Brusselse plaats- en straatnamen: tweetaligheid of Nederfrans?
 

Dat Brussel tweetalig is, komt op vele manieren tot uiting. Een van de meest in het oog springende zijn de plaats- en straatnamen, die zowel in het Nederlands als in het Frans moeten opgesteld.

Toch is die tweetaligheid soms ver te zoeken. Althans, de juiste tweetaligheid. Vaak is het erg moeilijk gebleken twee totaal verschillende talen als Nederlands en Frans bij elkaar te brengen. De uitkomst is niet zelden een soort Nederfrans, dat dan weer voor Nederlands dan weer voor Frans moet doorgaan.

Eerst eens kijken naar de plaatsnamen. In het Nederlands valt er weinig op aan te merken, hoewel de streepjesziekte die heel Vlaanderen kenmerkt ook hier natuurlijk aanwezig is (Sint-Joost-ten-Node i.p.v. Sint Joost ten Node, Sint-Pieters-Woluwe i.p.v. Sint Pieterswoluwe). In het Frans is het echter een grote mengeling van Nederlands en Frans: Molenbeek-Saint-Jean, Berchem-Sainte-Agathe, Saint-Josse-ten-Noode en meer van dat. De ouderwetse spelling moet in dit verband doorgaan voor Frans: Laeken, Schaerbeek, Heysel, maar dan weer niet Haeren.
Een apart geval is Neder-Over-Heembeek. Ik dacht altijd dat het hier ging om het dorpje Neder, dat over de Heembeek gelegen is en om verwarring met een andere Neder te voorkomen deze toevoeging gekregen had. Tot ik laatst op een plattegrond van Brussel zag dat het eigenlijk om twee dorpen gaat: Neder-Heembeek en Over-Heembeek (vermoedelijk moet 'Over' eigenlijk 'Boven', 'Op' of 'Hoog' zijn). De vraag is waarom de fusienaam dan niet gewoon Heembeek is geworden.

Wie weleens in Brussel is geweest, weet ook wat voor wonderlijke straatnamen er te vinden zijn. Om te beginnen zijn er in het Nederlands twee volledig taalvreemde straatbegrippen ingevoerd: het square en het voorplein. Met het Franse gebruik om groene pleinen square te noemen is niets mis natuurlijk, maar goed Nederlands is dat nu eenmaal niet. Des te vreemder dat square in Brussel onvertaald is gebleven, terwijl er best goede alternatieven zijn: plantsoen bijvoorbeeld, of gewoon plein. Parvis, het plein voor een kerk, is ook zo'n Frans begrip waarvoor geen directe vertaling mogelijk is. 'Voorplein' heeft men daarvan gemaakt, een begrip dat nergens anders in het Nederlands taalgebied voorkomt. 'Voorhof' bestaat wel, maar gewoon 'plein' had even goed gekund. In het Frans is drève ongetwijfeld een nieuwe uitvinding ter vertaling van dreef.

Bij de straatnamen zelf valt op dat er enerzijds in het centrum van Brussel en in de laatst verfranste gemeenten oude Nederlandse namen verfranst zijn, terwijl elders Franse namen moesten worden vernederlandst.

In het centrum zijn de Franstaligen er niet in geslaagd Cantersteen te vertalen en zie je verder lachwekkende Franse straatnamen als Rue de l'Ommegang (Ommegangstraat) en Rue Montagne aux Herbes Potagères (Warmoesberg). Ook grappig dat de Broekstraat in hartje Brussel Rue du Marais heet, terwijl dezelfde straatnaam in Sint-Agatha-Berchem Rue du Broek is geworden. Veel straatnamen aan de rand van Brussel hebben trouwens geen passende Franse vertaling gevonden (Dieweg, Sukkelweg, Tomberg), hebben een Nederfranse oplossing gekregen (Drève de Rivieren) of er is domweg een Frans begrip aan vast geplakt: Clos 't Jaegerke, Chemin 't Cortenbosch. Buitencategorie zijn nepvertalingen als Tour et Taxis (vertaling van de familienaam Von Turn und Taxis) en Quai des Steamers (Stoombotenkaai, in Nederland hypercorrect -kade geheten).

Omgekeerd is ook het Nederlands soms nauwelijks te herkennen. Wat te denken van het Oriflammensquare? Vaak doen de letterlijke vertalingen nogal gekunsteld aan: Koninklijk Parklaan, Moderne-Wijkstraat, Schone Kunstenlaan, Belgische Onafhankelijkheidslaan, Anderlechtse Weggevoerdenstraat. Ook Franstalig chauvinisme als Landsroemlaan komt in het Nederlands slecht over.
Wat opvalt bij de vertalingen is dat er heel nauwgezet geprobeerd is een zo zuiver mogelijk Nederlands alternatief te vinden. Het lijkt me het werk van een speciale straatnamencommissie. Soms is helaas doorgeslagen door té nauwgezet te willen zijn. Waarom Kastanjebomenlaan als het overal elders Kastanjelaan heet?
Onbegrijpelijk vind ik tot slot Kruidtuin i.p.v. Kruidentuin.

Wordt het niet tijd dat deze plaats- en straatnamen opnieuw bekeken worden om ze beter te vertalen? Bij de plaatsnamen kan wellicht tot vereenvoudiging overgegaan worden, tegelijk met de omvorming van gemeente tot district: Molenbeek, Berchem, Woluwe, Heembeek. Daardoor worden vertalingen overbodig. Ook kan men zich wellicht vinden in een eenvormige naam voor Nederlandse begrippen, zodat onzinnige verschillen als Laeken vs. Laken en Calevoet vs. Kalevoet tot het verleden behoren. Wat de straatnamen betreft moet een passende vertaling gezocht en kunnen onnederlandse begrippen als square alsnog vertaald worden. Historische straat- of veldnamen kunnen beter onvertaald blijven. Er rue, chemin of clos voor zetten, is nogal overdreven.

Ik weet niet waarom je hier zo'n verhaal over schrijft, Brussel is Vlaams, straat- en plaatsnamen horen in het Nederlands. (punt)

Begin er maar aan!;-)

Maar ze z�*jn vaak niet in vlot en juist Nederlands opgesteld. Vandaar dit overzichtje van knelpunten en mogelijke aanpassingen. Misschien dat bij de vernieuwing van 'het statuut van Brussel' deze punten ook aangepakt kunnen worden.

Zou een droom zijn , indien dit mogelijk zou zijn ...ik zou zowaar weer in België beginnen te geloven . Maar vergeet het : slechte utopie !

Leuk stukje om te lezen! Maar laat me je wel even meedelen dat "kaai" wel degelijk een Vlaams woord is dat geen vertaling is van "quai". Kaai komt oorspronkelijk uit het Middel-Nederlands en wordt vooral aan de West-Vlaamse kust nog steeds gebruikt (koaie). Indien de nederlanders dit nu kade noemen laat me dus volledig koud.

Plezant verhaal, beetje langdradig, maar meer zal het niet worden vrees ik. Het voorstel: onnodig, te communautair, slecht moment voor de komende honderd jaar, etc…

Manneken Pis – Homme Pippi wenst je veel geluk!

Kaai is geen Vlaams maar wel een Nederlands woord. Ook in Nederland komt dit woord veelvuldig voor. Het spreekwoord 'vechten tegen de bierkaai' komt uit Amsterdam bijvoorbeeld, terwijl er vandaag nog altijd een Bierkaai is in Middelburg. In Roosendaal bestaat er het wielercriterium Draai van de Kaai dat over de Kade loopt.

Kade is een hypercorrecte vorm van kaai. De Nederlandse elite van de 19e eeuw vond kaai waarschijnlijk nogal ruw klinken en maakte er het 'beschaafdere' kade van, zoals hei ook heide werd. In de omringende talen bleef de ai-klank gehandhaafd: Kai in het Duits, quai in het Frans, quay in het Engels. En ook in Vlaanderen bleef het bijna overal kaai, terwijl het begrip in Nederland vrij grondig vervangen is door kade. Vooral in Zeeland zijn er nog veel straatnamen met -kaai, maar ook elders hier en daar in oude vissersplaatsen als Enkhuizen en Genemuiden.

Dit heeft toch allemaal zijn charmes...
De familienamen Quaghebeur en Goeghebeur hebben diezelfde charmes.
Het hoeft toch niet allemaal correct Nederlands te zijn.

Dat is niet wat ik afleid uit jouw avatar. ;-)

Hehehe, 'k vond geen ander die simpel genoeg was voor mijn intellect ;-)

Brussel is nu eenmaal 'tweetalig'. Leer dat aanvaarden.
Als alles historisch onveranderd moet blijven kan je brussel al evengoed vernederlandsen, nee?
Als er staat 'rue veld straat' is dat toch goed. De 'rue' er weghalen zou gewoon puur de franstaligen provoceren. Franstalige straatnamen mogen dan ook 'straat' laten vallen? Ah nee, want dat is niet historisch.
Het zou me al verbazen als er dan in die 'veldstraat' nog 1 vlaming woont.

Ik bedoelde vooral straatnamen die enkel uit een veldnaam bestaan. In Ukkel is er een straat die in het Nederlands 't Cortenbosch heet. Dat wordt in het Frans dan Chemin 't Cortenbosch. De toevoeging chemin slaat nergens op, is geen vertaling van het Nederlands. Zelfde geldt voor 't Jaegerke in Jette, dat in het Frans Clos 't Jaegerke heet. Deze toevoegingen kunnen best geschrapt worden.

Als je gaat kijken naar de straatnamen in andere historisch Nederlands- of Duitstalige gebieden in Wallonië, zie je dat daar deze namen gewoon behouden zijn zonder onzinnige Franse toevoegingen of Nederfranse verminking van het type Rue du Broek of Drève de Rivieren. Kijk in de gemeente Aubel, net onder Voeren en vroeger tweetalig maar tegenwoordig Franstalig zonder faciliteiten. Hier vind je straatnamen als Heybeukel, Slagboom, Roebroek, Oudemoeder, Oude Linde en zelfs Heerstraat. Inderdaad, niet Rue du Heer, maar gewoon Heerstraat. Niet Route de Heybeukel, maar gewoon Heybeukel. Niet Rue du Vieux Tilleul, maar Oude Linde. Het Nederlands is hier blijkbaar geen enkel probleem voor de Franstalige bevolking. Waarom zou dat dan in Brussel anders zijn? Als Tomberg en Dieweg te begrijpen zijn, dan kan Broekstraat ook geen probleem vormen.

Nochtans is het gebruik van liggende streepjes in dergelijke woorden volledig overeenkomstig de Nederlandse spelling.

Volgens mij zeggen de spellingsregels niets specifiek over het gebruik van koppeltekens in plaatsnamen. Wel over heiligennamen, die inderdaad met liggend streepje geschreven dienen te worden. Dat zou dan "Sint-Joost ten Node" worden, aangezien 'ten Node' geen onderdeel uitmaakt van de naam van de heilige. Hetzelfde geldt voor "Sint-Job in 't Goor".

Voor het overige dienen koppeltekens om namen te koppelen, zoals bijvoorbeeld in Watermaal-Bosvoorde. Bij namen als Kapelle-op-den-Bos kunnen de streepjes gewoon weggelaten worden.

Ik vraag me trouwens af of sommige van die toevoegingen een overblijfsel uit de Franse tijd zijn. Franse plaatsnamen hebben dikwijls ook verduidelijkingen als [plaats]-au-bois/-sous-bois (Kapelle-op-den-bos, Heist-op-den-Berg) en [dorp]-chez-[dichtstbijzijnde grote plaats] (Niel-bij-As, Kerkom-bij-Sint-Truiden, Mielen-boven-Aalst). Ik vermoed dat dit gebruik dateert uit de tijd van de Franse revolutie, want voordien gebruikte men vaak de naam van de beschermheilige om onderscheid te maken tussen dorpen met gelijke naam, bijvoorbeeld Sint-Agatha-Berchem tegenover Berchem bij Antwerpen, of Sint Anna ter Muiden (oorspronkelijk Muiden geheten) tegenover Muiden in Noord-Holland. In Nederland vinden we zulke toevoegingen veel minder, er bestaat alleen de koppeling aan een riviernaam (aan de Lek, aan den IJssel, etc.). Er zijn dan ook nogal wat plaatsen met dezelfde naam. In adressering wordt daar om verwarring te voorkomen de provincieafkorting aan toegevoegd: Zevenhuizen GN vs. Zevenhuizen ZH, Bergen NH vs. Bergen LB.

Ik zeg juist dat dit woord een Middel-Nederlandse oorspong heeft. Uiteraard is het nog in gebruik.

Wat stelt u als de opl? een doorgedreven verfransing, letterlijk vertalen van die plaatsnamen of het uitvinden van nieuwe Franse plaatsnamen.

Doorgedreven verfransingen:

Moulinbecq-Saint-Jean of Moulbaix-Saint-Jean
Berghien-Sainte-Agathe
Lacquin
Escarbecq of Xharbais
Haiselles
Arin
Bas-Heembecq of Bas-Hainbais
Haut-Heembecq of Haut-Hainbais

In een tekst uit 1284 wordt voor de eerste keer het bestaan van twee kerspellen vermeld. Deze twee kerspellen worden geleid door dezelfde herder. In oude Latijnse schriften kunt u de benamingen: "Heembeek superior" (Over-Heembeek) en "Heembeek inferior" (Neder-Heembeek) treffen. Weliswaar zult u Heembeek in een andere spelling vinden: bv. Hembecca of henbeka. In 1427 werden de twee dorpen herenigend en enkel de naam "Neder-Over-Heembeek" doet aan die geschiedenis nog denken.

Ik hoor nog dikwels het woord kaai ipv kade hier in Vlaanderen.

Het schijnt dat er in Brussel een straat de volgende Nederlandse benaming draagt: "Steenweg op Bergen" . Dit is misser door het te letterlijk vertalen vanuit het Frans: "Chaussée de Mons". De juiste vertaling is: Bergensesteenweg. Maar er zouden meer van die straten met de Nederlandse benaming "Steenweg op ..." zijn.

Er worden trouwens nog meer missers gemaakt tegen de straatnamen in heel Vlaanderen door de Franstalige invloed van België. Nochtans is het Frans verboden in de Vlaamse straatnamen.

http://jsp.vlaamsparlement.be/docs/s...89/g242-1-.pdf