[ericferemans]

Symbolen

Vele Arabische verworvenheden zijn bij ons uitgegroeid tot bekende nationale symbolen. Zo is de leeuw uit de Vlaamse vlag en de heraldiek in het algemeen afkomstig uit de Arabische wereld.

De standaardwerken over heraldiek zijn het er over eens dat de invloed van de kruistochten op de ontwikkeling van de heraldiek onovertroffen is gebleven.De kruisvaarders importeerden uit Palestina de gewoonte om steekspelen en toernooien te organiseren en ook om heraldische symbolen te gebruiken.
Zowel de Duitse Adelaar, de Franse lelie als de Vlaamse leeuw komen van de Arabieren. Zo was de Adelaar oorspronkelijk het heraldisch symbool van Saladin (Salah al Din, 12de eeuw).


De leeuw werd door de Arabieren al eeuwen gehanteerd als heraldisch symbool. Het was een dier dat in die streek leefde en bekend stond voor zijn kracht en moed. Ook binnen de islam had het een symbolische functie als verdediger van het geloof. Zo had Ali, één van de vier kaliefen (opvolgers van Mohammed), de bijnaam "De Leeuw". En aangezien er binnen de islam geen mensen werden afgebeeld, gebruikten moslims dikwijls plant- of diermotieven in hun vlaggen en afbeeldingen.

De leeuw stond op het wapenschild van de Assasijnen (11e - 13e eeuw). Ook sultan Baybars (13e eeuw) die, naast andere wapenfeiten, de kruisvaarders uit Nazareth verdreef, voerde de leeuw in zijn vlag.

In de BBC-reeks "The Crusades" van regisseur Terry Jones zien we (in de vierde aflevering) beelden uit een veldslag tussen de kruisvaarders en de Baybars. Hier zien we hoe een Arabische strijder een vlag in de hoogte steekt met hierop een zwarte leeuw op een gouden achtergrond.

Het verhaal van de herkomst van de leeuw als heraldisch symbool wordt door E. Warlob (rijksarchivaris Kortrijk) genuanceerd. Hij suggereert dat Graaf Filips van de Elzas het wapenschild reeds in 1162 gebruikte en het vermoedelijk ontleend had aan zijn Britse oom en kruisvaarder Godfried Plantagenet. Naar alle waarschijnlijkheid bracht deze de leeuw als heraldisch symbool mee vanuit het oosten. Ook andere symbolen kwamen uit het oosten, onder meer het schaakspel.

Schaakmat komt van het Arabische SJAH-MAAT of "de koning is dood".
De watermolen als symbool van onze lage landen, komt voort uit de Arabische kennis inzake irrigatie en rationeel watergebruik. De sorbet doet ons ten onrechte aan Franse gastronomie denken. Hygiënische normen en het gebruik van zeep kwamen uit het moorse Spanje aanwaaien. Het spreekwoord "hij is om zeep" (hij is dood) dateert uit de tijd van de Kruisvaarders. De ridders brachten dit kostbare oosters goed mee. Als ze tenminste de strijd overleefden en terugkeerden naar huis. In vele gevallen gebeurde dit echter niet. We kunnen ook spreken over krokussen (waarvan men saffraan maakt), over pompoenen, asperges of aubergines, over limoenen of grenadine, ... maar dat zou ons te ver leiden.

Economie

Al eeuwen voor de grote expansie van het Arabische rijk, onderhielden Arabische stammen intense handelsrelaties met China. De Nabateeërs deden dit van 312 v. Chr. - 106 n. Chr.
Deze handelsroute kennen we als de zijderoute.
Vanaf de 7e eeuw onstond er een grote Arabische handels-zone die zich van China tot Zuid-Frankrijk uitstrekte. De Arabieren verkochten zowat alles in de grote soeks.

Door de intense contacten met China leerden de Arabieren papier maken. Dit ene feit betekent een mijlpaal voor de verdere ontwikkelling van de economie en de wetenschap in het algemeen bij de Arabieren maar ook in Europa!
Om deze wereldhandel in goede banen te leiden, moest ook de communicatie en de manier van betalen evolueren.Zo ontstond een post- en douane-systeem en de wisselbrief en de cheque.

Wat betreft de boekdrukkunst leert men nog steeds op school dat die werd uitgevonden door Johan Guttenberg in 1450. Dit klopt helemaal niet. De eerste manueel gedrukte boeken (blokdruk) dateren uit de 8e eeuw en werden gemaakt in Japan en China. De Arabieren gingen bij de Chinezen in de leer en omstreeks 1100 ontstonden de eerste gedrukte Arabische boeken. Guttenberg was de eerste die in Europa boeken drukte met Europese letters; het procédé HERontdekte hij!


Taal



Taal is een zeer belangrijk aspect binnen de culturele identiteit van een volk. Maar taal wordt ook beïnvloed door andere talen en andere culturen.
Het feit dat een indrukwekkende lijst van Nederlandse woorden afkomstig blijkt te zijn uit de Arabische taal, herinnert ons eraan dat de Arabische cultuur ooit op een veel hoger niveau stond dan de onze.

Via Spanje, Sicilië en Italië leerden we deze woorden kennen.
Andere taalinvloeden kwamen via de kruistochten of door de intense Arabische handelsbetrekkingen tot bij ons.

We zijn vergeten dat vele woorden uit de Arabische wereld komen; maar er is geen ontkomen aan.

Taal vertelt geschiedenis.
Een stevige lijst van Nederlandse woorden blijkt afkomstig te zijn uit de Arabische taal.

Enkele voorbeelden :

ARABISCHE LEENWOORDEN

Admiraal: Bevelhebber van de zee
Alchemie: De kunst van transmutatie (mogelijk ook Grieks)
Alcohol: Scheikundig element
Alkoof: Kerker
Algebra: Aan elkaar groeien van gebroken beenderen, aaneen naaien
Algoritme: 9de eeuws wiskundige: Muhammad Ibn Musa al-Khwarizmi
Alkali: Kaliumcarbonaat
Almanak: Het klimaat
Amber: Amber
Abrikoos: De pruim
Arsenaal: Plaats van productie
Artisjok: De artisjok
Benzine: Wierook van Java
Berber: Barbaars (Latijnse origine)
Cijfer: Zero
Dragon: Dragon
Elixir: Het medicament
Gazelle: Gazelle
Giraf: Afrikaans zoogdier
Gitaar: Gitaar (Griekse origine)
Jasmijn: Geurige bloemen
Kaliber: Vorm
Kameel: Kameel
Karaf: Scheplepel
Karmozijn: Rode verf
Katoen: Katoen van de Gossypium plant
Koffie Koffie
Komijn: Komijn
Krokus: Saffraan
Limoen: Limoen
Luit: Snaarinstrument
Magazijn: Pakhuis
Mascara: Clown masker
Massage: Aanraking
Matras: Plaats waar iemand gesmeten wordt
Mokka: Haven gekend voor zijn koffie
Moskee: Plaats van aanbidding
Moslim: Doek van Mosul
Mummie: Bewaarmiddel
Raket: Handpalm
Safari: Reis
Saffraan: Saffraan
Satijn: Van Zaytoon, Arabische vorm van Tsinkiang, de Chinese stad waaruit het werd ingevoerd
Schaakmat: “de koning is dood”
Sofa: Richel
Spinazie: Spinazie
Suiker: Gemalen suiker
Siroop: Drank
Tamboerijn: Bas drum
Typhoon: Wervelwind
Vizier: Eerste minister


KARAF/ GHARRAFA : Drank kun je serveren uit een karaf. Dit woord is van Arabische oorsprong. Het Arabische woord gharrafa is afgeleid van het werkwoord gharafa (uitscheppen). Gharrafa in de zin van karaf als wijdbuikige fles is door de Spaanse Arabieren uitgevonden.

KOFFIE/ QAHWA : De drank en het woord koffie raakte rond 1700 bekend in West-Europa. Het Turkse woord voor koffie is kahve en komt van het Arabische woord kahwa. Het Engels heeft coffee aan het Nederlands ontleend.


Kunst

De tapijtkunst van de Perzen, Ottomanen en Arabieren is wereldwijd bekend. Zo vinden we het motief uit een Anatolisch tapijt terug in de schilderijen van Hans Memling. Later kreeg dit motief de naam Memling-gül.
Het beroemde Ottomaanse Ardebil tapijt vinden we terug in de catalogi van onze Vlaamse tapijtenfabrikanten.

Het uitrollen van de rode loper stamt uit de Arabische traditie waar veel aandacht werd geschonken aan het gastvrij onthalen van "vreemden" door het uitspreiden van tapijten.

De Arabieren vormden een ideaal doorgeefluik naar het westen voor de ceramiekkunst die vooral naam kreeg door de Chinezen.

De kalligrafie geldt in de Arabische wereld als de hoogste kunstvorm.
Het vloeiend Arabisch schrift, met zijn mooi geritmeerde cadans van rechts naar links, leent zich hier goed toe.


Wiskunde en astronomie

Voor wij met Arabische cijfers (eigenlijk komen ze uit Indië) telden, rekenden wij met telramen, jetons, op onze vingers of met Romeinse cijfers. Dit was een zeer omslachtige bezigheid.

De invoering van het decimaal telsysteem met het begrip 'nul' (sifr of Arabisch voor leeg, het niets) was een echte wetenschappelijke revolutie. De innovatie was zo verstrekkend dat we alle eenheden van het decimaal systeem 'cijfer' (sifr) gingen noemen. Het decimale systeem maakte tevens vorderingen op het gebied van algebra (Al-Jabr of Arabisch voor herleiden), alchemie, fysica, optica, astronomie, ... mogelijk.

De Arabische oorsprong van onze cijfers vinden we ook terug in de inversie tussen gesproken en geschreven cijfers. We schrijven 23 eerst met de '2' en dan de '3' maar we zeggen drie-en-twintig! De verklaring schuilt in het Arabisch schrift. Dit leest men namelijk van rechts naar links.

Op het gebied van de astronomie waren de Arabieren eveneens koplopers. Zo ontwikkelden zij het astrolabium om zowel de tijd als de plaats op aarde te kunnen bepalen. Zij waren al eeuwen aangewezen op de sterren, wilden ze hun weg vinden in de woestijn of op zee.


Maritieme wetenschappen

Het jaartal 1492 is ons allen bekend als het jaar waarin Columbus Amerika ontdekte. Ironisch genoeg kwam er in 1492 een einde aan de 800 jaar Arabische invloed in Spanje. Uitgerekend die Arabische kennis had de ontdekkingsreizen mogelijk gemaakt.

Zo maakte de Arabische cartograaf Alldrisi (12de eeuw) zeer accurate kaarten die afstapten van Ptolemeus' idee dat de Indische Oceaan een binnenzee was. Het kompas, overgenomen van de Chinezen, werd verder geperfectioneerd en tesamen met het astrolabium vormden ze het navigatiesysteem.

Grotere schepen zoals het karveel en het driehoekig latijnzeil (waardoor laveren mogelijk is) maakten verre zeereizen mogelijk.

De ontdekking van Amerika en de verkenning van het Afrikaanse en Aziatische continent trokken het toen heersende wereldbeeld helemaal open.

In onze moderne wereld zien we hoe nieuwe communicatietechnieken, zoals ruimtesatellieten, ons wereldbeeld opnieuw opentrekken en verre reizen naar onbekende bestemmingen mogelijk maken.


Architectuur

Op het gebied van de architectuur kwam de hoefijzerboog en de minaret in onze bouwkunst terecht. Vergelijk ook even de bogen van Cordoba met de Art Nouveaugevels van de Cogels-Osylei te Berchem (Antwerpen)

Of de Arabische minaretten met de minaret van het station Gent Sint-Pieters. Arabieren zijn begenadigde kunstenaars die een eigen, creatieve bijdrage hebben geleverd tot de wereldkunst.

Het meest opvallende kenmerk is hun voorliefde voor het zich oneindig herhalende patroon zoals arabesken en geometrische stermotieven.Deze motieven vinden we o.a. terug in de houten zonnewering of masrabiyya.


Klederdracht

Arabische klederdracht is een combinatie van waardigheid en comfort. Terwijl de islam veel nadruk legt op de reinheid. Het is dus niet verwonderlijk dat de Arabische kleding- en textielkunst zijn schaduw tot in het westen werpt.

Zo zou de losse harembroek wel eens model hebben kunnen staan voor onze losse vrijetijdsbroek. Tulbanden werden o.a. door de Franse modeontwerper Poiret in onze mode ingebracht.

Trippen of alcorques waren verhoogde schoenen die na het badhuis gedragen werden om de voeten rein te houden. Ze gelijken erg op de plateauschoenen die nu terug in de mode zijn.

De pyjama en ook het woord "pyjama" komen van het Perzich gebruik/woord "pajhamas" of losse broek voor de nacht.

Ook de bruidssluier komt uit het Oosten. Vele stoffen die gemaakt werden in de Arabische wereld zoals damast (uit Damascus), mousseline (uit Mossoul), katoen, gaas (uit Gaza) ... kregen later een plaats in de Europese mode.

Het Franse woord voor schoenmaker - "cordonnier" - stamt van de stadsnaam Cordoba, dat bekend stond voor zijn fijn marocainleer.


Geneeskunde

De Arabieren slaagden erin de medische kennis van de Griekse, Aziatische en Perzische tradities te cumuleren.
Maar naast het verzamelen van medische kennis en het vertalen van gezaghebbende werken naar het Arabisch, waren ze heel bedreven in de medische praktijk.
Het waren zij die de brug legden tussen de Theorie (Grieken) en de Praktijk (Perzen en Arabieren).
Zo schreven zij over de anatomie van het oog, gebruikten ze allerhande nieuwe chirurgische instrumenten en breidden ze de Griekse kennis over medicinale planten uit. Ook op het gebied van gynaecologie waren de Arabische wijzen hun tijd ver vooruit.

Zo stamt de eerste keizersnede uit de dertiende eeuw. Sommige bronnen spreken over de oprichting van de eerste ziekenhuizen, ambulante hulpverlening en van een vorm van ziekteverzekering. Andere bronnen over polyklinieken, orthopedie, neurologie, dieetleer, anesthesie, psychotherapie, ...
In de 14de eeuw bezat de Faculteit Geneeskunde van de Parijse universiteit slechts één boek over genees-kunde nl. het 9e eeuwse standaardwerk van de Arabische vorser Abou Bekr Mohammed Sakeriya.
Tot in de 18de eeuw zou de medische kennis van de Arabieren het westen diepgaand beïnvloeden.

Muziekgenres

De Arabische, muzikale voedingsbodem gaf aanleiding tot invloeden die nog steeds doorwerken in de hedendaagse muziek. De Spaanse flamenco groeide rechtstreeks uit de Moorse cultuur. Het improvisatie-aspect in de Arabische muziek stond als voorbeeld voor de jazz. De musicus is meer dan een vertolker, hij schept!

Zouden we ons vandaag de rockmuziek kunnen inbeelden zonder gitaar of de seattle-sound zonder deze culturele uitwisselingen?


Anderzijds bereikte de elektrisch versterkte gitaar via Europa de Arabische wereld en maakte zo bijvoorbeeld het ontstaan van de Raï-muziek mogelijk.


Lichaamsverzorging

De Arabische hammaam pikte de traditie van de Romeinse thermen terug op. Men kon er zich laten kappen, maquilleren, masseren, epileren, parfumeren, haar laten kleuren, ... en uiteraard zich wassen.

De Arabieren stonden overal bekend voor hun parfums en essences waarin ze handel dreven.Het flesje parfum van Poiret (Le Minaret) kan hier symbool voor staan.

Er was ook sprake van het maquilleren van de ogen met kohl, kleuren van de wimpers met indigo, het roden van de lippen en het aanbrengen van blos op de wangen. Ook het lakken van nagels en het beschilderen van handen of voeten (bodypaint), tatoeëren, oor- en neusringen aanbrengen en het dragen van sierraden waren veel voorkomende Arabische gebruiken.

Opvallend in de mode van vandaag is de opgang van de bodypaint, de piercing en de tatoeage.


Muziekinstrumenten

Vele instrumenten hebben wij leren kennen via de Arabieren. Maar niet alle instrumenten zijn door hen uitgevonden. Ze namen instrumenten over van de Perzen en van andere Aziatische volkeren. Het is dankzij de Arabieren in Spanje (en later via de Ottomanen) dat een rijke waaier aan instrumenten is kunnen doordringen in Europa.

De Arabische luit was de voorloper van de quitara of gitaar, maar ook de pauken, verschillende strijkinstrumenten, de castagnetten, ... kwamen via het oosten tot bij ons.


Ook was de beïnvloeding op de troubadours (van het Arabisch ta'arab of zingen) groot. Vooral het thema van de liefde komt uit de Arabische poëzie.

Al-Farabi legde de grondvesten van de muziek-theorie.

Heupwiegen:

Oh ja: ook dat (samen met jurken) komt van de arabieren...