[Doomy]

Hier een artikel die in 1998 in "De Standaard" is verschenen:

EUROPA ZAL OOK "VLAANDEREN" AANTASTEN


Terugblikkend op de historische ontwikkeling van onze gewesten, betoogt cultuurhistoricus Raoul Bauer dat in een oplichtend Europa en een verblekend België, het huidige Vlaanderen een transformatie zal ondergaan.

De Standaard, 04 april 1998

Politiek en maatschappelijk gezien is de huidige wereld in volle verandering. Het verloop van de geschiedenis kent een duidelijke versnelling waarbij vaak onaantastbaar gewaande fenomenen in het gedrang komen. Eén van deze belaagde "waarden" is de nationale staat. We zijn reeds zo vertrouwd met het bestaan van nationale grenzen dat men vergeet dat het hier gaat over recente verschijnselen die in een bepaalde historische tijd doorgaans op een kunstmatige manier tot stand zijn gekomen. Zo zijn de grenzen van Frankrijk, België, Nederland het resultaat geweest van militaire acties, dynastieke belangen, diplomatieke overwegingen en van eerder toevallige omstandigheden die dikwijls pas in de loop van vorige eeuw hun vaste contouren hebben gekregen.

Tegen de achtergrond van de technische ontwikkeling en de uitbouw van de Europese Unie is het goed dit voor ogen te houden. Overstijgt inderdaad de realisatie van zogenaamde communicatiesnelwegen niet ruim de nationale grenzen en kan men nog naast het feit kijken dat een groeiende Europese integratie de desintegratie in zich draagt van de staatsgrenzen? Is dit laatste een gegeven dat alle landen aangaat, dan is het vooral België dat vanuit zijn binnenlandse problematiek wellicht meer dan de andere deze ontwikkeling gevoelig zal zijn.
Het huidige Vlaanderen (en hetzelfde geldt ook voor Wallonië) is een creatie die binnen de staat België is ontstaan. De verhouding tussen de deelgebieden onderling en het geheel verliep en verloopt dikwijls gespannen. Met de regelmaat van een klok viel de eis van een onafhankelijk Vlaanderen dat beter af zou zijn wanneer het los van de bevoogdende moederstaat zijn eigen weg zou kunnen gaan. Als "land" of als "regio" zou het zich qua grootte en bevolkingsaantal inschrijven ergens in de middenmoot van de Europese staten en zich dus moeiteloos kunnen handhaven in het concert van Europa, luidt dan de redenering. Deze mening waarin velen de vervulling zien van een (romantische) droom, zou de kroon op het werk zijn van decennia strijd voor Vlaamse ontvoogding.

Vrij vlug zal evenwel blijken dat onder druk van de geschiedenis deze droom zal uiteenspatten. Niet dat Vlaanderen dan niet meer zal bestaan maar het zal verder leven in een vorm die anders zal zijn dan vandaag. Er is inderdaad geen enkele reden om te veronderstellen dat de afbakening van de staat Vlaanderen zou ontsnappen aan de gevolgen van de Europese integratie. Ook deze vrij recente demarcatie zal worden uitgevlakt in naam van een Europese eenheidsgedachte. Wil dit zeggen dat het Europa van morgen zal bestaan uit één grote, cultuurgrijze omschrijving waarin elke verscheidenheid verdwenen zal zijn? Neen, maar de culturele diversiteit zal zich ontplooien via andere grenzen dan de huidige, namelijk in de historisch bepaalde regio's en deze lopen langs lijnen die in ons geval niet samenvallen met die van het huidige Vlaanderen.

Hierbij kan men denken aan het oude graafschap Vlaanderen dat vanaf de tweede helft van de 9de eeuw tot het begin van de 12de een gebied wist te verenigen waarvan de zuidergrens tot diep in het huidige Frankrijk sneed en dat in noordelijke richting belangen had in de zich eveneens sterk ontwikkelende landsheerlijkheid Holland. Dit gebied dat gedurende een lange periode een sterke Europese uitstraling kende, hield gedurende eeuwen grotendeels stand. Hetzelfde kan worden gezegd over het hertogdom Brabant dat na een inhaalbeweging onder Hendrik I op een parallel spoor geraakte met Vlaanderen. Over het prinsbisdom Luik, Henegouwen, Holland en Zeeland kan in grote lijnen eenzelfde verhaal verteld worden.
Een aantal van deze gebieden zoals Vlaanderen, Brabant, Holland en Zeeland is daarenboven door omstandigheden van politieke, economische en algemeen culturele aard in de 15de en 16de eeuw zo naar elkaar toegegroeid dat men kan spreken over een aanzet tot een effectieve integratie. De godsdienstoorlogen en de opstand tegen Spanje uit de tweede helft van de 16de eeuw hebben er evenwel anders over beslist. De vier gewesten werden gescheiden door zoals de Nederlandse historicus L.J. Rogier het formuleert, "een redeloze grens" die "als met een botte sabelhouw een scherf van Vlaanderen afsloeg,... Brabant halveerde".

Om minstens twee redenen zullen (vooral de middeleeuwse) historische regio's de druk van Europa beter kunnen weerstaan dan de nationale staten. Vooreerst hebben ze "tijd" gehad om zich te ontwikkelen. Gedurende eeuwen konden ze groeien en in dit langzame groeiproces beleefde de bevolking gelijklopende gebeurtenissen waardoor, ondanks het bestaan van een soms agressief stedelijk particularisme, een bepaald samenhorigheidsgevoel kon ontstaan. Vervolgens vinden ze hun kern - en dat geldt sterk voor de grote regio's binnen de Lage Landen - in voor handel en industrie uitnodigende gebieden. De rijkdom en de voorspoed die hier werden verworven, gaven aan deze gebieden een rijke glans die ons uit zovele kunstwerken en steden blijft aanspreken.

Vooral dit laatste gegeven lijkt mij hier van belang. Uit het verleden spreekt tot de generaties van nu geen dorre opsomming van feiten, maar een beeld van creativiteit en vitaliteit dat inspireert en uitdaagt tegelijk. En dat beeld duikt eerder op in het oude Vlaanderen dat over "de Schreve" reikt tot in Noord-Frankrijk, in een Brabant aan beide kanten van Roosendaal, in havens die elkaar vinden in de Gouden Delta, dan binnen de bestaande landsgrenzen. Deze terugkeer naar een levend verleden, krijgt in een Europa, waarin door de geografische schaalvergroting de ingezetenen hun plaatsbepaling dreigen te verliezen, een niet te verwaarlozen toegevoegde waarde. Terugkijkend naar hun geschiedenis ontmoeten zij daar inderdaad herkenbare en vertrouwde plekken die op een menselijk niveau een bestuurlijke tussenschakel kunnen vormen tussen de burgers en de overkoepelende Europese Unie en op die manier een valabel alternatief zijn voor de nutteloos geworden nationale staten. Dit is geen uiting van een onder-de-torenmentaliteit maar wel van het besef dat een Europees burger die overal in dezelfde mate thuishoort, in feite nergens thuis is.

Raoul Bauer

(De auteur is hoogleraar Cultuurgeschiedenis aan het departement Architectuur van Sint-Lucas en erkend navorser KU Leuven.)