in de diepte. Het is schokkend om te zien dat het nu zo snel kantelt. Waarom hebben we dat weer niet voorzien?’

‘De groep waartoe ik in de jaren zeventig behoorde en die op ontzuiling aanstuurde, heeft zich nooit afgevraagd welke maatschappelijke bedrading er in de plaats moest komen. Dat is een fundamentele fout geweest. Ik heb schrik voor een Brexit?*scenario. We kunnen ons op dit moment geen lange periodes van chaos permitteren. Al was het maar wegens het klimaat.’

Iets waar de partijen na vorige ?*zondag misschien minder wakker van liggen.
‘Het klimaat is de ?*grote verliezer, ja. Terwijl dat probleem hoe dan ook op ons afkomt. Moeten we ons dan jaren bezighouden met de splitsing van België?’

U bent ontgoocheld in de ondermaatse prestatie van Groen?
‘Die wordt nu aan een mislukte campagne geweten. Maar die partij heeft momenteel toch ook ?*gewoon een tekort aan sterke, ?*ervaren politici. Dat Wouter Van Besien niet verkozen is, wijst er toch op dat hij ook niet de geschikte man was om de stad Antwerpen te leiden? Een Jean-Luc Dehaene is nu te hoog gegrepen voor Groen, maar ze hebben wel zo iemand ?*nodig.’

Smaak van de cocktail

Heeft links niet een structureler probleem? De SP.A zit op een ?*historisch minimum, Groen bleef onder de verwachtingen. En dat terwijl koopkracht en klimaat twee belangrijke thema’s waren.

‘Het versmelten van de migratieproblematiek met een soort ?*travaillisme bleek een succesvolle cocktail voor Vlaams Belang. Het punt is dat die partij het meent met haar migratievoorstellen, maar niet met haar socio-economische voorstellen. Kijk naar het stemgedrag van Gerolf Annemans in het Europees Parlement. Hij heeft de voorstellen om Europa socialer te maken niet goed?*gekeurd. Die zogezegde ruk naar links is niet meer dan een holle frase.’

De kiezer lijkt er anders over te denken. Die geloofde de SP.A niet toen ze beloofde om de pensioenleeftijd te verlagen en het minimumpensioen te verhogen.
‘Het is de smaak van de cocktail die het verschil maakt, en die van Vlaams Belang smaakte beter. Ik wik mijn woorden, maar ik vrees dat de ontvankelijkheid van een groter wordend deel van het ?*publiek voor een redelijk discours is afgenomen.’

Een hele boterham om te lezen...