Nederlands referendum: regionale verschillen
 

Het is bij verkiezingen altijd interessant om te kijken naar de regionale verschillen in de uitslag: waar heeft wie voor of tegen gestemd?

Uit de kaart van Nederland blijkt dat in 26 van de 467 gemeentes de meerderheid voor heeft gestemd. Hierbij zitten vooral veel rijke gemeentes. Het lijkt er dus op dat net als in Frankrijk vooral de rijken voor hebben gestemd. Daarnaast is er ook een meerderheid voorstemmers in Utrecht en Wageningen, waar een hoog percentage studenten woont. Waarschijnlijk hebben die ook in meerderheid voor gestemd.

Bij de gemeentes met de meeste tegenstanders zijn vooral de thuisbases van de partijen die tegen waren goed vertegenwoordigd. In de eerste plaats de streng-protestantse bijbelband die van Zeeland via het Rivierengebied en de Veluwe naar Noord-Overijssel loopt, in de tweede plaats het streng-socialistische Oost-Groningen, en in de derde plaats de gebieden waar de LPF in 2002 zeer sterk scoorden (met name de regio Rotterdam, de noordelijke forensengemeenten van Amsterdam en het noorden van Noord-Holland). In de lijst met extremen wordt het opmerkelijke verbond van strenge christenen en atheïsten duidelijk.

De vijf gemeentes met het hoogste percentages VOORstemmers:
62,7% Rozendaal (villadorpje boven Arnhem, staat in de top-5 rijkste gemeentes van Nederland)
60,6% Bloemendaal (ten westen van Haarlem, ook in de top-5 rijkste gemeentes van Nederland)
57,0% Heemstede (ten zuiden van Haarlem, buurgemeente van Bloemendaal)
55,9% Oegstgeest (voorstadje van Leiden)
55,3% Bennebroek (villadorpje, buurgemeente van Heemstede)

De vijf gemeentes met het hoogste percentage TEGENstemmers:
91,6% Urk (streng-protestants vissersdorp, tegenwoordig in Flevoland)
84,6% Reiderland (communistisch bolwerk in Oost-Groningen)
83,6% Staphorst (streng-protestantse gemeente in Noord-Overijssel)
81,5% Pekela (rood bolwerk in Oost-Groningen)
80,3% Oldebroek (streng-protestantse gemeente aan de noordrand van de Veluwe)

Heel interessant. Zijn er ook cijfers van de opkomst per gemeente?

In de opkomst is een traditioneel patroon te zien: de zuidelijke gebieden hebben gemiddeld de laagste opkomst, de gemeentes in de Bijbelband en andere kleine gemeentes boven de rivieren hebben de hoogste opkomst.

In de lijst van extremen staan bij de hoge opkomsten de Waddeneilanden bovenaan, waar naast de hoge opkomst van de autochtone bevolking ook veel toeristen meestemmen. Daardoor ligt bij de Tweede-Kamerverkiezingen op bijv. het duizend inwoners tellende Schiermonnikoog de opkomst doorgaans boven de 100% (mei 2002: 119,5%, mei 1998: 114,9%). De laatste Kamerverkiezingen van 2003 waren echter in januari en dan zijn er nauwelijks toeristen, waardoor de opkomst 'slechts' 91,3% bedroeg.

Bij de laagste opkomsten vallen de stedelijke en Brabantse gemeentes op. Rucphen staat traditioneel bij de laagste opkomsten. Het verrast trouwens ook nogal eens met opmerkelijke uitslagen. In 2002 haalde de LPF er bijv. een zeer hoge score (30,5%), en eerder de CD van Janmaat en de Boerenpartij van Koekkoek. Een echte verklaring voor het grote ongenoegen over de politiek in deze gemeente, dat zich uit in thuisblijven of op partijen stemmen die tegen de gevestigde orde ingaan, is nog niet gevonden. Misschien komt het door de vele handarbeiders (bouwvakkers, grondwerkers), die over het algemeen vrij zelfstandig ingesteld zijn en weinig moeten hebben van bemoeizucht van de overheid.

Vijf gemeentes met de hoogste opkomst:
92,6% Schiermonnikoog
84,9% Vlieland
82,4% Ameland
82,4% Terschelling
82,0% Rozendaal

Vijf gemeentes met de laagste opkomst:
49,8% Rucphen
49,8% Tilburg
52,2% Zundert (buurgemeente van Rucphen)
53,1% Den Haag
53,4% Rotterdam




De cijfers en kaartjes per provincie en gemeente zijn te vinden op www.verkiezingsuitslagen.nl

In vergelijking met de topscoorders is dat inderdaad laag, maar als men in België een volksraadpleging zou organiseren zonder stemplicht dan denk ik dat de opkomst er veel lager ligt.

Zolang de opkomstplicht bestaat is dat helaas moeilijk in te schatten. Maar ik kan me wel voorstellen dat bij afschaffing van de opkomstplicht de opkomst inzakt. In Nederland werd de opkomstplicht in 1970 afgeschaft en bij de eerstvolgende verkiezingen daalde de opkomst van 95% (in 1967) naar 79% (in 1971). Ongetwijfeld was die lage opkomst een reactie op de afschaffing, een uitproberen van de vrijheid om niet te stemmen. Bij de volgende verkiezingen steeg de opkomst echter weer: in de jaren zeventig en tachtig lag de opkomst gemiddeld rond de 85%. Het record werd in 1977 gevestigd, toen de opkomst 88% bedroeg. Dat had echter een reden: twee dagen voor de verkiezingen werden in Drenthe gelijktijdig een sneltrein en een school gekaapt door Zuid-Molukkers, waardoor naast een gespannen sfeer een zeker nationaal saamhorigheidsgevoel ontstond.

Maar goed, ik zou mij inderdaad wel kunnen voorstellen dat de vrijwillige opkomst in Vlaanderen een stuk lager zou zijn dan die in Nederland. Het valt op dat de opkomst in Noord-Brabant en Limburg ook altijd lager ligt dan in de rest van Nederland. De vraag is of het een geloofs- of culturele achtergrond heeft: misschien hechten mensen met een Calvinistische achtergrond meer belang aan staat en politiek en werken mensen met een Rooms-katholieke achtergrond liever zelfstandiger zonder al te veel staatsbemoeienis. Het is natuurlijk een generalisatie, maar er moet toch een verklaring zijn voor de opkomstverschillen.

---

Overigens zag ik op de verwijzing die ik hierboven gaf (www.verkiezingsuitlslagen.nl) hogere opkomstcijfers dan in de krant stonden. Waarschijnlijk waren bij de cijfers in de krant alleen de voor- en tegenstemmen en niet de blancostemmen (en ongeldige stemmen, in de zeldzame plaatsen waar je met potlood en dus ongeldig kùnt stemmen) meegeteld. Bij de opkomstcijfers horen die echter wel meegeteld te worden. Zodoende moet het rijtje met laagste opkomsten zijn:
49,97% Rucphen (precies zes stemmen te weinig voor de 50%)
50,59% Tilburg
52,51% Zundert
53,82% Rotterdam
54,12% Schijndel
54,33% Reusel-De Mierden
55,23% Den Haag

De hoogste opkomstpercentages zijn dan:
93,18% Schiermonnikoog
85,80% Vlieland
82,74% Ameland
82,68% Terschelling
82,46% Rozendaal

Jan, weet jij trouwens waarom bij de verkiezingsuitslagen in België het kantonaal niveau het laagst is en er geen resultaten per gemeente beschikbaar zijn?