[Percalion]

Oorspronkelijk geplaatst door Dirk Van Duppen

Het kiwimodel voor geneesmiddelen vertrekt vooreerst vanuit een wetenschappelijke behoefteanalyse: wat hebben we nodig?

Behoeftes kùnnen niet wetenschappelijk geanalyseerd worden. Hoe kan men wetenschappelijk vaststellen of er een behoefte is aan een bepaald soort pijnstiller? Men heeft de keuze, in zo'n gecentraliseerd systeem: ofwel bepalen de bureaucraten wat 'de behoeften' zijn, ofwel neemt men iedere verzuchting, iedere wensdroom van iedere burger - hoe onbeduidend ook - als 'behoefte', en dan wordt het systeem al gauw onbetaalbaar. Blijft nog over: de weg van de bureaucratie.

Als ik even de piste van geneesmiddelen mag verlaten, ter verduidelijking van mijn standpunt. Stel dat wij dit model toepassen op auto's. We willen eerst wetenschappelijk vaststellen wat we nodig hebben. Hoe gaan we dat doen? Aan mensen vragen of ze een auto nodig hebben? Dan zegt iedereen ja, natuurlijk - zeker als die wagen grotendeels door belastinggeld betaald zal worden. Of zullen we enkele strikte criteria bedenken (woon-werkverkeer, is handelsvertegenwoordiger, enz.) en andere criteria van de hand doen als irrelevant? (bezoekt graag familie aan de andere kant van het land, rijdt graag eens gewoon wat rond).
Zullen we iedere verzuchting en wensdroom als een behoefte beschouwen? (Ik heb geen auto, meneer de ambtenaar, maar nu u het vraagt, ik zou graag een auto hebben, een grote, met airco, en gechromeerde velgen).
Of zullen we een bureaucratisch, centralistisch orgaan laten beslissen wat de échte behoeften 'van de gemeenschap' zijn?

Democratisch kan zo'n beslissing niet zijn. Nog los van het feit dat het systeem onwerkbaar wordt als iedereen naar de stembus moet om te stemmen over verschillende soorten pillen, of auto's, is het zo dat meningen en voorkeuren op dat vlak zeer verdeeld zijn. Het volstaat bijvoorbeeld niet middels marktonderzoek te weten hoeveel belang de consument 'gemiddeld' hecht aan een bepaald kenmerk van een auto; men moet ook weten wat de standaardafwijking is. (Op basis van de standaardafwijking bepaalt een autobouwer overigens of het nodig is de productlijn te diversifiëren).

Mooi is ook dat de logica van het kiwimodel toepasbaar is op andere terreinen in de gezondheidszorg. Zo blijkt uit het zopas gepubliceerde Jaarverslag van het ZiekenhuisNetwerkAntwerpen (ZNA) dat het verlies van de Antwerpse (ex-OCMW) ziekenhuizen gehalveerd werd, mede dankzij de toepassing van de logica van het kiwimodel. ‘ZNA verbruikt immense hoeveelheden producten - van groenten voor de patiëntenmaaltijden, kantoormateriaal tot dure medische apparatuur. De aankoopafdeling spaarde in 2005 acht miljoen euro uit door met 52 leveranciers raamcontracten af te sluiten voor allerlei soorten producten. Bij raamcontracten gebeuren prijsvergelijkingen en onderhandelingen vóór er ook maar een concreet product is gekocht. ZNA heeft door de samenwerking tussen de ziekenhuizen een stevigere onderhandelingspositie dan de aparte ziekenhuizen vroeger hadden. Door die schaalgrootte en door vast te leggen dat ZNA voor een afgesproken periode bepaalde producten alleen bij deze leverancier zal kopen, kan die leverancier gunstige prijzen aanbieden.’ (www.zna.be Jaarverslag 2005 p.23)

Het enige opmerkelijke hier, is dat ZNA dat systeem nu pas gebruikt. Ik denk dat er weinig ondernemingen zijn die zonder zulke contracten werken. Om hun winsten te maximaliseren zijn ondernemers vaak zeer inventief. Ik kan mij moeilijk voorstellen dat een multinational als Siemens zomaar wat aanmoddert wat betreft het inkopen van de nodige producten.
Dergelijke ondernemingen hebben overigens meestal intern 'incentiefstructuren' uitgewerkt (premies voor verbeteringsvoorstellen e.d.) zodat werknemers actief op zoek gaan naar manieren om de kostenstructuur van de onderneming te verlichten.

waarom moet iedereen voor zich in een doolhof van reclametrucks een privé-leverancier gaan zoeken, een andere prijs betalen voor eenzelfde elektriciteit die uit dezelfde leiding komt en bovendien nog een basisproduct is?

Is uw standpunt hier dat de mens een radicale idioot is, niet bij machte om een reclamefolder te lezen? Zeer zeker, er zijn mensen die om de tuin geleid worden; dat is betreurenswaardig. Maar u negeert, denk ik, hier nogal makkelijk de negentig procent anderen die wel bij machte zijn om prijzen te vergelijken, en desgewenst 'neen' te zeggen tegen een vertegenwoordigster, hoe vriendelijk ook.
Het gesjacher met de term 'basisproduct' is overigens ook merkwaardig. Alle luxegoederen die een paar jaar ingeburgerd zijn, worden tot 'basisproduct' gebombardeerd. Dat een goed een basisproduct is, zegt ons overigens nog niets over de beste manier om het te produceren en te verdelen.
Voedsel is ook een basisproduct, ik mag hopen dat u niet pleit voor een kiwimodel waarbij de overheid, op basis van wetenschappelijke analyses, bepaalt wat de behoefte aan voedsel is; waarna één leverancier uitgekozen wordt die de natie mag spijzen?

Waarom kan de logica van het kiwimodel ook op dit domein niet worden toegepast? Waarom kan door de aankoop in het groot door de gemeente, gezamenlijk voor ons allen, niet betere verkoopvoorwaarden bedongen worden? Merksplas doet dat al met het energiebedrijf EBEM waarvan de gemeente 100% aandeelhouder is. (www.ebem.be ) Het geeft scherpe prijzen en goede service voor de bewoners en brengt ook nog inkomsten op voor de gemeente. Als een dorpje als Merksplas dat kan, waarom zou een metropool als Antwerpen dat niet kunnen? De koopkracht bundelen om goedkopere elektriciteit te bedingen, dat hebben onlangs zeven Belgische bedrijven (Air Liquide, Arcelor Mittal, BASF, Duferco, Solvay, Tessenderlo en Umicore) immers toegepast.

Ik ging net ook die zeven bedrijven aanhalen. Er is natuurlijk niets op tegen dat mensen de handen in elkaar slaan, hun belangen bundelen en zo een betere prijs proberen te bedingen, zoals Umicore en co. doen.
Maar vanwaar die voorliefde voor de overheid? Waarom niet een onafhankelijk initiatief oprichten, een coöperatieve bijvoorbeeld, waarbij de leden-coöperanten aan aantrekkelijke voorwaarden elektriciteit kunnen krijgen?

Een hele tijd geleden werd het systeem van coöperatieven met succes toegepast door de socialistische beweging. Er waren overal winkels waar arbeiders goedkope maar degelijke producten konden krijgen.
Ik denk dat zulk een rol niet langer is weggelegd voor de coöperatieven; het lijkt me moeilijk om nog onder de prijs van Aldi en andere hard-discounters te gaan. Maar ik zie weinig reden waarom zo'n tactiek wel zou werken voor industriële giganten, maar niet voor coöperatieven? Er moet toch binnen de vakbeweging een draagvlak voor te vinden zijn?

GSM en internet zijn een deel van het moderne maatschappelijk leven geworden. IT communicatie en informatie beginnen vandaag maatschappelijke basisbehoeften te worden, zoals dat met elektriciteit gebeurde in begin van vorige eeuw. Vooral voor jongeren wegen GSM en internet zeer zwaar op hun vrije tijdsbudget. Vergeleken met het buitenland betalen wij één derde meer. Een studie van Testaankoop laat zien dat we momenteel de keuze hebben in een ondoorzichtig kluwen van 156 verschillende tariefplannen voor GSM gebruik. Een Belg geeft maandelijks tussen de 25 en 40 euro uit aan GSM verkeer. 95 procent van de ondervraagden betaalden teveel. Een gemiddelde Belg zou maandelijks zo’n 12,5 euro op zijn gsm-factuur kunnen besparen. (www.testaankoop.be) Ook hier de vraag waarom moet iedere jongere voor zich in een doolhof van reclametrucs een operator zoeken, een verschillende prijs betalen, voor eenzelfde product dat meer en meer openbaar nut is geworden? Waarom kan de overheid niet gezamenlijk voor iedereen uitzoeken waar de beste voorwaarden zitten en dan een aanbesteding uitschrijven om de beste prijs te bedingen? Dat bespaart minstens 12,5 euro per maand. En door de aankoop in het groot wellicht nog veel meer. 12,5 tot 20 euro winst per maand betekent heel wat op het vrije tijdsbudget van de jeugd. Bovendien worden jongeren dan verlost van al die bedrieglijke reclametrucks die hen nodeloos op kosten jagen.

Het enige wat jongeren nodeloos op kosten jaagt, is hun verlangen om te pas, echter vooral te onpas, gebruik te maken van internet en GSM.
Het is ronduit belachelijk de term "openbaar nut" te gebruiken voor GSM-verkeer... terwijl dit GSM-verkeer bij jongeren voor het grootste deel bestaat uit communicatie die de volgende structuur heeft:
"Jens en Stijn zitten in café Du Gaz, gaan we daar ook heen? Breng anders Pieter-Jan mee ook."
"Nee, Michiel gaat naar de Break, ik ga daarheen, kom je?"
"Later dan. Ik had beloofd dat ik eerst naar Du Gaz zou gaan."
"Ok. Tot dan."

Het openbaar nut van zulke berichten ontgaat mij volledig. Dat personen met een beroep een GSM handig vinden, kan best zijn; maar het is in mijn ogen populistisch om de nieuwste dada van jongeren af te schilderen als een aangelegenheid van algemeen belang. Als jongeren minder willen betalen, dat ze minder bellen. Eenvoudig en efficiënt. Andermaal: beschouwt u deze mensen allemaal als idioten, incapabel om zelf hun budget evenwichtig te beheren? Meer nog; gesteld dat dit al zo is, hoe zouden ze ooit leren om de tering naar de nering te zetten, als ze al van in den beginne aangeleerd worden dat eender welk verlangen afgewenteld kan worden op de samenleving?

De essentie van deze kiwifilosofie is dat de overheid onze gezamenlijke koopkracht aanwendt om in de onderhandelingen met de verschillende producenten de beste voorwaarden te bedingen voor de gemeenschap. Het systeem van aanbesteding optimaliseert de marktwerking. Maar hier werkt de markt dan wél in dienst van de gemeenschap. Bij privé bedrijven (bijvoorbeeld privé-ziekteverzekeringen) laat men ook de markt spelen, maar dan met als doel maximale winst voor de aandeelhouders te realiseren. De kiwifilosofie vertrekt vanuit de gemeenschap: de basisbehoeften van de gemeenschap. Werkt samen met de gemeenschap: het aanwenden van de gemeenschappelijke koopkracht van allen. Keert terug naar de gemeenschap: de beste voorwaarden voor ieder te bedingen. In tegenstelling tot een ‘ieder voor zich’ mentaliteit zijn solidariteit, samenwerken en samenleven de normen en waarden die aan de basis liggen van een kiwifilosofie. “Eerst de mensen, niet de winst” luidt de one-liner die dit samenvat.

Komt u hier nu vertellen dat Aldi, Lidl en in de V.S. Wal-Mart géén voordelen bijbrengen aan de gemeenschap?
Ik durf haast zeggen dat de inspanningen van die hard-discounters om steeds de laagste prijs te bieden, de leefomstandigheden van de bevolking méér vooruit geholpen hebben dan eender welk overheidsprogramma.

Dat iemand winst nastreeft bij het bereiken van zijn doel is dan compleet irrelevant als criterium. Als Coca-Cola bij wijze van marketingstunt gratis cola uitdeelt, dan heb ik gratis cola - dat dit deel uitmaakt van een campagne om meer winst te maken, is dat dan werkelijk zo erg? Uiteraard probeert Aldi winst te maken, maar intussen heeft ze wel de laagste prijzen voor een gigantisch gamma producten. Men kan moeilijk beweren dat zoiets de gemeenschap niet ten goede komt!

Er is nog een terzijde, reeds opgemerkt door La Chunga in een andere discussie hier. Het kiwi-model komt in feite neer op een monopsonie (de marktvorm met maar één vragende partij), die op zoek gaat naar één aanbieder die de beste voorwaarden heeft, waarmee een termijncontract gesloten wordt. Dat betekent dat er, gedurende een hele tijd, een bilateraal monopolie gevestigd wordt; het heeft weinig zin om als ondernemer te willen concurreren met die ene firma die uitverkoren werd.

Laat ons nu de kiwi-filosofie inderdaad uitbreiden naar andere zaken. GSM's, bijvoorbeeld? Na een grootschalige openbare aanbesteding blijkt Proximus de beste tarieven te bieden. De staat gaat een contract voor vijf jaar aan met Proximus.

Zullen de andere operators nu werkelijk vijf jaar lang hun personeelsbestand op hetzelfde peil houden, en gewoon vijf jaar wachten tot er weer een aanbesteding plaatsvindt?

Vergelijken we dit nu met een scenario op de vrije markt. Eén onderneming slaagt erin door technologische vooruitgang, superieure productiviteit en slimme contracten om de kostprijs geweldig te drukken. Ze slaagt erin alle andere aanbieders uit de markt te concurreren; de consument wil enkel nog hùn product en niets anders. Uiteindelijk is de situatie hier gelijkaardig aan die welke ik net schetste. In dit laatste geval echter, zou links moord en brand schreeuwen... het killerkapitalisme dat met zijn moordende concurrentie tot gigantische monopolies leidt, dat andere aanbieders genadeloos de pan in hakt... dat zouden de bewoordingen zijn. Nochtans lijkt de situatie bijna exact hetzelfde: lagere prijzen voor de consument en één aanbieder die winst maakt.

Mijn standpunt is dan ook, dat het kiwi-model slechts een correctie op een overheidsinterventie is, en als dusdanig geen verbetering van de marktwerking; maar dat het niet wenselijk is dit kiwi-model (met een centrale rol voor de bureaucraten) nog verder uit te breiden. Liever zie ik dan dat er coöperatieven opgericht worden (het kon vroeger, waarom zou het nu niét kunnen?); ik heb meer vertrouwen in coöperatieve organisaties dan in een handjevol overheidsbureaucraten die menen te kunnen beslissen wat mijn behoeftes zijn.