Koning der Belgen mag het zeggen
De formatie van een centrum-rechts kabinet in België is mislukt. Gisteren gaf de grote winnaar van de verkiezingen, Yves Leterme, de opdracht terug.
Door onze redacteur Joop Meijnen
Rotterdam, 24 aug.
Na 74 dagen is België terug bij af. Verder praten over een centrum-rechtse coalitie van Vlaamse en Waalse christen-democraten en liberalen heeft momenteel geen zin, concludeerde formateur Yves Leterme van de Vlaamse christen-democraten gisteren.
Met de nadruk op momenteel, want het is allerminst uitgesloten dat de betrokken partijen elkaar komend najaar alsnog vinden. Heeft een insider bij uitstek als ex-premier Jean-Luc Dehaene himself, een rooms-liberaal kabinet niet „de enig realistische mogelijke coalitie” genoemd?
Halsoverkop moest koning Albert II van vakantie in Zuid-Frankrijk terugkeren om de jobstijding in ontvangst te nemen. Hij beraadt zich nu, voor de tweede keer binnen een week, over een vervolg. Zondag stuurde hij Leterme nog terug om een doorstart te proberen. Dat mislukte en die optie heeft de Sire dus niet meer. Een nieuwe informatieronde lijkt het meest waarschijnlijk.
Vooralsnog staan de winnaars van de verkiezingen van 10 juni dus met lege handen. In de eerste plaats Yves Leterme zelf, ongekend populair in Vlaanderen en sterk gemotiveerd om te laten zien dat de christen-democraten thuishoren in de federale regering waar ze sinds 1999 twee keer achtereen buiten vielen, eerst door paars-groen en daarna door paars.
En als goede tweede Didier Reynders, die er met zijn Waalse liberale partij MR in slaagde voor het eerst de hegemonie van de Parti Socialiste in het zuiden van het land te doorbreken.
Ook Reynders is er op gebrand dit succes op federaal niveau te verzilveren en – voor de Waalse liberalen zeker zo belangrijk – de PS de baas te blijven. Per slot van rekening zijn er over twee jaar weer regionale verkiezingen.
Vijf weken heeft Leterme op het idyllisch gelegen conferentiekasteel Hertoginnedal gezocht naar de steen der wijzen. Informateur Reynders en bemiddelaar Dehaene waren hem voorgegaan. Maar de formateur liep vast in het federale bestel, dat in de loop der jaren zó fijnmazig is dichtgeregeld, dat het nog maar weinigen is gegeven daarvan alle finesses en gevoeligheden te doorgronden.
Als grote verrassing kwam Letermes mislukking dan ook niet. Slechts sporadisch had hij de afgelopen weken enige voortgang kunnen melden: kerncentrales langer open, globaal begrotingskader, meer geld voor de noodlijdende gevangenissen.
Maar dat waren peuleschilletjes vergeleken bij waar het echt om draait: de door Vlaamse partijen aan hun kiezers beloofde ‘grote staatshervorming’ – lees: meer autonomie voor de drie gewesten (Vlaanderen, Wallonië en Brussel) en minder bevoegdheden en geld voor de federatie.
Over zo’n ingreep bestaat grote verdeeldheid, niet zo zeer tussen de verschillende politieke stromingen, maar tussen het rijke Vlaanderen en het armlastige Wallonië. Een oplossing vereist tweederde meerderheid, en die tekent zich bij lange na niet af.
Wat de toestand voor de federatie zorgelijk maakt, is dat Letermes poging zo duidelijk aan het licht bracht dat er onder de huidige lichting politici nog maar bitter weinig enthousiasme is om zich voor de gemeenschappelijke Belgische zaak in te zetten. Met des te meer geestdrift beschieten ze elkaar verbaal vanuit diepe loopgraven aan weerszijden van de taalgrens.
Het Vlaamse geschut, opgejut door de opkomst van het extreemrechtse Vlaams Belang dat louter op regionale onafhankelijkheid tamboereert, richt zich op meer zeggenschap over belastingen, arbeidsmarkt en verkeer.
In het verleden werden zulke wensen vaak afgekocht. Maar „de tijd van geven en toegeven is voorbij”, aldus Bart De Wever, die voor Leterme de rechterflank afdekt. „Desnoods draaien we de geldkraan dicht”, voegden de Vlaamse liberalen (Open VLD) eraan toe.
De Waalse munitie is gemaakt van wantrouwen en verlatingsangst. De Franstaligen vrezen ontmanteling van de federatie en verlies van de Vlaamse traktaties in Belgische verpakking, zonder welke Wallonië én Brussel failliet zouden gaan. Zij willen de „federale solidariteit” behouden, zeker waar het de gezondheidszorg of de arbeidsvoorwaarden betreft. Anders degraderen tot „tweederangsburgers in eigen land”.
Leterme was in dit mijnenveld een gewaarschuwd man. „Mijn verstand is te klein om te zien hoe zo’n grote staatshervorming zou kunnen”, hield demissionair minister Karel De Gucht (Open VLD) hem begin juli nog voor.
En ex-premier Wilfried Martens herinnerde zijn partijgenoot er in dagblad De Morgen aan, dat hij zich twee jaar geleden al zorgen maakte over „de radicalisering in de hoofden” van sommigen Vlaamse politici. „[Zij stellen] nieuwe hervormingen voorop zonder vooraf uitgewerkte politieke strategie of doel. Vlaanderen vaart op die manier naar een haven die het niet kent en wie dat doet, is – naar een woord van Seneca – bij voorbaat verloren”, aldus Martens.
Oud-minister Louis Tobback tenslotte, oud-gediende van de Vlaamse socialisten die zo’n forse nederlaag leden dat ze de oppositie verkiezen, wees op Leterme’s onervarenheid in het federale doolhof. „[Hij] is al anderhalf jaar de gedoodverfde premier. Dan verwacht ik toch dat hij contacten gelegd heeft, het terrein geëffend. Quod non. Hij had evengoed Eskimo’s en Vuurlanders in Hertoginnedal kunnen zetten, ze zouden elkaar net zo goed kennen.”
De Vlaamse christen-democraten (CD & V) leggen de schuld van het falen van hun voorman geheel bij Waalse weigerachtigheid, in het bijzonder van de zijde van hun Waalse zusters CDH), en nog meer in het bijzonder bij hun voorzitster Joëlle Milquet, die ze graag neerzetten als Madame Non. Die deed dat op haar beurt af als „Vlaamse hooghartigheid”. Ze vroeg zich af: „Hebben Franstaligen nog wel het recht om nee te zeggen op Vlaamse eisen?”
Bye bye Belgium? Die vraag rukt op websites en in ingezonden brieven op de voorgrond. Onmogelijk, zeggen de meeste kenners van Belgische federatiekunde. En Slowakije dan? Dat was er in 1992 veel slechter aan toe dan Wallonië en het is van onafhankelijkheid aardig opgeknapt. Met dit verschil: Wallonië wil niet en Tsjechoslowakije was geen koninkrijk.
Bron: NRC Handelsblad
