[Johan C.]

Regelmatig duikt de term links-liberalisme op in onze discussies. Heel vaak wordt dan de naam van Spirit vernoemd. Persoonlijk denk ik dat je het links-liberalisme in volgende partijen kan terugvinden: Spirit, Agalev, SPa en VLD. Uiteraard is er ook de links-liberale partij Solide maar deze telt eigenlijk niet mee in ons politieke landschap. Ik heb een discussietekst gezocht en gevonden in het radicale en progressieve maandblad Meervoud http://www.meervoud.org Het is een kritische tekst maar wel een heldere. Vinden jullie dat het links-liberalisme mag gerekend worden tot de linkse krachten in Vlaanderen?

Een nieuwe grote theorie
'Links-liberaal'...iedereen neemt tegenwoordig het woord in de mond, maar wat betekent het eigenlijk?

Links-liberalisme was oorspronkelijk een vage term uit de Angelsaksische wereld om het spectrum van opvattingen te beschrijven, kenmerkend voor de negentiende- en twintigste-eeuwse avant-garde van geleerden en kunstenaars. Die vonden zich heerlijk speciaal door te laveren tussen hyper-individualisme en maatschappelijke betrokkenheid. De typische Westerse intellectueel hield er liberale overtuigingen op na (geloof in natuurrechten, in vrijheden, vooral van denken, uitdrukking en vereniging, in wettelijke hervormingen voor meer verdraagzaamheid), die hij combineerde met klassiek-'linkse' waarden en principes van sociale rechtvaardigheid en gelijke verdeling van rijkdom en macht. Hij was voor Vrijheid en Gelijkheid, en dat de afgeleide principes konden botsen vond hij niet erg, integendeel. Noemde Multatuli zijn alter ego Max Havelaar niet met enige trots 'een vat vol tegenstrijdigheden'?

Na de Tweede Wereldoorlog, met de installatie van de Welvaartstaat en de democratisering van het onderwijs, verspreidde deze opvatting zich onder alle Westerse geschoolden en werd het links-liberale stilaan ook gewoon links genoemd, terwijl politiek links in de USA 'liberal' heet. In de Gouden jaren zestig vonden meer en meer geleerden dat de liberale stellingen en de linkse idealen eigenlijk afgeleid waren van één universalistisch aanvoelen, en dat ze daarom verzoend konden worden in één theoretisch stelsel en één politieke doctrine. In 1971 was John Rawls klaar met zijn 'meesterwerk' "A Theory of Justice", juist in de tijd van de extreem-linkse studentenopstanden, de Nieuw-Linkse groeperingen van Marxisten en de aanzet tot het Euro-communisme en juist voor de economische crisis. Rawls hernieuwde de theorie van het maatschappelijk contract en viel tegelijk het utilitarisme aan: de scherpe kantjes van het liberalisme moeten hun ethisch tegenwicht vinden in een normatieve filosofie die zegt dat ongelijkheid slechts kan als het in het belang van iedereen is. Rawls was dus de kans voor bepaalde socialisten zich voortaan sociaal-democraat te noemen en hun economische shift naar rechts te vergoelijken met een verhoogde portie moralisatie.

Met eenzelfde prekerigheid waren eind jaren 1960 in Europa een aantal volbloed liberalen politiek naar links verschoven: ze zwoeren eveneens het harde nutsdenken af en maten zich een nieuwe stijl en de naam 'vrije democraten' aan. Hun grote theoreticus was de Duitse socioloog Ralf Dahrendorf, staatssecretaris in het paarse kabinet van Willy Brandt (1969). Voor hem zijn individuele competitie en collectieve actie ook evenwaardige uitdrukkingen van eenzelfde maatschappelijke kracht. Het komt erop aan de kansen van alle individuen uit te breiden. Hij schreef nog in 1983: "Je mehr Menschen mehr Lebenschancen haben, desto liberaler ist eine Gesellschaft". Voor de voormalige socialist Dahrendorf is de klassenstrijd immers terug een individuele concurrentie geworden, aangezien de moderne markt-rationele maatschappij meer gelegenheid biedt op persoonlijke vooruitgang. Vrije democraten zeggen daarom graag dat ze links noch rechts zijn, maar gewoon liberaal.

Links-liberalisme is dus eigenlijk het onbestaande midden tussen sociaal-democratie en liberalisme: links-, sociaal- of progressief-liberalen zijn in werkelijkheid mensen die door hun opinies in de twee 'partijen' terecht kunnen. Europa kent ten andere enkele 'echte' links-liberale partijen.

In de jaren 1990, toen de Koude Oorlog voorbij was en de ergste crisis-effecten geluwd, grepen de Westerse gezeten sociaal-democraten terug naar Rawls en de vrije democraten naar Dahrendorf. Dit resulteerde in een nieuwe allesomvattende theorie en nieuwe politieke praktijken: the Third Way, das Neue Mitte, het Poldermodel en de Actieve Welvaartstaat. En uiteindelijk ook in België: een paarse coalitie.

Als ik nu één ding bevrijdend heb ervaren in de postmodernistische stellingen, dan is dat wel het uitgangspunt (niet de gevolgtrekkingen) van de Franse filosofen: dat zegt dat in onze hedendaagse complexe en gefragmenteerde samenleving totaliserende theorieën gevaarlijke illusies zijn. Het moet uit zijn met de 'grote verhalen' en de 'Grote Geschiedenis'. Een links-liberale theorie is voor mij even goed een vorm van ideologisch imperialisme.

Post hier, post daar, post ginder
Maar de neuzen van de Westerse, en dus ook Vlaamse intellectuelen en opiniemakers zijn al lang niet meer naar Parijs gericht. De Vlaamse geestelijke elite mag nu liever in New York vertoeven. En het is daar juist, in de States, dat het postmodernisme wel iets anders betekent dan de Franse contestatie. De Angelsaksische versie van 'het einde van de geschiedenis' verwijst naar de eindoverwinning van de ideologie van het liberalisme, de triomf van de kapitalistische markteconomie. Dat is wat een bepaalde Vlaamse opiniëring en politieke klasse vandaag gelooft. Zij hebben voorgoed dit economische paradigma aanvaard, zodat 'links' en 'rechts' slechts politieke en ethische nuances binnen het liberale spectrum uitmaken.

Progressief zijn heet dus vandaag jezelf rood-groen, sociaal-groen of links-liberaal noemen. Het komt erop aan hard genoeg te roepen dat men voor gelijke kansen is, dat het eigen 'correctief' op het marktdenken zeer belangrijk is, dat de markt geen doel maar een middel is. Want ieder staat wel op zijn eigen strepen: een Derde Weg, een Vierde, een Vijfde? Misschien wel een Zesde...

We weten nu al iets meer over de term 'links-liberalisme', maar we weten nog niet waarom een aantal Vlaams-nationalisten zich tot links-liberalen muteerden. Mijns inziens komt dat omdat ze een aantal premissen uit de heersende sociologische stroming overgenomen hebben en daar voor Vlaanderen een reeks zichzelf vervullende voorspellingen aan naaien.

Hun vooropgezette stellingen bestaan ten eerste uit een geloof in de weldoende effecten van de 'post-industriële' samenleving. Nu we meer naar een diensteneconomie verschoven zijn, zouden alle centrale sociale breuklijnen voortaan door onderhandeling en bij consensus opgelost kunnen worden. We zijn zonder revolutie in het post-kapitalisme geraakt. Grote conflictueuze ideologieën spelen geen rol meer, we zitten in het post-ideologische tijdvak. "De maatschappij verkorrelt" zegt Hans Van Mierlo (D'66). In de communicatiesamenleving heeft immers ieder individu alle levenskansen, als hij maar voldoende toegang tot kennis, informatie en andere cognitieve vaardigheden heeft.

Ten tweede geloven ze in de postmoderne opvatting dat de maatschappij geen objectieve realiteit is die je door analyse kunt doorgronden en dat er geen gemeenschappen, geen samenlevingen, geen families als vaststaande entiteiten bestaan. Elke sociale of culturele identiteit is dus eigenlijk een verzinsel.

Ten derde geloven ze dat de empirische justificatie in de verschuivingen van het stemgedrag der burgers ligt. De hedendaagse kiezer laat zich niet meer leiden door economische of confessionele breuklijnen, hij stemt niet meer traditioneel of partijtrouw. Hij hecht nu meer waarde aan zijn eigen levenskwaliteit en -stijl, zijn persoonlijk gevoel voor solidariteit en zijn kansen voor zelfexpressie. Hij is meer gehecht aan nieuwe sociale bewegingen dan aan oude politieke partijen. Het kiezerscorps, althans toch de geschoolde strata der middenklassen, is m.a.w. post-materialistisch geworden.