[Ernst Niessen]

Brussel is in oorsprong een Nederlandstalige stad: uit de oudste berichten valt op te maken dat middeleeuwse Brusselaars een Nederlands dialect spraken. Nu is Brussel officieel tweetalig, omdat in de loop der geschiedenis een aanzienlijk aantal van zijn inwoners Frans is gaan spreken. Brussel, de woonplaats van ongeveer een tiende van de Belgische bevolking, is een tweetalige enclave in Vlaams gebied. ruim tien kilometer ten noorden van de taalgrens. Binnen de gemeente wonen Nederlands- en Franstaligen door elkaar. Vele hoofdstedelingen voelen zich bovendien noch Vlaming, noch Waal. Het is soms moeilijk uit te maken wie van de vele tweetalige Brusselaars Nederlandssprekenden zijn die Frans kennen en wie Franssprekenden die Nederlands kennen.

Tot het begin van de negentiende eeuw verschilde de situatie in Brussel nauwelijks van die in andere Vlaamse steden: de elite was grotendeels tweetalig en de grote meerderheid daarvan gebruikte het Frans als cultuurtaal. Het Nederlands van de meerderheid van de bevolking was een dialect. toch kon in de andere Vlaamse steden de verfransing worden teruggedrongen, maar in Brussel niet.

Brussel is sinds de Bourgondische tijd bijna onafgebroken hoofdstad geweest, en juist het hof, de adel en de hoge ambtenaren bezigden altijd al het Frans als voertaal. De Franstaligen kregen bovendien tijdens de Franse annexatie rond 1800 steun van vele Frans immigranten, die ook na de nederlang van de Franse legers hun invloed behielden. Na 1830 werd Brussel het symbool van de nieuwe staat ('één land, één volk, één taal'), en het zwaartepunt van de financieel-economische macht, die steunde op de Waalse industrie. Er was een grotere kans hogerop te komen dan elders, vooral onder Waalse migranten. De Brusselse arbeidersklasse stuitte meer dan elders op een taalbarrière; het Frans opende perspectieven op betere banen, terwijl het Nederlands het stigma droeg van armoe en achterlijkheid.

Het taalfront loopt door Brussel: de Voerense rellen waren fotogenieker, maar voor de verhoudingen tussen de talen minder evident dan de verschuivingen in en rond Brussel. In de jaren vijftig en zestig hielden Vlamingen marsen op Brussel, die onthaald werden met de verwensing: "Keer terug naar uw dorpen!" en pamfletten met de leuze: "Brüssel Vlaamsch? Ça jamai!" Desondanks werd de hoofdstad door de taalwetgeving tot ver in de jaren zestig steeds Franser. De Vlaamse Beweging behaalde successen in Vlaanderen door toe te geven in Brussel. Vooral door de talentellingen (de eis van dertig procent) breidde het tweetalige gebied zich uit tot veel randgemeenten. Geïmmigreerde en autochtone Nederlandstaligen leden onder de handicap dat hun omgangstaal een dialect was met minder status dan het Frans, wat een toeloop tot Franse scholen als gevolg had. maar tijdens de jaren zestig werd ook de basis gelegd voor een spectaculaire verandering in de Brusselse taaltoestand.