[thePiano]

Of het nu gaat over SP.A-boegbeeld Robert Voorhamme of VLD-kopman Karel De Gucht, allen lijken ze een nieuw ‘sociaal project’ te hebben o�*ntdekt waarop ze hun altruïstische en humanistische pijlen kunnen richten: de moslimvrouw. Want toegegeven: het is toch erg gesteld met dé ‘moslimvrouw’. Telkens als ze in het straatbeeld ‘mag’ verschijnen lijkt ze moeizaam een kinderwagen naar voor te duwen en is haar controlerende echtgenoot nooit veraf. Ze kan met moeite lezen en schrijven, daar haar mannelijke voogden (vader, broers en echtgenoten) haar geen ‘emanciperende’ schoolcarrière hebben gegund. De weinige uitzonderingen die wel de kunst der Letteren beheersen en hun mannetje kunnen staan, hebben zich moeten losrukken uit de klauwen van hun mannelijke voogden. Neen, want het gaat slecht met de moslimvrouw: zij wordt o�*nderdrukt.


Wat is het met deze fascinatie voor de vrouw, en vooral: de moslimvrouw? Iedereen is het volmondig eens om te zeggen dat de situatie van de ‘moslimminderheden’ slecht gesteld is, maar vooral de positie van hùn vrouwen baart iedereen zorgen. Haar situatie is blijkbaar zo dramatisch dat deze ‘Westerse Ridders’ het nodig lijken te vinden haar als ultieme voorwaarde in te stellen in de ‘steun’ die de emancipatie van de ‘moslimminderheden’ wordt verleend: wij steunen jullie op voorwaarde dat jullie vrouwen gelijke rechten krijgen. Zolang dit niet geschiedt zal ook een reële en verregaande inspanning voor gelijke sociale en politiek rechten een ‘wensdroom’ blijven. De vrouw geldt hier als ‘good-governance’ voorwaarde: zolang ‘moslimminderheden’ zich hieraan niet plooien, is er van effectieve o�*ndersteuning geen sprake.


Wanneer de moslimvouw wordt opgevoerd in het breder kader van het ‘integratiedebat’, worden er eigenlijk twee discussies gevoerd die ogenschijnlijk samenvallen maar fundamenteel van elkaar verschillen en vooral van elkaar losgemaakt moeten worden. Het manifest debat lijkt over de positie van de moslimvrouw te gaan en wordt gekaderd in het feministisch emancipatiediscours. Het ‘belangrijkste’ debat gaat evenwel niet over de moslimvrouw. Voorhamme en De Gucht zullen misschien de positie van de vrouw belangrijk vinden, maar ze staan nu niet direct gekend als boegbeelden en steunpilaren van het Vrouwen Overleg Comité of de Nationale Vrouwen Raad. Wanneer De Gucht en Voorhamme zich opwinden, is het veeleer over het ‘anders-zijn’ van de moslims eerder dan over hun vrouwen. Het latent debat dat de kern vormt van iedere discussie over de moslimvrouw is een debat over ‘minderheden’ en de plaats die ze krijgen in deze samenleving. Het gaat over culturele verschillen en het behoud van de eigen ‘identiteit’. Het gaat over de ‘zelfdefinitie’ van het Vlaams karakter van Vlaanderen en wat haar ‘grenzen’ zijn van tolerantie.


De Egyptische auteur Leila Ahmed o�*ntwikkelde in haar monumentaal boek ‘Women and Gender in Islam. Historical Roots of a Modern debate’ (1992) de zogenaamde culturele these rond de vrouw. Wanneer wordt gedebatteerd over de vrouw, is het eigenlijk de maatschappelijke identiteit die ter discussie gesteld wordt. Om de ‘roots’ van deze these te staven verwijst ze naar de periode van het kolonialisme. Het ‘beschavingsoffensief’ van het Westen dat haar imperialistische motieven trachtte te legitimeren maakte gretig gebruik van de zich toen o�*ntwikkelende ideeën rond vrouwenemancipatie. Het resultaat was dat oer-conservatieve en vrouwonvriendelijke Victoriaanse regimes de Arabische mogendheden op hun vingers gingen tikken inzake de positie van hun vrouwen, en hierin een ruimte zagen om hun invloed te laten gelden. Het gevolg van dit koloniaal beleid is evenwel niet te o�*nderschatten. Sindsdien wordt de vrouw vaak als ‘hoedster van de samenleving’ geportretteerd en wordt ze – ook nog altijd in de huidige ‘ontwikkelingsprogramma’s’ – als maat van de o�*ntwikkeling van een bepaalde samenleving gezien. Dergelijke associaties zijn niet alleen vals – mannen zijn minstens even belangrijke maatschappelijke actoren als vrouwen – maar dergelijke ‘culturalisering’ van de vrouw zorgt er bovendien ook voor dat iedere wijziging van haar ‘positie’ als een ‘culturele verandering’ verschijnt. Emancipatie van de vrouw staat dan synoniem met ‘culturele verandering’, en meer zelfs: als een Verwestersing. Het Westen is bovendien heel sterk om te stellen dat ‘zij’ de vrouwenemancipatie hebben ‘ontdekt’ en dat ‘zij’ de weg zullen banen voor alle ‘onverlichte’ samenlevingen om de vrouw uit haar kooi te bevrijden – De Gucht en Voorhamme op kop. Emancipatie betekent dan ‘ontwikkeling’ met een welbepaald eindpunt voor ogen: het vrije ‘verlichte’ Westen.


Het is duidelijk dat dergelijk discours – dat in wezen teruggaat op een koloniale praktijk en een koloniaal denken – niet alleen de moslimvrouw verlamt maar ook de ganse moslimminderheden beledigt. Er wordt niet alleen gesteld dat de moslimvrouw ‘per definitie’ o�*nderdrukt is, er wordt ook en vooral gesteld dat een ‘emancipatie’ volgens de eigen ‘culturele logica’ niet deugt, maar dat een ‘Westerse’ weg moet worden bewandeld – zo niet blijft zij o�*nderdrukt. Of anders gezegd: laat jullie culturele identiteit achterwege en neem o�*ns Westers beschavingsmodel over, gegarandeerd resultaat. Het gevolg van dit denken is de situatie zoals we ze nu kennen: duizenden moslimvrouwen die actief deelnemen aan het maatschappelijk gebeuren – al dan niet met hoofddoek – werken, studeren, het woord nemen… kortom: alle tekenen lijken te vertonen van o�*nder emancipatie wordt begrepen. Maar toch… het ware zonder de Voorhammes en de De Guchten gerekend die koppig blijven vasthouden aan hun spookbeelden van de oververmoeide, uitgemergelde en verstopte moslimvrouw. Waarschijnlijk uit nostalgie naar het Oriëntalisme van weleer…



Nadia Fadil