Politics.be - Brinckman pleit voor doorbreken cordon sanitaire

Bart Brinckman, journalist van De Standaard, die elke morgen een Vlaams Belanger tussen zijn boterhammen legt, pleit onomwonden voor het doorbreken van het cordon sanitaire.

ESSAY. De onmacht van links

VLAANDEREN heeft zijn Live8 . Morgen concerteren tientallen artiesten in Antwerpen, Gent en Brussel voor het goede doel. Ging het bij Bob Geldof en Midge Ure om een schuldherschikking voor Afrika en het optrekken van de ontwikkelingshulp, Deus-voorman Tom Barman trekt ten strijde tegen racisme en voor verdraagzaamheid. Noem 0110 een Live Aid for Intolerance Relief .
Net zoals Live8 groeide 0110 uit tot een mediaevent, netjes overgoten met een weergaloze hype. Al wekenlang bestoken diverse media hun publiek met beate interviews waarin de deelnemers uitleggen waarom ze absoluut het podium op willen. Niet deelnemen is geen optie, of geeft uitzicht om bekleed met pek en veren te worden weggedragen. Wie kanttekeningen durft te maken, wordt onverbiddelijk terechtgewezen.

Toch is het streven van 0110, hoe kinderlijk hartverwarmend ook, op zijn zachtst warrig. Gestart als een initiatief tegen Vlaams Belang vervelde de actie de jongste maanden - na wat gelobby van de Antwerpse burgemeester Patrick Janssens (SP.A) - tot een concert voor verdraagzaamheid. Maar verdraagzaamheid is een containerbegrip, zoals schrijver Tom Naegels terecht opmerkte ( DS 23/9 ). Het zegt alles en niets tegelijk. Iedereen maakt een eigen invulling. Tussen het engagement van kunstenaar Luc Tuymans of zanger Rocco Granata staat een wereld van verschil.

Misschien bleven de organisatoren maar beter bij hun oorspronkelijk opzet. Lekker klassiek concerteren tegen Vlaams Belang en zijn kiezers, en dat een week voor de verkiezingen. Schop de mensen een geweten, open de ogen voor Vlaams Belang ze sluit, u kent dat wel. Wellicht zou dit wat artiesten hebben afgeschrikt. Maar zo'n aanpak stelt tenminste de zaken op scherp.

Ten gronde blijft het doel natuurlijk gelijk. Het gaat slecht met Vlaanderen. De samenleving verhardt, Vlaams Belang groeit uit de kleren. Het wordt tijd voor verzoeting. Zo'n betrokkenheid verdient waardering. Maar ook een nuchtere benadering. De kans dat 0110 zoden aan de dijk zet, is onbestaande. Integendeel, wellicht sluiten Belangkiezers zich nog harder op in hun egelstelling.

Carl Devos zag wel ,,een uitlaatklep voor gevoelens en frustraties''. Ongewild legde de Gentse politoloog de vinger op de wonde. Motor achter 0110 blijft de woede over het aanhoudende succes van het Belang. Enkele linkse editorialisten uitten de jongste weken zelfs onverbloemd hun defaitisme. ,,De 0110-concerten maken het Vlaams Belang slapend rijk. Het zij zo'', schreef Knack -hoofdredacteur Karl Van den Broeck. In De Morgen ontspoorde adjunct-hoofdredacteur Walter Pauli helemaal. Hij negeert voortaan de kiezers van Vlaams Belang. ,,Een welgemeend fuck you '', zo stak hij heel verdraagzaam de middelvinger op.

Van den Broeck dweepte nostalgisch met de talloze initiatieven zoals Charta 91, Objectief 479.917 of Hand-in-Hand die begin jaren negentig de toon zetten. Naast de talloze concerten, manifestaties en affichecampagnes - veelal op kosten van de overheid - bestond de politieke wil om een wettelijk arsenaal op te bouwen tegen het Vlaams Blok. Toen waren de breuklijnen nog scherp, en het antifascistische enthousiasme puur en ongerept. Ook Barman ademt een vroeger-was-het-beter-sfeertje uit. Volgens hem is het tegenwoordig zelfs ,, not done '' om tegen Vlaams Belang te zijn.

Met 0110 wil de linkerzijde dat elan terugvinden en eindelijk, na twaalf opeenvolgende Belang-overwinningen, revanche nemen. Die ongebreidelde strijdlust infiltreerde ook de berichtgeving. Zo toeterden media bijvoorbeeld met een zelden gezien leedvermaak dat de 24 Uur van Vlaams Belang slechts derderangsartiesten opleverde. Tom Lanoye stipte heel gevat aan dat de artistieke en culturele wereld helemaal geen affiniteiten heeft met Vlaams Belang, in tegenstelling tot de Vlaamse beweging vroeger. Maar het blijft intellectueel erg schraal om een partijmeeting, die al voor de lancering van 0110 was vastgelegd en ingevuld, voor te stellen als het antwoord op Barmans initiatief.

,,0110 werpt ons twintig jaar terug in de tijd'', schreef Naegels. Als politieke happening kan je het inderdaad niet ouderwetser bedenken. In die zin benadert het defaitisme een acute vorm van gemakzucht. De ergernis over het succes van Vlaams Belang doodt de creativiteit. ,, Politicians, they don't have a clue '', zei Barman. ,,Wie het weet, mag het zeggen'', repliceerde de Antwerpse burgemeester Patrick Janssens (SP.A).

Helaas blijft inventiviteit de belangrijkste voorwaarde om op termijn Vlaams Belang te laten afkalven. Alle politieke partijen, links op kop, laten het hier faliekant afweten. Steevast wordt teruggegrepen naar recepten die in het verleden hun onvermogen bewezen: processen, het cordon sanitaire, een al dan niet belerende uitleg ,,waar het Belang werkelijk voor staat'' of, en dat is wellicht het ergste van allemaal, een zoveelste koortsaanval van wat de Nederlandse filosoof Ad Verbrugge, ,,repressieve tolerantie'' noemt.

Dat laatste blijft een onuitputtelijke bron om de Belangkiezer te schofferen. Linkse partijen beweren dat ze een dialoog met de Belang-kiezer willen opbouwen. Vreemd genoeg wordt die vervolgens steevast uitgekreten voor een verzuurd en intolerant specimen waar geen land mee te bezeilen valt.

Johan Vande Lanotte bouwt er zijn esoterisch wereldbeeld op: ,,Enerzijds zijn er de mensen die voor zichzelf kiezen, andere culturen en ideeën afwijzen, heel economisch denken en een kille, berekende maatschappij nastreven. Anderzijds zijn er de Vlamingen die vooruit willen gaan, en die een open warme samenleving willen.''

Voor de SP.A-voorzitter telt uiteraard enkel de tweede groep. Vlaams minister Bert Anciaux (Spirit) verpersoonlijkt die ideologie zelfs. Kritiek op zijn beleid staat gelijk aan verrechtsing en verzuring. Politiek verwordt op deze manier tot een Far West -verhaal. Het zijn de goeden tegen de slechten, waarbij links zich gemakshalve tot het kamp van de goeden rekent.

Links lijdt ook aan discriminerende tolerantie. Grove borstels zetten Vlaams Belang en zijn kiezers onmiddellijk buitenspel: het zijn racisten. Het blijft de specialiteit van buitenlandminister Karel De Gucht - een liberaal die links draagt. ,,Ik heb weinig consideratie voor de kiezers van het Belang. Wie tot de jaren van verstand is gekomen en op die partij stemt, weet dat die partij racistisch is. 'Ik stem voor het Vlaams Belang, maar ik ben geen racist'? Sorry, I don't buy it '', zei hij in de nasleep van de door Hans Van Themsche gepleegde racistische moorden. Daarvoor stelde hij Vlaams Belang, en dus zijn kiezers, ,,mede moreel verantwoordelijk''.

Intellectueel was de tussenkomst van De Gucht best een discussie waard. Toch had de boutade veel weg van een bokser die na een zoveelste verloren tweekamp zijn gram haalt door de uitdager te vergelijken met een analfabeet. Als bewijs van onmacht en moreel superioriteitsgevoel was het een schot in de roos.

Ook het cordon sanitaire verhindert de noodzakelijke dialoog. In theorie blijft het een verdedigbaar principe: met een partij die veroordeeld is wegens racisme, vorm je geen coalitie. Maar in de praktijk krimpt het cordon dikwijls tot een troebel schaamlapje om harde discussies over reële samenlevingsproblemen uit de weg te gaan. Bovendien gebruikt links het argument niet zelden oneigenlijk om een rechts beleid te counteren.

,,Zonder ook maar enig wetenschappelijk onderzoek dat hun stelling ondersteunt, gaan de tegenstanders ervan uit dat het cordon het Blok heeft groot gemaakt. Terwijl men natuurlijk net zo goed kan zeggen dat het Belang, dankzij het cordon, nog nergens greep heeft gekregen op benoemingen en subsidiëringen'', betoogde Walter Zinzen. Helaas droeg de gewezen VRT-journalist evenmin argumenten aan voor het tegendeel. Iedereen kan vaststellen dat Vlaams Belang, sedert de start van het cordon zo'n vijftien jaar geleden, met een procent per jaar is gegroeid.

Net als de pitbulljournalistiek - die Vlaams Belangers tijdens tv-debatten nauwelijks laat uitspreken - wijst een steeds grotere groep in Vlaanderen dat cordon in steeds agressievere bewoordingen af. Niet dat die meerderheid het Belang in de regering wil, alleen geeft dat cordon naarmate het Belang uitzet, een steeds wrangere bijsmaak. Het blijft ook een contradictie om een partij die men terecht een politiek van uitsluiting verwijt, zelf te diskwalificeren. Ten slotte blijven er erg sterke argumenten die suggereren dat het cordon het Belang inderdaad voedt (underdogpositie, een-tegen-allen, mythevorming).

De inwoners van Berlijn braken in 1989 de gehate muur zelf af. Filip Dewinter verwacht iets gelijkaardigs met het cordon. Vroeg of laat, wie weet al op 8 oktober in een of ander Antwerps district, heeft Vlaams Belang ergens een volstrekte meerderheid op zak. ,,Liever een meerderheid van Vlaams Belang dan medeplichtig te zijn aan het doorbreken van het cordon'', luidt in dit verband de verbazingwekkende stelling van de aanhangers van het cordon.

Groen!-ideoloog Jos Geysels vond het niet eens zijn verantwoordelijkheid om Belang-kiezers terug te winnen. Het waren tenslotte vooral de socialisten die de stemmen hadden verloren. Misschien moeten socialisten en groenen maar eens ophouden met elkaar als belangrijkste kiesreservoir te zien. Als het links - maar ook democratisch rechts - echt menens is met het terugdringen van Vlaams Belang, dan moet er dringend uit een ander vaatje worden getapt.

,,Als vierentwintig procent van de Vlaamse kiezers voor die partij opteert, dan gaat het niet meer om een tijdelijke conjuncturele beschavingsziekte die zich via een vergissing uit, maar om een stilaan gemiddelde volksopvatting die nog steeds aan aanhang lijkt te winnen en structureel is ingebed'', schrijven Carl Devos en Dries Verlet in Goesting in democratie , een bundel opstellen die gisteren verscheen. Het impliceert dat mensen om heel uiteenlopende, soms tegenstrijdige redenen Vlaams Belang verkiezen. Het gaat dus al lang niet meer om de platte racist, de vleesgeworden onverdraagzaamheid of de verzuurde zagevent.

Devos en Verlet zien in sociaaleconomische veranderingen en socioculturele vertwijfeling de voornaamste brandstof voor het succes van het Vlaams Belang. Niet voor iedereen betekenen individualisering, tertialisering, flexibilisering, globalisering en postmaterialistische waarden een bevrijding. De erosie van sociaaleconomische faciliteiten, van vertrouwde samenlevingsverbanden, van traditionele waarden en normen, en het verslappen van een voorspelbare geordende maatschappij doen mensen snakken naar een illusoire maar herkenbare rode draad in de vorm van een homogene natie met duidelijke regels. Onzekerheid en angst - inclusief het controleverlies over het eigen leven - voeren de boventoon en kennen rang noch stand.

Onveilige burgers zijn bovendien onverdraagzame burgers. De verwaarlozing van de rechtshandhaving en de persoonlijke aanvaring met de criminaliteit creëerden een wijdverbreid gevoel van onveiligheid. Steekvlammen, gaande van enkele dramatische moorden tot enkele ongelukkige gebeurtenissen bij justitie, wakkerden dat gevoel aan.

Als links zo'n ingewikkelde situatie doodslaat met een cordon of gescheld, dan bezondigt het zich aan schuldig verzuim en miskent het de complexiteit van een beschavingsfenomeen. Ook de organisatoren van de 0110-concerten, hoe goedbedoeld ook, komen niet eens in de buurt met een antwoord.

In die zin is het op zijn minst onrechtvaardig dat Patrick Janssens zo veel kritiek krijgt omdat hij 0110 slechts koel bemint. ,,Alleen in een samenleving die zich al heeft neergelegd bij de overwinning van de intolerantie op de tolerantie, wordt zo'n uitnodiging als een polariserend gebaar gezien'', schreef KVS-artistiek leider Jan Goossens. Deze politiek correcte onzin zegt alles over de verdwazing en het soms totalitaire denken (,,wie niet met ons is, is tegen ons'') in het linkse kamp. Als burgemeester en als socioloog beseft Janssens dat een stad meer te winnen heeft bij het dichten van de kloof dan bij het uitvergroten ervan.

0110 confronteert ook linkse politici met hun eigen falen. Daarom moeten ze zich elke dag in vraag blijven stellen, net zoals iedereen die in de breedste zin met de samenleving bezig is. Het wordt tijd dat ze leren om nederig en in stilte door te werken, zonder bij elke gebeurtenis steevast de rekening van Vlaams Belang te maken. En als er gepraat moet worden, moet het over de eigen projecten gaan. Niet over de anderen.

Uitgerekend Patrick Janssens is er de jongste drie jaar, geholpen door een uitgepuurde en consequente visie en een eensgezind stadsbestuur, in geslaagd om eindelijk het gevoel te geven dat Antwerpen de goede kant opgaat. Misschien rendeert dat op 0810 nog niet optimaal. Maar de aanpak biedt perspectieven voor de komende zes jaar.

Dat geldt ook voor de rest van Vlaanderen. Creativiteit, noeste arbeid en dialoog moeten in de plaats komen van het gemakshalve diskwalificeren van een partij en haar kiezers. Dat is geen pleidooi voor coalities met Vlaams Belang. Het betoog om de partij zich te laten verbranden in het beleid, komt neer op een openbare aanbesteding waarbij de opdrachtgever bewust kiest voor slechte kwaliteit om een concurrent uit te schakelen. Het is wel een bede om dat vermaledijde cordon te vergeten en zonder kapsones het gesprek aan te gaan. Lok Vlaams Belang uit de loopgraven in plaats van partijvoorzitters urbi et orbi een samenwerkingsverbod te laten afkondigen.

Het wordt tijd dat links wakker wordt. Vlaams Belang vertegenwoordigt een vierde van de kiezers. Dit betekent dat zijn recepten door een kwart aannemelijk worden gevonden, of dat, zachter uitgedrukt, dat deel van de bevolking vindt dat het Belang problemen aankaart die het als reëel omschrijft. Het is democratisch onvergeeflijk om daaraan voorbij te gaan en zich uit frustratie op het overige driekwart te richten, laat staan om te zeggen: ,, Fuck you ''.

Toegegeven, die voorgestelde weg is oneindig veel moeilijker. Hij is ook niet risicoloos. Want het zou best kunnen dat Vlaams Belang na onderhandelingen toch in een of ander gemeentebestuur raakt. Dat is geen prettige gedachte, maar ze doet evenmin de wereld vergaan. Het idee dat Vlaams Belang in 2009 het Vlaams Parlement onwerkbaar maakt en elke nieuwe Vlaamse regering hypothekeert, is veel ondraaglijker.

Bart Brinckman leidt de Wetstraatredactie van De Standaard.

Bart Brinckman, Bart Brinckman leidt de Wetstraatredactie van De Standaard.