George Orwell schreef ooit: “The most effective tyranny is the one that makes you censor yourself.”
1. Jaren '30: socialistische reacties op kapitalisme
Na WO I en de Grote Depressie (1929) was er:
- Diepe sociale ongelijkheid
- Massale werkloosheid
- Wanhoop onder de middenklasse
Dit leidde tot sterke reacties tegen het liberale kapitalisme, vaak in de vorm van:
- Nationaal-socialisme (Duitsland) – een ideologische mengvorm van socialistische retoriek en extreem nationalisme.
- Fascisme (Italië) – sociale controle, gecentraliseerde macht, anti-liberalisme.
- Communisme (Sovjet-Unie) – totale staatscontrole uit naam van gelijkheid.
Deze systemen beloofden “sociale rechtvaardigheid”, “herstel van eer” en “einde aan ongelijkheid” — maar vervielen in totalitaire regimes die vrijheid onderdrukten.
2. Parallellen met vandaag
Vandaag zie je opnieuw:
- Ongelijkheid (economisch, sociaal)
- Onvrede bij de middenklasse (koopkracht, identiteit)
- Verlies van vertrouwen in liberale instellingen en globalisering
- Maatschappelijke ontworteling (door migratie, technologie, culturele verschuivingen)
Woke, klimaatextremisme, anti-racisme, postkolonialisme… het zijn nieuwe vormen van rechtvaardigheidsdenken. Maar:
- Ze worden moralistisch opgelegd
- Kritiek wordt uitgesloten of gecanceld
- Er ontstaat ideologische zuiverheid: je bent “goed” of “slecht”
- Precies zoals in de jaren '30 idealen van gelijkheid ontspoorden in controle, zie je nu hoe vrijheid wordt opgeofferd aan ‘het juiste narratief’.
3. Essentiële gelijkenis: de utopie boven de vrijheid
Zowel toen als nu:
- Wordt de individuele vrijheid opgeofferd aan het hogere doel (toen: natie/ras/klassenstrijd, nu: rechtvaardigheid/woke/milieu)
- Tegenspraak is verdacht of vijandig
- De media volgen het dominante narratief
- Er is wij/zij-denken (goed vs slecht, woke vs fout, activist vs fascist)
4. Verschillen die ook benoemd moeten worden
Toch zijn er ook belangrijke verschillen:
- Toen (1930’s)<--------------------------------->Nu (2020’s)
- Gewapende milities (SA, Blackshirts)<------->Sociale controle via media & cancelcultuur
- Staatsterrorisme & geheime politie<--------->Meer subtiele uitsluiting & druk
- Massaal geweld & oorlog<-------------------->Tot nu toe vooral cultureel geweld
- Geïnstitutionaliseerde haat<------------------>Symbolische moraal & identiteitsstrijd
Maar de onderliggende dynamiek — rechtvaardigheidsideaal dat ontspoort in dwang — is opvallend vergelijkbaar.
5. Conclusie
De jaren ’30 tonen hoe sociale rechtvaardigheid kan verworden tot totalitarisme als het absolute waarheid wordt.
Vandaag zien we in West-Europa een vergelijkbare tendens:
- De wil om ongelijkheid aan te pakken leidt tot nieuwe vormen van uitsluiting.
- Idealen als inclusie en diversiteit worden monddoodmakende dogma’s.
- En net als toen, merkt het gros van de bevolking het pas als het al diepgeworteld is.