[Judokus]

Boegbeeld van Kerk in Latijns-Amerika

Exclusief interview met kardinaal Maradiaga, favoriete pauskandidaat van 2005.

BRUSSEL - De corruptie in Latijns-Amerika werkt als een kanker. Dat zegt kardinaal Maradiaga, favoriete pauskandidaat van 2005, en boegbeeld van de Latijns-Amerikaanse Kerk in een exclusief interview met Jos Vranckx van Gazet Van Antwerpen (GVA).

Hij heeft het over corruptie in Latijns-Amerika, Chavez en Venezuela, Bush en de V.S., zijn visie op de bevrijdingstheologie, Regensburg en de islam in Europa.

Hij speekt vloeiend zeven talen, is eredoctor van acht universiteiten in de wereld, speelt piano en saxofoon en heeft ook een opleiding tot piloot gehad. Kardinaal Oscar Andrés Maradiaga (64), aartsbisschop van Tegucigalpa in Honduras, geldt als het boegbeeld van de Kerk in Latijns-Amerika met zowat een half miljard gelovigen. Na de dood van paus Johannes Paulus II leerde de wereld hem kennen als de meest mediagenieke papabile.

Dat kardinaal Maradiaga (nog?) niet tot universele kerkleider verkozen werd, heeft wellicht met zijn leeftijd te maken. Te jong. De kardinalen opteerden na het ruim 30 jaar lange pontificaat van Johannes Paulus II liever voor een door de wol geverfde kardinaal op jaren. Blijkbaar was ook de tijd nog niet rijp voor een Latijns-Amerikaanse paus. Europa moest nog een kans krijgen.

Kardinaal Maradiaga, een rijzige man, was woensdagavond in Leuven voor een internationaal colloquium over corruptie en integriteit, georganiseerd door het Centrum voor Vredesethiek (KU Leuven) en Pax Christi Vlaanderen. Tijdens ons gesprek proeft hij tussendoor van stukjes cake, die hij vooraf in zijn koffie sopt.

Excellentie, vanwaar uw betrokkenheid bij het probleem van de corruptie in de wereld?

Omdat het noodzakelijk is het bewustzijn ingang te doen vinden dat corruptie en profitariaat op kosten van de gemeenschap grote bedreigingen zijn voor de samenleving en de wereld van vandaag. Het gaat niet zomaar over bijkomstige aspecten, maar om een echte sleutelkwestie! Als corruptie wordt getolereerd, wordt de democratie ondermijnd en is er met name in Latijns-Amerika geen echte ontwikkeling mogelijk.

De dictaturen in Latijns-Amerika zijn verdwenen maar u wordt niet vrolijk over wat er in de plaats is gekomen?

De corruptie werkt in Latijns- Amerika als een kanker. Na al die jaren van militaire dictatuur zijn dezelfde figuren opgedoken in de burgerlijke politiek, al meer dan 20 jaar. Velen denken over politiek als over een manier om gemakkelijk rijk te worden. Ze maken gebruik van publieke middelen om hun eigen persoon, familie of partij te verrijken. Na een regeerperiode gaan ze voor de rest van hun leven rentenieren zonder te werken. Dat vind ik vreselijk.

Dan hebt u wellicht begrip voor de linkse revolutie van president Chavez in Venezuela en zijn nationalisatie van petroleummaatschappijen?

In Venezuela is een beweging gestart die vandaag overslaat naar heel wat andere landen. De sympathie voor Chavez groeit in Bolivië, Ecuador... Waarom? Vanwege de corruptie van die regeringen. Bijvoorbeeld Ecuador heeft de jongste jaren vijf presidenten zien gaan vanwege corruptie. Er was één man bij die naar de Nationale Bank ging om daar alle geld te pakken wat hij pakken kon. Nu woont hij in een ander land met een visum als ondernemer. Een schandaal! Het is net als decoraties geven aan corrupte lieden. Mensen in Latijns-Amerika willen verandering, ze willen leven in vrede en sociale rechtvaardigheid.Dat verklaart de huidige verschuiving naar links.

Toch is het allesbehalve koek en ei tussen Chavez en de bisschoppen van Venezuela...

Ik woon niet in Venezuela, maar het lijkt inderdaad geen gemakkelijke relatie te zijn. Sommige bisschoppen zijn moedig genoeg geweest om dingen aan te klagen die niet goed gaan. Hoe dan ook, niemand is honderd procent goed of honderd procent slecht, en Chavez doet sommige goede dingen ten gunste van de armen... ...zoals het gratis verdelen van brandstof... ...daarom denk ik dat we voor moeilijke tijden staan in Latijns- Amerika. Anderzijds kan het een stimulans zijn voor verantwoordelijke politici dat het noodzakelijk is de wortels van de problemen aan te pakken: de hemeltergende sociale ongelijkheid.

Maar doet de Kerk wel genoeg om dat onrecht aan te klagen en de mensen op te roepen tot democratie en solidariteit?

Ik beweer niet dat ze genoeg doet, maar er is toch veel veranderd sinds de Latijns-Amerikaanse bisschoppenconferentie van 1979 in Puebla. Toen hebben we een nieuw compendium samengesteld over de sociale leer van de Kerk, dat een heel goed werkinstrument is voor onze mensen. Het gaat er vooral om de bevolking op te voeden tot meer burgerzin en het opnemen van verantwoordelijkheid. Vaak worden politici vies bekeken, alsof politiek enkel iets is voor slechte mensen. Dat moet veranderen. Wat niet betekent dat we pleiten voor een politieke partij die de Kerk zou vertegenwoordigen. Dat zou een vergissing zijn. Christenen kunnen vanuit hun geloof diverse politieke keuzes maken.

Een pijnlijke episode in de geschiedenis van de Kerk in Latijns- Amerika was de brute veroordeling van de bevrijdingstheologie door paus Johannes Paulus II. Was u het daarmee eens?

Je kan de bevrijdingstheologie niet over één kam scheren, want er waren verschillende stromingen. Sommigen beweerden dat ze het marxisme enkel gebruikten voor de analyse van de sociaal-economische realiteit. Maar na de analyse kwam de praktijk - die van het geweld. Dat was de grote vergissing.

Vandaag zitten we gelukkig in een andere fase. Eind maart ben ik voorzitter van een conferentie over bevrijdingstheologie in Bogota, als voorbereiding op de grote Latijns- Amerikaanse bisschoppenconferentie in Brazilië van mei. Het wordt een zeer mooi signaal dat dialoog mogelijk is, want in de bevrijdingstheologie zaten goede dingen die beslist actueel blijven: het nabij zijn bij mensen en de voorkeuroptie voor de armen.

De bevrijdingstheologie is dus niet zo dood als iedereen denkt?

In september vorig jaar hadden we een congres in Mexico over de sociale leer van de Kerk, waarop de vader van de bevrijdingstheologie, Gustavo Guttierez, een schitterende lezing gaf. In het vragenuurtje stelde iemand ook die vraag. Guttierez antwoordde: "Dood? Nee, want ik heb nog geen uitnodiging gekregen voor de begrafenis". (lacht)

Ondertussen zoeken die armen steeds meer hun toevlucht bij protestantse sekten en pinksterkerken, die de de katholieke machtspositie in Latijns- Amerika aantasten. Wat is uw antwoord hierop?

Het is inderdaad een grote uitdaging. Die kerken trekken grote aantallen mensen aan die willen ontsnappen aan de vervreemding waarin ze leven. Maar ze brengen geen bevrijding maar eerder een nieuwe vorm van slavernij. Elke groep heeft zijn eigen doctrine en eigen leider of goeroe. Mensen klampen zich vast aan de belofte van wonderlijke genezingen, als gevolg van gebrek aan openbare gezondheidszorg. Er zijn sommige sekten in mijn land die zelfs een planning maken voor mirakels. Geen grap, zo gebeurt het! Het meest betreur ik de druk die ze uitoefenen om mensen geld uit de zakken te kloppen. Arme mensen die denken dat, als ze maar geld geven, God hen ervoor gaat belonen, en nog wel meteen! Zo was er in een kerk in Honduras een vrouwelijke pastor, die de mensen opriep geld te geven "want God heeft me gezegd dat jullie me een Mercedes moeten schenken". Die arme mensen legden hun centen bij mekaar om haar die auto te betalen. Zes maanden later kwam dezelfde vrouw terug: "God wil dat jullie mij een helikopter betalen!" Haar kerk verdween nog dezelfde dag. Mensen hadden eindelijk het bedrog door, niemand kwam nog terug. Zo’n dingen gebeuren!

Hoe beoordeelt u de politiek van president Bush tegenover Latijns-Amerika?

Een grote vergissing! Tijdens de Koude Oorlog hadden de VS een grote belangstelling voor Latijns-Amerika. Ze gaven geld aan de dictators en bewapenden de legers. Eens het IJzeren Gordijn gevallen, was het gedaan met hun liefde. Het enige wat ze nu doen is de illegale migranten afstoppen. Herinner je je nog de legendarische oproep van de voormalige VS-president Reagan in Berlijn? "Haal neer die muur!" Nu zijn ze zelf een gigantische muur aan het bouwen aan de grens met Mexico. Dat illustreert hun gebrek aan continuïteit en zelfs aan denken. Elke illegale immigrant beschouwen ze als een crimineel. Terwijl die mensen enkel willen werken om hun familie te helpen. Een schande! Net als die uitspraak van Condoleezza Rice, dat de VS als enige wereldmacht aan niemand verantwoording verschuldigd zijn.

"Bush is geen christen", zou u ooit gezegd hebben .

In elk geval geen katholiek en ik denk ook niet dat hij een goed protestant is. Als president zou hij zogezegd de mensheid gaan redden, maar wat een vergissing!
Toen paus Johannes Paulus II gezanten stuurde naar Bagdad en Washington in een ultieme poging om de oorlog te voorkomen, werd kardinaal Etchegaray wel ontvangen door Saddam Hoessein, maar bij Bush was hij niet welkom. Nu zie je wat er gebeurt. Irak is een doolhof, ze weten niet meer hoe er uit te geraken.

In mei brengt paus Benedictus XVI zijn eerste bezoek aan Latijns-Amerika. Wat verwacht u ervan?

Hij komt om de Latijns-Amerikaanse bisschoppenconferentie te openen. Ik verwacht een impuls om nieuwe pastorale modellen te ontwikkelen voor de toekomst. Veel verwacht ik ook van de grote samenkomst van jongeren uit heel Latijns-Amerika.

U was getipt als grote favoriet voor de opvolging van paus Johannes Paulus II. Hoe hebt u de verkiezing van kardinaal Ratzinger ervaren?
Ik was onder de indruk van de manier waarop hij het consistorie - de vergadering van alle kardinalen na de dood van de paus - had geleid. Vooral de collegialiteit die daarbij tot uiting kwam. Die lijn trekt hij nu verder. De theorie dat wij, kardinalen, de raadgevers zijn van de paus, wordt nu meer en meer werkelijkheid. Hij is ook bezig sommige hervormingen door te voeren in de Curie (het centrale bestuursapparaat van de Kerk, red.) en dat zie ik met veel vreugde, want het is nodig. Zijn eerste encycliek - God is liefde - heeft veel teweeggebracht bij mensen, ze is als een schitterende les van een goed leraar.

Maar in zijn toespraak in Regensburg, met dat citaat over Mohammed, heeft hij zich toch misrekend?

Wanneer mensen met minder goede bedoelingen zo’n tekst lezen, krijg je zoiets. Je pikt één zin uit de context en de hele pot yoghurt is bedorven. Terwijl het een toespraak voor academici was, die je in zijn geheel moet lezen.

Bent u gerust in de opmars van de islam in Europa?

Een bepaalde lijn van de islam is duidelijk verkeerd, dat de Heilige Oorlog betekent dat je andere mensen mag doden. Ik heb de Koran gelezen, en wanneer Mohammed spreekt over de Heilige Oorlog, de Jihad, bedoelt hij de oorlog tegen jezelf, je slechte gewoonten. Niet om andere mensen te doden. Ik geloof dat we, door opvoeding en dialoog, in vrede met elkaar kunnen samenleven. Christenen mogen in elk geval niet in de val trappen van de confrontatie, zoals met de Kruistochten. We mogen dezelfde vergissing niet nog eens overdoen.

Hoe staat u tegenover de toenemende kloof tussen West- Europa, waar het christelijk geloof verdwijnt, en het Zuiden waar het groeit en bloeit?

Het is ook voor mij een grote zorg en ik vraag me af wat we kunnen doen om de banden met West-Europa aan te halen. We hebben in Latijns-Amerika zoveel van Europa ontvangen; nu is onze beurt gekomen om te geven. Dat wordt een van mijn voornaamste doelstellingen op de Latijns-Amerikaanse bisschoppenconferentie. De tijd lijkt gekomen om onze schuld terug te betalen en op onze beurt missionarissen naar Europa te zenden.

Wat zijn voor u, als ’buitenstaander’, de oorzaken van de ontkerkelijking in West- Europa?

Wat zeker meespeelt is de demografie, de kleinere families en de vergrijzing. Van de geschiedenis weten we ook dat wanneer er grote materiële welvaart is, mensen de neiging hebben God te vergeten. Europa is in dat geval. Maar dat is geen reden tot ontmoediging, want wie weet wat de plannen van God zijn? De Kerk is ooit begonnen als een heel kleine kudde. Er zijn periodes waarin je moet volharden, en dan zal misschien wel een lente aanbreken.

Veel mensen zoeken tegenwoordig hun heil in therapieën, een booming business. U hebt zelf ook klinische psychologie en psychiatrie gestudeerd.
Vanwaar uw bewondering voor de Oostenrijker Viktor Frankl, de vader van de logotherapie?

Tijdens mijn studies psychotherapie, 35 jaar geleden, had Frankl net zijn standaardwerk gepubliceerd. Ik was daar erg van onder de indruk. Tijdens zijn jaren in het concentratiekamp had hij de meest mensonterende situaties meegemaakt die men zich kan voorstellen.Toch was hij uit die ervaring gekomen zonder haat, wraakzucht of verbittering. Ondanks alles kon hij het leven beschrijven als iets wat een diepe zin en betekenis heeft. Dat je, om echt mens te kunnen worden, een levensdoel moet hebben, een ideaal, iets om voor te vechten. En dat is wat Europa vandaag lijkt te missen. Iedereen weet dat, om gezond te blijven, je inspanningen moet leveren: lichaamsbeweging, gezonde voeding enzovoort. Voor christelijk leven geldt hetzelfde, je moet er iets voor over hebben, anders sterft het. Privatisering van spiritualiteit of religie is een doodlopende weg. Wanneer mensen zich in zichzelf opsluiten, zich afsnijden van de banden met de samenleving of de gemeenschap.... ...krijg je depressies, zelfmoorden en familiedrama’s? ... het kan een verklaring zijn.