[Fredje]

Oorspronkelijk geplaatst door Jos Verhulst

AANGELEERDE HULPELOOSHEID (G.Dekegel & J.Verhulst)

"Op school wordt de nieuwsgierigheid vermoord. Je krijgt er antwoord op vragen die je je nooit hebt gesteld en blijft met de echte vragen zitten tot het vlammetje flakkert en dooft. Op school beschouwen ze je als een vat dat moet worden volgestampt, niet als een spons die zich vanzelf volzuigt, zolang je de gaatjes maar niet met onzin verstopt. Het is bijna onmogelijk om een kind het leren te beletten, maar op school krijgen ze het voor elkaar" (p.152) "..scholen (zijn) niet zozeer gebouwd om kinderen iets te leren als wel om de maatschappij van ze te vrijwaren, ongeveer zoals gevangenissen dienen om de maatschappij tegen boeven te beschermen" (p.222)

Voor hoogbegaafde kinderen functioneert de school als een gevangenis. De school is een kooi. Paulus verwijst naar Stephanie Tolan, die deze metafoor uitwerkt (www. stephanietolan.com/is_it_a_cheetah.htm). De cheetah is het snelste dier op aarde. Als hij tenminste niet opgroeide in een kooi. In een kooi kan de cheetah de vaardigheid niet oefenen, waarvoor in hem de aanleg sluimert. Hij wordt afgestompt, vaak rusteloos of depressief, of agressief. Een ingekooide cheetah groeit niet op tot het snelste dier op aarde. Meer nog: door de kooi kan de jonge cheetah niet eens zijn aanleg tonen. De kooi biedt daartoe niet de loopruimte.

Zoals de ingekooide cheetah agressief of passief wordt, wordt ook het in de school ingekooide hoogbegaafde kind onhandelbaar of depressief. Allemaal aangeleerde hulpeloosheid, waarbij de school als Seligmans hondenharnas functioneert.

Aangeleerde hulpeloosheid bij gezinnen

Paulus stelt het probleem nog te beperkt. Het gaat niet enkel om de hoogbegaafde kinderen. Ook gewoon goedbegaafde kinderen komen niet aan hun trekken in de school.

1)In een gemiddelde klas zitten 25 kinderen met allemaal een verschillende achtergrond en verschillende interesses. Op al deze verschillende interesse inspelen is onmogelijk voor een leerkracht met twee handen en een hoofd. Vandaar dat er leerplannen en eindtermen worden opgesteld: we proberen iedereen van alles wat mee te geven.
Anderzijds wordt er in het vak W.O. (dat dan nog eens vakoverschrijdend moet worden ingevuld) ruimte opengelaten, die door de lkr en de kinderen zelf kan worden ingevuld. M.a.w. tijden om in te spelen op de actualiteit, vragen van de kinderen e.a. .
Ook vanuit het leerplan godsdiens wordt dit mogelijk gemaakt doordat het als hoofdregel stelt: vertrek vanuit de leefwereld en ervaringen van het kind en trek nadien verder open (dit geldt trouwens ook voor andere leerplannen).
Daarbij komt nog dat er voor verschillende onderwerpen specifieke vakdidactiek bestaat. Je kan een kind op verschillende manieren leren rekenen, schrijven en lezen, maar bega je een fout in het aanvankelijke proces dan zal je het moeilijk hebben deze te corrigeren (misschien hebben we toch nood aan mensen met een specifieke opleiding?).

2) Vele kinderen ervaren school als een gevangenis? Ouders zien een school als goedkope opvang. Hoe komt het dat scholen tegenwoordig opvang voor kinderen voorzien van 7.00u 's ochtends tot 18.30u 's avonds? Misschien kunnen we toch nog iets van de verantwoordelijkheid voor kinderen bij de ouders leggen?

3) "Scholen zijn niet gebouwd om kinderen iets te leren." -> Inderdaad mijn beste een lkr helpt kinderen iets te leren! We zijn reeds lang afgestapt van het systeem waarin een leerkracht voor de klas staat en zijn/hare 'parol' doet. Kinderen worden aangespoord om dingen te onderzoeken en een lkr helpt hen vragen te stellen en rijkt informatiebronnen en onderzoekswegen aan-> weerom de verwijzing naar het vak W.O. dat tegenwoordig thematisch wordt aangepakt.
Verder leren we kinderen plannen en organiseren met contractwerk (overgenomen uit het Steinersysteem dat staat voor het leren obv interesses).
En mbv hoekenwerk wordt zoveel mogelijk differentiatie ingebouwd (moetjes en magjes). Veel handleidingen voorzien ook uitbreidingsoefeningen bij meer lineaire leerstof voor kinderen die verder kunnen gaan dan anderen.

4)Thuisonderwijs. Een zeer mooi voorstel, maar is het realiseerbaar? We kunnen onderwijs nu al niet gratis voorzien laat staan dat elk gezin geld ontvangt voor thuisonderwijs. Daarbij vraagt dit ook dat een van de twee ouders voltijds thuisblijft om de kinderen te onderwijzen. Hoeveel gezinnen zijn bereid om van hun dubbel inkomen terug te schakelen op een enkel inkomen? En is elke ouder wel geschikt om thuisonderwijs te geven?
Als ouders begaan zijn met het onderwijs van hun kinderen zien ze ook in dat de school niet de enige plaats is waar kinderen leren, integendeel! Deze ouders zorgen al voor buitenschoolse activiteiten, die aan de noden van hun kinderen tegemoet komen en sporen hun kinderen aan om zelf opzoek te gaan naar antwoorden op hun vragen.

5)Met de hoogbegaafden zitten we inderdaad met een probleem. Er zijn een aantal oplossingen mogelijk zoals bijvoorbeeld een jaar laten overslaan, uitbreidinsleerstof voorzien voor het kind, ... . Maar ook hier kunnen ouders een grote rol spelen. Daarbij komt dat hoogbegaafdheid zich niet enkel beperkt tot het cognitieve. Kinderen kunnen andere kwaliteiten hebben die ze buiten school volledig kunnen ontplooien en die hen genoeg vodoening schenken. En als ik mij niet vergis is er tegenwoordig ook een school voor hoogbegaafden.
Vind je het niet in het gewone/doorsnee onderwijs dan zijn er ook heel wat alternatieven: Steiner, Frennet, Montesorie, Jenna, ... (je kan ze niet allemaal over dezelfde kam schrijden). Het is belangrijk dat men voor een kind de beste onderwijsvorm zoekt.

En tot slot aangeleerde hulpeloosheid? In het experiment werd gebruik gemaakt van gedragstherapie. Dit kan je vergelijken met ons puntensysteem (straffen en belonen), maar hier speelt niet alleen de school een rol. Veel scholen zijn er zelf tegen en zoeken een alternatief, maar dat stuit op tegenwind en dan vooral bij de ouders die willen weten of hun kind bij de drie eerste van de klas is en vinden dat een 8 op 10 hen meer zegt dan een verbale beoordeling.
Trouwens ooit gehoord van de beertjes van Meichembaum? Dit is een heuristiek die is overgewaaid uit het bijzonder onderwijs en gericht is op het stimuleren van probleemoplossend denken bij kinderen.
Ons onderwijs is nog niet optimaal en we blijven eraan werken, maar zo slecht is het nu ook weer niet .