Het is nu onomkeerbaar. Volkert van der Graaf, de moordenaar van Pim Fortuyn, is tot 18 jaar cel veroordeeld. In acht nemend dat hij minimum twee derde van zijn straf moet uitzitten, waarvan hij er al één achter de rug heeft, komt hij ten vroegste vrij in 2014.
Toch moeten we ons vragen stellen bij de straf van Van der Graaf. De moord op Fortuyn kan dan wel op zich een misdaad zijn, Van der Graafs motieven waren nobel.
Hoeveel angst en haat moet je in iemand zaaien om die man of vrouw tot moord aan te zetten? Fortuyns denkbeelden waren veralgemenend, confronterend, provocerend. Misschien niet voor iedereen, getuige zijn vele aanhangers, maar wel voor een aantal (vaak minderheids-)groepen. Er is dus sprake van uitlokking. Van der Graaf kan in deze wel verweten worden niet het gesprek te zijn aangegaan met Fortuyn. Uit niets blijkt dat hij Fortuyn zou hebben geschreven of hebben uitgenodigd om over de door Fortuyn aangekaart thema's te discussiëren.
Van der Graaf ging derhalve louter af op wat hij in kranten en boeken las, en via radio en televisie vernam. Hij zag in Fortuyn een verdrukker van de zwakkeren, de populist en volksmenner, de hak-maar-raak-ideoloog, de demonisator van linksen en moslims. Hij zag er zelfs een gevaar voor de samenleving en de democratie in. Los van de vraag of deze zienswijze correct was, kun je dus stellen dat Van der Graafs reactie gegroeid is uit een nobel motief: het beschermen van de zwakkeren, van de samenleving en de democratie, de vernietiging van een gevaarlijke vorm van populisme. Aangezien dat populisme zich concentreerde rond één figuur, Fortuyn zelf, moést hij wel de idee krijgen dat hij, met de uitschakeling van dat individu, het opstekende gevaar, althans voorlopig, een genadeslag toebracht.
Of Van der Graaf gelijk had, namelijk dat Fortuyn werkelijk zulk een gevaar was, zullen we nooit weten, en dat is jammer. Misschien zou dan wel blijken dat Van der Graaf een held was, zoals de moordenaar van een Hitler of Stalin voor ze in terreurdaden vervielen vandaag een held zou worden genoemd, maar in die tijd de doodstraf niet zou ontlopen, als we toen wisten wat we vandaag weten. Maar hoe kan je, op voorhand, zulks weten natuurlijk, vooral wanneer een politiek programma als dat van Fortuyn zo vaag is en dus voor bedenkelijke interpretaties vatbaar na verkiezing? Kunnen we de democratie beschermen tegen uithollers zonder aan het wezen van de democratie te raken?
In elk geval besluit ik dat Van der Graaf op basis van een aantal denkfouten, en niet op basis van slechte bedoelingen, de moord heeft begaan. De vraag dringt zich dan ook op of men hier bij de veroordeling geen rekening mee had moeten houden.
|