[Linda]

"Hoe dom zijn wij", was de vraag die ik op het forum van de Standaard tegenkwam. Inderdaad, dat is de goede vraag. Het gaat om veel meer dan niet in staat zijn een gek met raar kapsel geen aandacht geven. We worden meegesleurd in de opbouw van een collectieve spanning die enerzijds afgeleid wordt naar een groep mensen die zich niet, of toch moeilijk kunnen verdedigen, en simultaan wordt die spanning ook opgedreven zodat het publiek oorlogsrijp wordt.

Ik weet niet of het nog zin heeft de vraag te stellen of we dat willen. Ik weet niet of er uberhaupt aan zo'n sociale krachtstroom wel valt te ontkomen. Ik weet niet of we er in gaan slagen een volgende wereldoorlog te voorkomen. Hoe moet je dat doen in een wereld waar mensen in toenemende mate op hun eigen navel focussen? Hoe moet je de ondergang van een samenleving voorkomen als de massa alleen geïnteresseerd is in politici die stoere taal naar één of meerdere zondebokken weet uit te slaan? Wilders vraagt om de verbranding van een boek wat ons oudste patrimonium inzake inzichten in hoe wij in mekaar zitten, bevat, en het klootjesvolk juicht.

De koran is niet alleen een humaan wetenschappelijk boek, het is ook een prachtig kunstboek. In de bijbel staat ongeveer hetzelfde, maar de Arabieren hebben aan de godsdienst wel iets aparts, uitzonderlijk kunstzinnigs eigenlijk, toegevoegd. "Het gaat over de 'vrijheid van meningsuiting' zeggen diegenen die van polarisering houden. Maar wat Wilders, en al die met hem zijn, eigenlijk bepleiten is de grenzeloosheid. Zijn ze bereid zich af te vragen of ze dat willen?

Mia Doornaert loopt gewoonlijk op kop als het erop aankomt een verdoken verdediging van Wilders neer te zetten. Zo ook gisteren in Terzake, en eerder al in de Zevende Dag. "Het gaat niet om die cartoons, en het gaat niet om die film", beweert zij. Volgens Doornaert haten de moslims ons om onze waarden, maar ze negeert daarbij wel straal dat de VS, met een coalitie van landen met een kuddeschapenmentaliteit Afghanistan en Irak bezetten, en verantwoordelijk zijn voor dagelijks bloedvergieten in die landen waar overwegend moslims wonen. "Jamaar, we mogen dat, want die hebben de goddelijke perfectie niet", stijgt er dan vanuit de extreem rechtse hoek op.

Men forceert desnoods collectieve blindheid om toch maar op plundertocht te kunnen trekken. Dat het om hebzucht, machtshonger, jaloezie, en meer negatieve gevoelens gaat, weten wijze mensen al duizenden jaren. Dat staat in die Koran die Wilders, en zijn adepten willen verbranden.
We zijn op een punt in onze evolutie gekomen waar we met heel veel spanning zitten.
A. De spanning tussen onze technologische capaciteit en onze mentale capaciteit is onhoudbaar geworden. We kunnen ze niet meer aan;
B. De spanning die we opbouwen door onze verbale agressie begint ook behoorlijk in het rood te staan. Kijk maar naar de debatten op het forum van De Standaard.
In het eerste debat wordt het kwaad in de moslims gelegd. In het tweede debat gaat het over antimonarchisme, en wordt het koningshuis als zondebok gebruikt. In het derde bouwt men een anti-godsdienstige retorische cultuur op, en legt men alle kwaad in de godsdienst, en in het vierde debat reageren we onze negatieve energie op China af. Dan vergeet ik nog te vermelden dat we een heel wankele regering hebben omdat we niet begrijpen dat het niet goed is als we van onze Franstalige medeburgers zondebokken te maken.
Hieruit blijkt dat er heel veel spanning in deze samenleving leeft, en dat we collectief niet in staat zijn daarmee om te gaan. Hieruit spreekt dat we collectief blijkbaar in zeer belabberde conditie zijn.

En dan zijn er de atheïsten, 'overtuigd' of niet overtuigd, die het ei van Columbus denken te hebben heruitgevonden. Maar ze zijn blind voor het feit dat ze precies hetzelfde in mekaar zitten als alle mensen die wel iets zien in godsdiensten, maar het nog niet goed hebben begrepen, en herhalen hetzelfde spelletje 'L'enfer, c'est les autres'.
Atheïsten denken dat zij de rationaliteit in pacht hebben, maar godsdiensten gaan nu net over de ontwikkeling van rationaliteit, en dat begrijpen de atheïsten niet. Dat onbegrip dat noemen zij dan 'rationaliteit'. Atheïsten zijn blind voor het feit dat zij hetzelfde doen als wat de christelijke Jodenhaters doorheen de geschiedenis altijd hebben gedaan, ze leggen het kwaad in de andere. De atheïsten leggen het kwaad in de mensen die in de godsdiensten wat zien. Het schema dat gebruikt wordt, is altijd hetzelfde: "Wij zijn 'goed', en zij zijn 'slecht'". In het geval van de atheïsten is dat dan: "Wij hebben de rationaliteit, en zij, de godsdienstigen, niet", of "Wij hebben de verlichting, en zij niet." Het aantal varianten op dat schema is eindeloos. Dat ze daarmee hetzelfde doen als hun spiegelbeeld in de religieuze groepen die het kwaad in de 'ongelovigen' leggen, beseffen ze niet, of willen ze niet beseffen.

Het lijkt er heel vaak op dat ze het niet willen weten. Ik heb mij lang afgevraagd waarom mensen het niet willen weten, waarom mensen niet willen ontsnappen aan dat polariserende schema. Ik vermoed dat angst daarbij een belangrijke factor is, angst voor het verlies van het eigen imago, angst om niet aanvaard te worden in de eigen 'peer group', angst voor de eigen demonen, angst voor de eigen menselijkheid. Het gaat om het niet kunnen aanvaarden van de menselijke dualiteit, om het niet kunnen aanvaarden van onze eigen menselijkheid, tout court.

In één van de reacties op het forum van De Standaard toont de auteur zich verontrust, en die verontrusting is terecht. Maar als hij het kwaad in de andere blijft leggen, en zijn eigen menselijkheid weigert te aanvaarden, dan draagt hij zelf bij tot de opbouw van de spanning. Is het typisch menselijk dat we als we verontrust zijn, dat we dan nu net de problemen gaan opzoeken?

We hebben dringend nood aan leren voor onze eigen deur kuisen, onze eigen cultuur heropbouwen.
Sedert enkele maanden ga ik zo nu en dan eens naar de mis op zondag. Ik zie de pastoor daar beginnen met vergeving vragen aan God voor onze zonden. Dat was een goede techniek om te proberen klaar te komen met de innerlijke spanning die mensen van nature altijd opbouwen. Maar of het veel helpt, is mij niet duidelijk. Ik heb er geen idee van of er van wat die pastoor daar vooraan staat te doen, wel iets doordringt tot de toehoorders. Komen die mensen omdat ze denken dat ze moeten, uit gewoonte, of omdat ze geïnteresseerd zijn, en meer willen weten, en begrijpen? Als ik ga, dan is het voor het laatste. Ik had de gewoonte niet, ik was al meer dan 30 jaar niet meer naar de kerk geweest.

De meeste atheïsten, eigenlijk heb ik er nauwelijks andere gevonden, en ik heb oprecht gezocht, denken zeer oppervlakkig, wijzen de religies af op grond van oppervlakkige interpretaties van uitspraken in de religieuze boeken. Maar de religieuze boeken vereisen diep doordenken om de wijsheid die erin steekt te ontsluieren.
Ze staan daar zeker niet alleen mee. Ik ben goed geschoolde katholieken tegengekomen die mij zeggen dat ik geen diep doordachte interpretaties mag maken, dat ik mij aan de oppervlakkige moet houden, en dat dit de enige juiste zijn. Ze hebben mij zelfs platvloers voor uitgescholden.
Maar daar tegenover staat dat ik in de reportages van Braambos zie dat er spirituele specialisten zijn die wel diep doordachte interpretaties maken. Zij vinden dan weer dat zij goed bezig zijn. Als reactie op de aanvallen van atheïsten zei Ernest Henau onlangs: "De godsdienst willen afschaffen, omdat een deel van de gelovigen zich niet aan de regels houdt, is hetzelfde als jezelf castreren, en tot eunuch maken omdat er mannen zijn die verkrachten."

Ik ben onder de atheïsten toch enkele witte raven tegengekomen die wél begrepen dat we allemaal dezelfde mensen zijn, en dat we onze problemen met onze menselijkheid gemeenschappelijk hebben. Maar zoals in de bijbel al stond, de poort is blijkbaar heel nauw, of 'velen worden geroepen, maar weinigen uitverkoren', of nog iedereen is dan wel uitgenodigd, maar weinigen gaan op de uitnodiging in.
Het maakt niet uit van welk clubje men lid is, men blijft dezelfde mens. Niemand heeft de rationaliteit in pacht, noch de verlichting. We hebben iedere dag opnieuw dezelfde opdracht aan onszelf te werken. Maar waarom zijn zoveel mensen toch zo genegen aan de andere te werken, en zichzelf braak te laten liggen?

Hoe 'rationeel' is een samenleving die het onderscheid niet meer kan maken tussen 'vrijheid van meningsuiting' en grenzeloosheid? Hoe 'vrij' is een samenleving die niet meer begrijpt dat de vrijheid van het ene individu ophoudt waar die van het andere individu begint? Hoe 'rationeel' is een samenleving die 'profeten' naloopt die de begrippen 'vrijheid', 'democratie', 'Verlichting', 'rationaliteit', kortom, zowat alle mooie begrippen, ombuigt om er de mensenrechten mee te schenden? Zelfs de mensenrechten zelf worden misbruikt om de mensenrechten te schenden.

Er bestaat geen goed idee, geen begrip dat niet wordt omgesmeed tot een wapen in een oorlogsretoriek. Het ziet ernaar uit dat het menselijk dier een hopeloos geval is. Ik probeer rationeel na te denken, te ontrafelen waar we mee bezig zijn, er inzicht in te verkrijgen, maar vanuit de hoek die het niet wil weten, zal ik ongetwijfeld het verwijt krijgen dat ik zelf doe wat ik uitleg, dat ik het kwaad in hen leg, en van hen de zondebok maak. Daarmee is de cirkel rond. Kunnen we aanvaarden dat we menselijk zijn, of kunnen we het niet?
Dat lijkt mij de hamvraag.

Edith Legrand