Donderdag zendt Canvas de interessante documentaire
White King, red rubber, black death uit, waarin dé taboe van Belgische geschiedenis wordt belicht.
De reacties van de Franstalige pers, het hof en Louis Michel spreken boekdelen:
Congo's donkere hart
LOUIS MICHEL PROTESTEERT TEGEN BRITSE DOCUMENTAIRE OVER LEOPOLD II
geschiedenis
Van onze redacteur
© vrt
BRUSSEL - Vice-premier Louis Michel is niet te spreken over een Britse tv-documentaire die donderdag door Canvas wordt uitgezonden. Hij vindt dat de film een te negatief beeld ophangt van koning Leopold II en diens koloniale avontuur in Congo. Franstalige kranten wonden zich vorige week al op over de documentaire. Een verhaal over onrust in het Paleis, fragiele diplomatie, communautaire argwaan en historisch engagement.
HET is zeer ongewoon dat een toppoliticus commentaar geeft op een televisiefilm, dan nog een historische documentaire, zeker als die nog niet is uitgezonden. Vice-premier en minister van Buitenlandse Zaken Louis Michel (MR) stuurde gisteren niettemin een striemend communiqué de wereld in, waarin hij zich fel afzette tegen een Britse documentaire over het Congo van koning Leopold II. De film White king, red rubber, black death werd gedraaid door de Britse cineast Peter Bate. Canvas zendt donderdag het eerste deel ervan uit in de druk bekeken reeks Histories, het tweede deel volgt op 8 april. De RTBf zendt diezelfde avond de film in zijn geheel uit.
De film geeft een erg kritisch relaas van de eerste decennia van de Belgische kolonisatie in Congo. Die exploitatie was uitsluitend het werk van Leopold II. Hij heerste als soevereine vorst over de onafhankelijke Congo Vrijstaat, waarvan hij een belangrijk deel, het Kroondomein, in privé-bezit had. Nadat de ontdekkingsreiziger Henry Morton Stanley het gebied in zijn opdracht rudimentair in kaart had gebracht, vertrouwden de Europese grootmachten Leopold in 1885 een groot stuk van Centraal-Afrika toe. In de koloniale rivaliteiten van de tijd scheen het kleine België hen ,,ongevaarlijk" toe. Officieel heette het dat Leopolds opdracht erin bestond de Arabische slavenhandel in het gebied te bestrijden.
Koning Leopold was een gewiekste investeerder en voelde zich gefrustreerd over de slechts beperkte macht die de Belgische grondwet hem als staatshoofd toestond. Zijn politieke en mercantiele ambities kon hij volop en ongecontroleerd uitleven in Congo. Vooral de rubberexploitatie leverde hem grote winsten op. Zijn aanzienlijke fortuin spendeerde hij deels aan grote openbare werken in België, vooral in Brussel en Oostende. De rubbertap ging gepaard met systematische wreedheden. De bevolking werd tot dwangarbeid verplicht, wat amper verschilde van de slavernij waarvan de koning haar hoorde te bevrijden.
De Congolezen werden het slachtoffer van systematisch geweld, gijzeling, mishandeling en regelrechte moordpartijen. Het verhaal van de afgehakte handen (als represaille of als bewijs dat de kogels niet waren verspild) dateert uit die tijd. Historici als de Amerikaan Adam Hochschild schatten het aantal slachtoffers van Leopolds terreurbewind op 10 miljoen, als gevolg van moorden, ontbering, honger, ziekte en het daaruit voortvloeiende demografische tekort.
De wantoestanden in Congo lokten net honderd jaar geleden een grootschalig internationaal protest uit (DS 14 februari), waaraan onder anderen de Britse schrijver Arthur Conan Doyle (de geestelijke vader van Sherlock Holmes) en de Amerikaanse auteur Ford Maddox Ford meewerkten. In dat Congo situeerde Joseph Conrad zijn roman Heart of darkness, waarop Francis Ford Coppola zijn befaamde film Apocalypse now baseerde. Onder andere de internationale kritiek leidde ertoe dat België in 1908 Congo van Leopold overnam als een ,,gewone" kolonie. Leopold, die kon rekenen op het stilzwijgen van de katholieke missies die hij in Congo beschermde, trachtte de Congolese realiteit te verdoezelen. Hij wilde zijn geld verbergen in een Duitse stichting en gaf opdracht zijn Congolese archieven te vernietigen.DE documentaire White king, red rubber, black death brengt een geëngageerd en soms bevlogen beeld van deze geschiedenis. Peter Bate laat het verhaal vertellen door de Congolese historicus Elikia M'Bokolo, die in Parijs doceert. Hij deed uitgebreid historisch onderzoek en zette in Congo reconstructies op om de geschiedenis aanschouwelijk voor te stellen. De film is een coproductie van de BBC (die hem op 24 februari uitzond op haar vierde net), VRT, RTBf, het Nederlandse IKON, het Finse YLE en het Duitse ZDF/Arte.
Nadat de RTBf een visie van de film had georganiseerd, toonden Franstalige kranten als Le Soir en La Nouvelle Gazette zich verontwaardigd. Dat er vooral Vlaamse historici in aan het woord komen, wekte bij hen de argwaan dat het hier een Vlaams opzet betreft om via Leopold II het koningshuis te treffen en zo het unitaire België te ondergraven. 
Groot-Brittannië, waar de documentaire werd geproduceerd en waar het protest tegen Leopold destijds het eerst opstak, zou het nooit hebben verteerd dat het niet zelf de hand op het rijke Congo kon leggen. Volgens Le Soir is het Paleis ,,geschandaliseerd" door de documentaire. Vooral de vergelijking tussen het aantal slachtoffers in Leopolds Congo en de holocaust viel daar in slechte aarde. Met een inleiding en een aansluitend debat hoopt de RTBf enkele andere accenten te leggen.
Hoewel minister Michel naar eigen zeggen slechts enkele fragmenten uit de documentaire zag, noemt hij haar ,,partijdig" en ,,volledig ongenuanceerd", al draagt hij daar geen argumenten voor aan. Zijn gevoeligheid heeft ongetwijfeld te maken met delicate diplomatieke rol die België wil spelen in Centraal-Afrika. Vorige maand nog loofde de Congolese president Joseph Kabila bij een bezoek het pionierswerk van de Belgen in zijn land.
Michel laat in zijn persmededeling niet na om daarop te alluderen. Volgens hem hangt de film zelfs ,,een 'negationistisch' beeld" van België op. Dat is een sterke uitlating. Negationisme - het ontkennen van de genocide op de joden tijdens de Tweede Wereldoorlog - is in België een strafbaar feit.
Bladzijde 25: België vergeet zijn koloniale verleden
De auteur van deze bijdrage werd als historicus geïnterviewd door Peter Bate.
30/03/2004 Marc Reynebeau
België vergeet zijn koloniale verleden
analyse
BRUSSEL - Het Congolese verleden krijgt amper aandacht van Belgische historici. Er heersen nog te veel gevoeligheden rond het onderwerp.
In 1985, bijna twintig jaar geleden, maakte de antropoloog Daniel Vangroenweghe ophef met zijn boek Rood rubber. Daarmee verscheen de eerste grondige en kritische studie over het bewind van koning Leopold II in Congo (1885-1908). Vangroenweghe schetste het als een tijd van systematische terreur, die een ontzaglijk aantal slachtoffers eiste.
Vorige week verscheen een nieuwe, nagenoeg ongewijzigde editie van dit boek (uitgeverij Van Halewyck). Veel vooruitgang boekte de geschiedschrijving in al die tijd kennelijk niet. Vangroenweghe merkt op dat nog geen enkele Belgische auteur een geschiedenis van het koloniale Congo publiceerde en dat vandaag geen enkele Vlaamse universiteit een voltijdse docent Afrikaanse of Congolese geschiedenis in dienst heeft.
Na de onafhankelijkheid van Congo in 1960 verloor België alle belangstelling voor zijn koloniale verleden. De bibliotheek van de Koloniale Hogeschool werd zelfs voor een appel en een ei verkocht. Zeker historici bleven in gebreke, op uitzonderingen als wijlen Jean Stengers na. De weinige baanbrekende werken ter zake werden geschreven door niet-historici, zoals de antropoloog Vangroenweghe. Hij begon zich voor het onderwerp te interesseren toen hij bij zijn veldwerk in Congo vaststelde dat de demografische structuur van de stammen die hij onderzocht, een knik vertoonde voor de periode van Leopolds kolonisatie.
Ongeveer tegelijk met Rood rubber verscheen het even opzienbarende E.D. Morel tegen Leopold II en de Kongostaat van A.M. Delathuy. Achter dat pseudoniem ging de onlangs overleden Jules Marchal schuil. Ook hij struikelde per toeval over het onderwerp. Als ambassadeur in een West-Afrikaans land wilde hij boos repliceren op een kritisch artikel in een lokale krant over Leopolds regime. Bij zijn onderzoek stelde hij vast dat het allemaal nog veel erger was dan de krant had gemeld. Marchal bleef tot aan zijn dood uiterst gedetailleerde studies over Leopolds Congo publiceren.
Omdat Belgen het niet deden, domineren vooral buitenlanders de historiografie van het koloniale Congo. Pas in 2002 verscheen de Nederlandse vertaling van The king incorporated van de Britse journalist Neal Ascherson, dat van 1963 (!) dateert. King Leopold's ghost (1998) van de Amerikaan Adam Hochschild kende in vertaling een groot succes. Beide werken stellen zich uiterst kritisch op tegenover Leopolds koloniale avontuur en benadrukken de onmenselijke wreedheden bij de uitbuiting van Congo en zijn bevolking. Hetzelfde geldt voor het in 2002 verschenen, niet vertaalde European atrocity, African catastrophe van de Britse diplomaat Martin Ewans.
Nog in 2002 publiceerde het Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis een themanummer over de Afrikaanse geschiedenis. Het gaf een zeer ongelijk en erg versnipperd beeld van het Belgische verleden en illustreerde daarmee de onvolkomen academische historiografie. Koudwatervrees om delicate thema's aan te snijden speelt daarin vast een rol. Tenslotte staat in die geschiedenis een nog invloedrijk instituut als de dynastie centraal.
Maar het wordt historici ook niet makkelijk gemaakt. De archieven zijn soms moeilijk toegankelijk en wie met een controversieel resultaat voor de dag komt, mag rekenen op emotioneel patriottisch protest en zelfs intimidatie. Na de publicatie van Rood rubber werd Daniel Vangroenweghe zelfs met broodroof bedreigd. Vandaag is het een toppoliticus als vice-premier Louis Michel die met zijn kritiek op de film White king, red rubber, black death wil bepalen wat de Belgen moeten - mogen? - weten over hun koloniale verleden.
Bladzijde 23: Congo's donkere hart
30/03/2004 Marc Reynebeau