Politics.be - =?iso-8859-1?q?Nederland_=E9=E9n_grote_familie=3F_De_zegening en_van_een_dubbele

Volgens Geert Wilders zou het Nederlandse burgers verboden moeten
worden nog een ander paspoort dan het Nederlandse op zak te hebben.
Want, zo meent hij, een dubbele nationaliteit leidt automatisch tot
een dubbele loyaliteit. En dubbelheid is dubieus: ze leidt tot
gespletenheid en zet aan tot ontrouw. Zelfs volledig geïntegreerde
immigranten als Aboutaleb, Albayrak en Arib krijgen daarbij het nadeel
van het wantrouwen. Ook al zetten ze zich al jaren in voor de
Nederlandse publieke zaak, toch moeten ze zich verweren tegen de
verdachtmaking dat loyaliteit aan hun moederland ten koste gaat van
hun loyaliteit aan Nederland.

De gebruikelijke kritiek op deze stellingname is dat de natie wordt
opgevat als een familie. Verhoudingen tussen landgenoten worden ten
onrechte beschouwd als verhoudingen tussen bloedverwanten, terwijl
hedendaagse natie-staten helemaal geen etnisch homogene gemeenschappen
zijn. Bovendien staat dit conservatief-romantische ideaal steeds
verder af van de realiteit van onze hedendaagse globaliserende wereld.
Steeds meer burgers wonen en werken in meerdere landen tegelijk, gaan
transnationale vriendschappen en liefdesrelaties aan, en ontwikkelen
gevoelens van vertrouwdheid en loyaliteit met verschillende plaatsen,
culturen en talen.

Dat de metafoor van natie-als-familie problematisch is, is duidelijk.
Maar welke visie op familie-verhoudingen zit er eigenlijk in deze
vergelijking verborgen? Ten eerste de aanname dat familiale
verwantschap wordt bepaald door biologische kenmerken. Broers en
zussen, (groot)ouders en (klein)kinderen zijn 'bloedverwanten', ze
delen een bepaalde genetische make up. Volgens critici betekent dit
dat men het lidmaatschap van een natie beschouwt als een gegeven in
plaats van een gekozen relatie. Volgens hen is de veronderstelling dat
mensen van nature loyaal zijn aan de groep waarin ze zijn geboren in
het huidige individualistisch tijdsgewricht achterhaald. Verbondenheid
met bloedverwanten is voor een belangrijk deel vervangen door
loyaliteit met geestverwanten, met degenen met wie we een levensstijl,
een religieuze overtuiging of een politieke ideologie delen.

Ik onderschrijf deze visie van harte. Maar het nationalistisch
argument tegen dubbele loyaliteiten is hiermee niet weerlegd.
Toegegeven, er zijn gekozen bindingen waarbij dubbel lidmaatschap geen
probleem is: ik kan in alle openheid meerdere vriendschappen
onderhouden, of me inzetten voor zowel de buurt- als de
sportvereniging. Maar er zijn ook vrijwillige gemeenschappen die we
als behoorlijk exclusief ervaren. Het monogame huwelijk is hiervan het
meest sprekende voorbeeld. Maar ook een politieke partij, een kerk, of
een vereniging van voetbalsupporters gaat er stilzwijgend van uit dat
hun leden niet ook nog lid zijn van een andere 'concurrerende' partij,
kerk of supportersclub. De vraag is dus eerder met welke gekozen
gemeenschap we een natie zouden willen vergelijken. Er is zeker iets
voor te zeggen om de relaties tussen burgers op te vatten als een
vriendschaps- in plaats van een huwelijksrelatie. En als burger
beschouw ik dit land liever als een buurt (een plek om te wonen) dan
als een kerk (een plek om te aanbidden). In deze visie is Nederland
niet een exclusieve gemeenschap die recht heeft op de onverdeelde
loyaliteit van haar burgers, maar een open relatie die ook ruimte laat
aan andere verhoudingen.

Het merendeel van de burgers in dit land heeft echter niet voor de
Nederlandse nationaliteit gekozen, maar is Nederlander van geboorte.
Zo onzinnig is de metafoor van natie-als-familie dus ook weer niet.
Maar ze brengt een tweede aanname met zich mee, en die is dat
familieverwantschap een zaak is van lineaire afkomst die ons
terugbrengt bij een ongedeelde oorsprong. Een mooi voorbeeld hiervan
gaf Ayaan Hirsi Ali in de dramatische persverklaring bij haar
afscheid, waar ze zichzelf als volgt identificeerde: 'Ik ben Ayaan, de
dochter van Hirsi, die de zoon is van Magan, de zoon van Isse ..' en
zo verder tot aan het beginpunt: 'Mijn oervader is Darod'.
Ongetwijfeld citeerde Hirsi Ali hier, wellicht zelfs ironisch, de
mythische spreektrant van een dynastieke manier van denken over status
en oorsprong. Niettemin hebben wij ons in onze hoogmoderne cultuur ook
nog steeds niet helemaal bevrijd van deze patrilineaire representatie
van familieverwantschap. Nog steeds hebben we de neiging om alleen de
vaderlijke lijn te beschouwen als de verwantschapslijn die ertoe doet.
Het gebruik om kinderen de naam van hun vader te geven getuigt
daarvan. Zou de erkenning van de inbreng van onze moeders even zwaar
meetellen, dan zou de reconstructie van onze familieverwantschap niet
meer bestaan uit één doorgaande lijn (in de bijbelse trant van:
'Abraham verwekte Izaak, Izaak verwekte Jakob, Jakob verwekte Juda en
zijn broeders..'), maar uit de razendsnel (met een factor 2n)
uitwaaierende structuur zoals we die kennen van de genealogische
stamboom. Deze maakt zichtbaar dat we niet afstammen van één oervader,
maar van een ontelbare menigte aan voorouders. Niet alleen kinderen
uit raciaal gemengde relaties, maar wij allemaal blijken de hybride
producten van vele families.

In traditionele, patriarchale samenlevingen werd nog een eenzijdige
identificering met de familie van vaderskant afgedwongen: met haar
huwelijk werd een vrouw, en daarmee ook haar kinderen, automatisch lid
van de familie van haar man. Maar sinds de steeds grotere gelijkheid
tussen man en vrouw is dit in moderne westerse samenlevingen geen
optie meer. Als het gaat om familiebindingen is dubbele loyaliteit
geen probleem (meer). De loyaliteit met de familie van vaderskant
hoeft helemaal niet ten koste te gaan van de loyaliteit met die van
moederskant.

Als we de gelijkheid van man en vrouw werkelijk serieus nemen, dan
moeten we erkennen dat elk individu verwant is met een menigte aan
voorouders (m/v). Maar in dat geval is de metafoor van de natie-als-
familie misschien toch zo gek nog niet. We kunnen haar juist gebruiken
om een visie te verdedigen die burgers met een dubbele nationaliteit
verwelkomt in plaats van wantrouwt. Zoals kinderen hun verwantschap
met zowel hun vaderlijke als hun moederlijke lijn erkennen, zo zullen
de meeste burgers van twee naties loyaal zijn aan zowel hun moeder-
als hun vaderland. En zoals kinderen niets liever willen dan dat hun
ouders in vrede en harmonie met elkaar leven, zo zouden juist burgers
met een dubbele nationaliteit zich wel eens kunnen ontpoppen als
ideale bemiddelaars en onmisbare ambassadeurs in onze verhouding tot
de rest van de wereld. Khadija Aribs deelname aan een Raad van
Mensenrechten in Marokko verdient daarom onze onvoorwaardelijke steun.

Baukje Prins is als filosoof verbonden aan de Rijksuniversiteit
Groningen.

Datum publicatie: 09-03-2007

http://www.waterlandstichting.nl/index.php?pid=272