Is Rousseau zijn maatschappelijk verdrag realistisch?
 

Hoe kijken jullie tegen de vraag aan of er een staat denkbaar is die gebaseerd is op "le contrat social", "het maatschappelijk verdrag" van Rousseau. Zou zo'n model van staat realistisch zijn?
Of zijn er volgens jullie al belangrijke verwezenlijkingen op dit principe gebaseerd geweest?
Laat het weten!

Rousseau pleit in dit boek vooral voor een directe democratie i.p.v. een vertegenwoordigende democratie, aangezien die vertegenwoordigers volgens hem nooit de volonté général uitdrukken, maar enkel groepsbelangen. Daarom opteert hij voor directe democratie, waarin iedreen over alles beslist. Dit viel natuurlijker gemakkelijker te realiseren in het oude Athene, waar vrouwen, slaven en buitenlanders waren uitgesloten en de Atheense burgers betaald werden om aan politiek te doen, dan in de moderne maatschappij. Sommigen hopen dat internet directe democratie terug mogelijk zou maken.
Er zijn experimenten met directe democratie geweest, zoals de "jamahiriya" van Khadaffi in Libië. Alle drie miljoen inwoners van dit dunbevolkte land hebben in theorie volledige beslissingsmacht. Zo staat het toch in het Groene Boekje, waarin Khadaffi zich geïnspireerd toont door de ideeën van Rousseau. In de praktijk bleek de "directe democratie" in Libië een rookgordijn, alle belangrijke beslissingen worden genomen door de "Gids", zijn vertrouwelingen en zijn zoon. De volksraden hebben ook geen bevoegdheid over olie en oorlog, wat toch redelijk belangrijk is in die regio.

Dit is slechts één voorbeeld van hoe directe democratie en het "algemeen belang" kan worden misbruikt door dictators, die beweren in naam van de massa te spreken.

Tot zover mijn bedenkingen inzake directe democratie en volonté géneral. Zijn contracttheorie volg ik ook slechts gedeeltelijk,aangezien die toch te veel in de lijn van Hobbes en Locke blijft liggen, en dus uitgaat van een een abstract "contract" dat kan worden afgesloten (of werd afgesloten in een mythisch verleden zoals bij Hobbes). Rousseau brengt zeker een verbetering aan bij deze theorie, maar ik ben toch niet helemaal overtuigd.

Ik voel me wel meer aangesproken door zijn ideeën over een soort "federatie" van gemeenschappen die de staat zou moeten vervangen, en ontdoen van de repressieve neigingen.

Rousseau wegbereidde de Franse Revolutie.
Hij heeft een totalitaire kijk op de mens: het geheel is alles en daar moet het individu zich naar plooien.

Overigens bestaat er niet zoiets als een sociaal contract. Dat is een intellectueel bedenksel van twijfelachtig nut.

de mooie theorieën over politiek zijn eindeloos, maar in werkelijkheid heb je te doen met een veelheid aan mensen, en mensen tja, zijn subjectieve wezens met een eigen drang en wil...soms gegroepeerd, soms alleen..

Inderdaad, de mens heeft zowel individualistische als collectivistische kenmerken. Wij zijn geen kuddedieren, maar ook geen solitaire dieren, zoals tijgers die hun eigen jongen opvreten. De mythe van de mens als "wolf", waar de contracttheorie van Hobbes op gebaseerd is, is onjuist. Van nature heeft de mens, net als zijn nauwste verwant de bonobo, neigingen tot sociaal gedrag, solidariteit en andere groepsgevoelens. Tegelijkertijd is ook individuele expressie zeer belangrijk om tot een volwaardige mens te kunnen uitgroeien.

Het probleem nu van Rousseau's theorie is dat hij het "algemeen belang" vooropstelt, een soort abstractie van het belang van de gemeenschap in haar geheel. Hij stelde uitdrukkelijk dat dit algemeen belang meer was dan de optelsom van de individuele belangen (zoals de utilitaristen dit zien). Hij was tegen elke vorm van "deelbelangen", bvb belangenorganisaties van de middenstand, van de boeren, ... Deze "groepsegoïstische" organisaties moesten volgens Rousseau worden tegengewerkt, omdat ze het onmogelijk zouden maken om tot de volonté général te komen. Dit zet echter de deur open voor een autoritaire onderdrukking van de "civil society". En dat terwijl bijna iedereen het er tegenwoordig over eens is dat een levendige onafhankelijke civil society een essentiële voorwaarde is voor een democratische samenleving.

Dr. Strangelove; laatst heb ik een interessant artikel gelezen waarin men stelde dat de standaardtheorie over civil society niet blijkt te kloppen in een aantal Arabische regio's.

Daar is het immers zo dat de machtsgreep van het radicaal islamisme niet gepaard gaat met het overnemen van de staat, maar met het overnemen van die civil society.

De case study was Egypte, waar de staat verzwakte (denk aan de nederlagen in een aantal militaire en andere internationale conflicten) en zo een pre-revolutionair stadium inluidde. (De meeste revoluties worden voorafgegaan door een verzwakking van het staatsapparaat etc.).

In plaats van een omverwerping werd echter de civil society zodanig "overgenomen" door de radicale moslims dat zij nu een ontzettend grote invloed uitoefenen, zodat we kunnen stellen dat ze de staat "vervangen".

Ik volg trouwens Van Dun: een contract is enkel geldig zolang er wilsovereenstemming is, en dus is de notie van een maatschappelijk verdrag, laat staan één dat door voorouders afgesloten werd, niet houdbaar.

(Maar ik kan het allemaal zo goed niet uitleggen als Van Dun.)

Inderdaad, de Moslimbroederschap (al-Ikhwan) is er in geslaagd om de Egyptische civil society grotendeels over te nemen. Iets gelijkaardigs deed Hamas in de Palestijnse gebieden en Hezbollah in Zuid-Libanon: het opzetten van sociale netwerken, eigen onderwijs en mediakanalen, liefdadigheid, ... Deze organisaties waren hier toe in staat door de zwakke positie van de staatsstructuren, maar ook door het gebrek aan een democratisch-seculiere oppositie, die haar eigen civil society-organisaties had moeten oprichten als tegenwicht voor de autoritaire staatsstructuren.
Door de IMF-criteria was het Egyptische regime verplicht om voedselsubsidies op te heffen, wat leidde tot broodrellen in Caïro in de jaren '80 en de versterking van de positie van de islamradicalen. De militaire nederlagen tegen Israel hadden voordien inderdaad ook al de positie van Nasser en zijn opvolgers verzwakt.

De civil society-theorie, ontwikkeld door De Tocqueville en geactualiseerd door Putnam, is volgens mij dus inderdaad geen ijzeren dogma dat altijd en onder alle omstandigheden evenzeer geldig zou zijn.

Ik heb even de referentie opgezocht:
BERMAN, Sheri: "Islamism, Revolution, and Civil Society", Perspectives on Politics, jrg. 1, nr. 2 (juni 2003), p. 257-272

Bedankt, zal ik eens zeker eens volledig lezen. Het ligt in de lijn van mijn vroegere thesisonderwerp.

In hoever kan je spreken van "civil society" als er geen onafhankelijke instituties en evrenigingen mogelijk zijn?
Civil society in hele en halve dictaturen en in theocratieën ??

Die vlag dekt de lading niet.

Hetgeen er van overgebleven is dat men een "verklaring" kan geven voor het begrip "staat" en wel een andere dan het "goddelijke ingrijpen"

De bedoeling van de grote klassiekers uit de politieke theorie was volgens mij zo goed als nooit om "realistisch" te zijn,
ze dienen veeleer als denkoefening om bestaande paradigma's wat open te trekken ....

Bovendien was er die tijd, die heerlijke tijd, waarin niet alles utilitaristisch hoefde te zijn
maar ook aan het denken an sich een hoge waarde werd toegekend :-P

Neen.
Rousseau is een fictie-schrijver.