[vlijmscherp]

Meer gevangenissen focust op de gevolgen, niet op de oorzaken van de criminaliteit

Raf Jespers en Zohra Othman stellen dat de Amerikaanse aanpak van criminaliteit niet loont

De gevangenisbevolking piekt boven de magische grens van de tienduizend. Een stijging met een derde in tien jaar tijd. Een overbevolking van bijna tweeduizend. De realiteit achter dat cijfer: drie gevangenen in een cel van één, matrassen op de grond, familiebezoek met lange wachttijden, explosieve situaties, toenemende agressie tegen cipiers. Justitieminister Onkelinx (PS) heeft, ondanks de nieuwe gevangenissen in Hasselt en Nijvel, het probleem niet opgelost. Zijn meer gevangenissen de oplossing?

De drastische toename van het aantal gevangenen in de voorbije tien jaar is niet enkel te verklaren door een stijging van de criminaliteit. Een hardere aanpak van criminaliteit en een toegenomen intolerantie van de overheid spelen evenzeer mee. 1996 is niet toevallig het jaar dat Dutroux werd opgepakt en extreem rechts in de lift zat. Sindsdien is er (terecht) ook veel meer gefocust op seksuele delinquentie, maar ook de algemene sfeer en praktijk zijn veel repressiever geworden, ook tegenover andere criminaliteitsfenomenen, de witteboordcriminaliteit uitgezonderd. Niet alleen het aantal correctionele veroordelingen is de laatste jaren flink toegenomen, er wordt ook strenger gestraft. Ook een aantal nieuwe strafwetten zoals mensenhandel of criminele organisatie geeft aanleiding tot zwaardere bestraffing.
Een andere oorzaak van de overbevolking van de gevangenissen is het misbruik van de voorlopige hechtenis. Ongeveer 35 procent van de gedetineerden zit vast in het kader van een onderzoek of in afwachting van een proces. Een op de vijf van hen gaat later vrijuit. Er is een opvallende toename van de vorderingen van schadevergoeding door personen die ten onrechte in de gevangenis zaten. Nochtans had een nieuwe wet van 1990 de voorwaarden om een verdachte in hechtenis te nemen verstrengd. De wetgever wees toen op het uitzonderlijke karakter van de voorlopige hechtenis, stelde als basisvoorwaarde "de volstrekte noodzakelijkheid voor de openbare veiligheid" en verbood de gevangenneming te gebruiken als een vorm van onmiddellijke bestraffing. Ondanks die verstrenging stopten onderzoeksrechters, raadkamers en kamers van inbeschuldigingstelling meer beklaagden dan ooit tevoren in preventieve hechtenis. Die betwiste gang van zaken in de rechtbanken is bij het brede publiek weinig bekend, maar is nochtans cruciaal in het debat over de overvolle gevangenissen. Zelfs de Europese Commissie erkent dat probleem.
En wat dan met de wet-Lejeune? Ook die wordt veel minder soepel toegepast dan voor 1996. Het is een mythe dat de gevangenen door toepassing van die wet na een derde van de straf vrijkomen. Slechts 18 procent komt na een derde vrij, 47 procent zit de helft van de straf uit, 35 procent komt na twee derde van de straf vrij. Tachtig procent van de vrijgelatenen recidiveert niet. Het probleem met de wet-Lejeune is niet het bestaan ervan, maar wel de willekeur waarmee ze wordt toegepast en het feit dat sommige rechtbanken de mogelijkheid op vervroegde vrijlating al incalculeren in hun bestraffing, dus strenger straffen dan ze zouden doen zonder die wet. Het positieve aan die wet is dat ze een bepaalde categorie van gevangenen aanzet tot goed gedrag in de gevangenis en tot het zoeken van werk met het perspectief op vrijlating.
Al tien jaar is er ook geen collectieve genade meer verleend. Het was een oude traditie dat de koning bij zijn huwelijk, jubilee of de geboorte van een prinsje alle gevangenen enkele maanden straf kwijtschold. Het wegvallen ervan is te betreuren omdat de hoop op die 'koninklijke mildheid' een positieve mentale invloed had op de gevangenen. Het is tekenend dat in deze tijden van nultolerantie zelfs die daad van vergeving volledig in de taboesfeer is beland.
De overbevolking van de gevangenissen illustreert slechts ten dele de algemene toename van de repressie. Want er zijn ook nog de veroordeelden die niet in de gevangenissen zitten: de korte gevangenisstraffen die niet worden uitgevoerd, de ruim zeshonderd veroordeelden onder elektronisch toezicht, de honderden autonome werkstraffen... Als je dat alles optelt bij de effectieve gevangenen oogt het repressieve plaatje veel omvangrijker.
De bouw van 1.500 nieuwe cellen, zoals de CD&V voorstelt, lost misschien tijdelijk iets op voor de overbevolking, maar gaat voorbij aan de complexe oorzaken ervan. Meer cellen zal leiden tot nog meer gevangenen, dat mechanisme is bekend. De VS zijn met 2,2 miljoen gevangenen recordhouder. Gevangenissen zijn er de derde belangrijkste werkgever geworden en dienen als infrastructuur om de armere (migranten)bevolking onder staatscontrole te houden. De sociale staat is er verder afgebouwd ten voordele van de repressieve staat.
In België is de situatie natuurlijk nog van een andere orde dan in de VS, maar wij staan wel aan een keerpunt. Criminaliteit moet bestreden worden en hierbij is naïviteit uit den boze. Maar de harde aanpak zoals in de VS lost de criminaliteit niet op, meer gevangenissen focust op de gevolgen, niet op de oorzaken van de criminaliteit.
Als er al meer geld nodig is voor justitie en gevangeniswezen, dan wordt dat nuttiger besteed aan een beter statuut voor het gevangenispersoneel, de modernisering van de bestaande gevangenissen, een betere begeleiding en resocialisering van (ex-)gevangenen, de verdere uitbouw van alternatieve straffen en herstelbemiddeling, het weghalen van de geïnterneerden (geesteszieke gevangenen) uit de gevangenissen naar gespecialiseerde instellingen en het terugschroeven van sociale achterstelling. Iedere euro meer geïnvesteerd in onderwijs of tewerkstelling bespaart 10 euro op gevangenissen.
Raf Jespers en Zohra Othman zijn advocaten PROGRESS Lawyers Network Antwerpen.

door Raf Jespers
bron: de morgen.

criminaliteit moet op verschillende vlakken bestreden worden, preventief en repressief. volgens mij moet men zich concentreren op het preventieve maar moet men het repressieve niet vergeten.

De laatste paragraaf vat in feite samen hoe het moet zijn vooral een betere begeleiding en resocialisering van (ex-)gevangenen lijkt me een belangrijk punt, aangezien 20% van de ex-gevangenen recidiveert. wat natuurlijk nog altijd minder is dan sommige roepers beweren, ma goed.

oja, de cijfers van de wet Le Jeune gezien? een minderheid komt na 1/3 vrij, in tegenstelling tot wat diezelfde roepers van hierboven beweren.....