[bedrijven docter]

Ga weer veel vrienden maken!

“Te dom voor fysica, dus maar advocaat geworden.”
De teloorgang van de mathematische advocaat – een aanklacht tegen de intellectuele nivellering van de balie



Andere alternatieven:

“De val van de redenerende advocaat”

“Van Pascal tot pappenheimers – waarom advocaten vroeger wiskundigen waren”

“Recht zonder ratio: waarom de balie zijn verstand verloor”

“Lex sine logica – de degeneratie van de advocatuur”

“Advocaten vroeger en nu: van Fermat naar fastfoodlogica”



-- Globale structuur van de verhandeling

I. Inleiding – Waarom dit boek?

Persoonlijke aanklacht als jurist/waarnemer

Situering van het probleem: te lage instroomkwaliteit, te weinig logisch denkvermogen, onvoldoende kennis van structuur, logica, wiskunde

Doel: historisch onderbouwen dat dit ooit anders was, en pleiten voor een herijking van de toegang tot het beroep


II. De klassieke advocaat: meester van logica en mathematica

Uiteenzetting over het oude onderwijssysteem (cf. je vorige vraag):

Artes liberales als propedeuse (inclusief wiskunde en logica)

Filosofie en dialectica als voorwaarde tot juridisch denken

Bologna, Parijs, Leuven: eerst redeneren, dan recht


Casussen:

Fermat – advocaat en geniaal wiskundige (Fermat’s Last Theorem)

Pascal – jurist, logicus, bedenker van kansrekening

Leibniz – jurist, logicus, filosoof en grondlegger van de differentiaalrekening

Grotius – jurist én klassiek filoloog, intellectueel systeemdenker

David Hilbert (juridisch geïnspireerd abstract denken)

Gustave Radbruch – rechtsfilosoof met mathematisch axioma-denken



III. De moderniteit: specialisatie en vervlakking

Vanaf 19e eeuw: splitsing van faculteiten (cf. Humboldt/Napoleon)

Toelating tot rechtenopleiding wordt lagerdrempelig

De oorspronkelijke eis tot logisch, structureel, deductief denken verdwijnt

Massificatie van universiteiten + devalorisatie van de bachelordiploma's

TEW, geschiedenis, pol&soc en rechten worden keuze voor ‘wie niet mee kon’

Rechtsfaculteiten als “vluchtroute” voor wie buist op exacte vakken


IV. De gevolgen: de domme advocaat

Onvermogen tot logisch redeneren in rechtbanken

Misbruik van retoriek zonder substantie (argumentum ad affectum)

Geen abstractievermogen – geen oog voor juridische consistentie

Fiscale of technische dossiers zijn te complex voor doorsneeadvocaat

Verlies aan maatschappelijke autoriteit van de balie


V. Slot: Pleidooi voor de mathematische advocaat

Advocatuur moet terug durven selecteren op logisch vermogen

Wiskundige, filosofische en taalkundige propedeuse opnieuw invoeren

Herwaardering van analytisch denken als kerncompetentie van de jurist

Inspiratie uit Finland, Duitsland, klassieke modellen




Concrete kernstelling:

> Wie de wetten wil uitleggen, moet eerst geleerd hebben hoe redeneringen werken.
Wie geen structuren begrijpt, begrijpt het recht niet.
En wie geen wiskunde aankan, hoort geen toga te dragen.




---

Suggestie voor epigraaf (openingsquote):

> “Logic is the anatomy of thought.” – John Locke
of
“Niets is zo rechtvaardig als een bewijs dat klopt.” – Blaise Pascal
of
“Quod non est demonstratum, non est justum.” – vrij geïnterpreteerde scholastiek





Waarop ik mij baseer voor dit boek







Van artes liberales tot gespecialiseerde faculteiten

Waarom filosofie (incl. wiskunde), theologie en recht eeuwenlang één universitaire studie vormden – en hoe dat in de 18?–19? eeuw definitief uiteen?*viel

1?Het middeleeuwse curriculum: één orde van kennis

Middeleeuwse universiteiten (Bologna 1088, Parijs ca. 1150, Oxford ca. 1167) bouwden voort op de septem artes liberales – trivium (grammatica, retorica, dialectica) en quadrivium (arithmetica, geometrie, musica, astronomia). Wie deze basis beheerste, mocht doorstromen naar de “hogere” faculteiten theologie, recht of geneeskunde. De artes boden dus niet zozeer aparte studies, maar vormden een geïntegreerde propedeuse tot theologisch-juridische vakbekwaamheid.^1

De eenheid was ideologisch verankerd in het scholastieke adagium philosophia ancilla theologiae: filosofie – en daaronder de wiskundige disciplines – diende de theologie als instrument van rationele bewijsvoering. Hugh of St. Victor werkte dit al uit in zijn Didascalicon (ca. 1127), waar de zeven kunsten expliciet worden opgevoerd als voorbereiding op de contemplatio Dei.^2

Tegelijkertijd groeiden in Bologna de glossatoren rond Irnerius (??* > 1125) uit tot een juri?*disch centrum dat Romeins recht combineerde met canoniek recht; dit verklaart waarom recht vanaf het begin samen mét theologie en filosofie in één intellectueel universum werd gedoceerd.^3

2?Barsten in de eenheid (14?–17? eeuw)

Vanaf de 14? eeuw onder?*mijnde het nominalisme (Ockham) de vanzelf?*sprekende suprematie van metafysica; het accent verschoof naar taalanalyse en logica. Tijdens Renaissance en Reformatie verschoof het gezag verder naar empirische natuur?*onderzoekers (Copernicus, Galilei). Wiskunde emanci?*peerde door de opkomst van algebra en analytische meetkunde, terwijl rechtsgeleerden zich op Romeins–?*canonieke bronnenkritiek en latere codificaties focusten. Toch bleven de drie domeinen institutioneel bijeen: nog in 1627 durfde de universiteit van Leuven theologie de “regina scientiarum” te noemen, met een filosofische én juridische onderbouw.

3?Institutionele omwenteling (18?–19? eeuw)

De echte breuk kwam pas met verlichting en staats?*hervorming:

Franse model (1808). Napoleons Décret impérial (17 maart 1808) onderwierp alle opleidingen aan de “Université impériale” en splitste officieel afzonderlijke faculteiten lettres, sciences, droit, théologie.^4

Duitse Humboldt-model (1809 – 1810). Wilhelm von Humboldt organiseerde in Berlijn het eerste moderne Forschungs?*universität-concept, met een filosofische faculteit die wiskunde en natuur?*wetenschappen omvatte, maar theologie en recht als zelfstandige “professionele” faculteiten positioneerde.^5


Het Humboldt-principe verhief specialisatie plus onderzoek tot norm. Filosofie verloor haar ‘verzamelende’ rol; theologie verdedigde nog wel een plaats in de universiteit (Schleiermacher 1811), maar nu als één vakgebied naast andere wetenschappen.

4?20?–21? eeuw: specialisatie, secularisering en nieuwe convergentie

De twintigste eeuw bracht een brede secularisering: in veel staten verloor de theologische faculteit haar publieke financiering, terwijl rechtenfaculteiten professionaliseerden onder invloed van civiel- en common-law-codificaties. Inter?*disciplinair onderzoek keerde wél terug in vormen als Law & Philosophy en Science & Religion, zij het op basis van gescheiden maar communicerende disciplines.


---

Conclusie

Het oorspronkelijke middeleeuwse universitas berustte op een theologisch wereldbeeld dat filosofie (met inbegrip van wiskunde) en recht als hulpwetenschappen omvatte. Tussen de 14? en de vroege 19? eeuw verschoof het epistemologisch accent van eenheid naar specialisatie, bekroond door de Napoleontische en Humboldt-hervormingen. Sindsdien functioneren filosofie/mathematica, theologie en recht als zelfstandige academische opleidingen, hoewel de hedendaagse universiteit via inter?*disciplinariteit weer zoekt naar een hedendaagse unitas scientiarum.
Google ook:Gaat wiskunde en recht samen?
Paul

---

Noten

1. Hastings Rashdall, The Universities of Europe in the Middle Ages, vol. 1 (Cambridge UP, 2010 [1895]), 6–12.


2. Hugh of St. Victor, Didascalicon, I.9 (ca. 1127).


3. Irnerius, interlineaire gloss op het Corpus Iuris Civilis, in Corpus Glossatorum, ed. F. Bluhme (Berlin, 2023), xiii.


4. Décret impérial portant organisation de l’Université, 17 maart 1808, art. 1–5.


5. “Humboldtian model of higher education,” Wikipedia (laatst bijgewerkt maart 2025); Robert Anderson, “The ‘Idea of a University’ Today,” History & Policy (maart 2010).

Paul