Eigenlijk is de tentoonstelling in Yvoir een onderneming met koninklijke allures. In Adam Hochschild's "De geest van Koning Leopold II" kunnen we lezen dat het Belgisch Koningshuis vroeger ook al dergelijk initiatief nam :
"Als er in die tijd in Europa populariteitsenquêtes waren geweest, zou zijn gebleken dat in de laatste jaren van de eeuw Leopold hoger in de gunst van het publiek stond dan ooit tevoren, zowel in eigen land als daarbuiten. In België begon koloniaal chauvinisme nu in versvorm op te borrelen:
Sur les plages ou les entraine
La voix d'un sage Souverain,
Nos soldats vont l'ame sereine,
Affrontant un climat d'airain,
De l'Africain briser sa chaine
En domptant l'Arabe inhumain
(Op de stranden waar de stem van een wijze soeverein hen roept,
Trotseren onze soldaten met serene inborst het hardvochtige klimaat
Om de ketenen van de Afrikaan te breken,
onderwijl de wrede Arabier temmend.)
De stem van de soeverein stuurde zijn soldaten eerder naar de bruggenhoofden dan dat hij hen riep, want hoewel de Congo de overheersende hartstocht van zijn leven was, is Leopold er nooit geweest.
Waarom zou hij ook? In Leopolds geest was de Congo niet het land van uitgehongerde dragers, verkrachte gijzelaars, uitgeteerde rubberslaven en afgehakte handen. Het was het rijk van zijn dromen, met reusachtige bomen, exotische dieren en inwoners die dankbaar waren voor zijn wijze bestuur. In plaats van erheen te gaan, bracht Leopold de Congo -die Congo, de theaterproductie van zijn verbeelding- naar zich toe. De slaapkamer van zijn privetreinwagon was gelambriseerd met rode mahonie die uit het gebied afkomstig was, dieren uit de Congo verschenen in Belgische dierentuinen en aan de reeks enorme kassen in Laken voegde de koning een Congokas toe (tot op de dag van vandaag vol met palmbomen), afgedekt met vier glazen koepels en een achthoekig gewelf dat het sterembleem van zijn prive-staat droeg.
Uit die serene, schilderachtige Congo-mise-en-scene van zijn fantasie haalde Leopold zelfs de inwoners naar zich toe. Toen er in 1897 in Brussel een wereldtentoonstelling werd gehouden, bevond de meest besproken expositie zich aan de rand van de stad, in Tervuren. Meer dan een miljoen bezoekers kwamen dit Congofestijn bezichtigen. De uitgestalde voorwerpen varieerden van dat geweldige instrument der beschaving dat zo werd geprezen door Stanley (die de tentoonstelling tweemaal bezocht), het Maximgeweer, tot een grote serie linnen wandtapijten waarop Barbarij en Beschaving, Afgoderij en Christendom, Polygamie en Gezinsleven, Slavernij en Vrijheid waren afgebeeld. Het meest bijzondere tableau was echter een levende: tweehonderdzevenenzestig zwarte mannen, vrouwen en kinderen die waren geimporteerd uit de Congo.
Met veel vertoon werden ze per trein naar het Brusselse Noordstation gebracht en marcheerden daarna door de stad om de tram naar Tervuren te nemen. Daar werden ze in een park ondergebracht in drie speciaal gebouwde dorpen: een rivierdorp, een bosdorp en een `beschaafd' dorp. Een paar pygmeeën maakten de vertoning compleet. De `onbeschaafde' Afrikanen in de eerste twee dorpen gebruikten gereedschappen, trommels en kookketels die ze van huis hadden meegenomen. Ze dansten en peddelden met hun boomstamkano's rond op een vijver. Overdag werden ze tentoongesteld in `authentieke' Afrikaanse bamboehutten met overhangende rieten daken. Europese mannen die hoopten de befaamde blote borsten van Afrika te zien kwamen echter bedrogen uit, want de vrouwen moesten zolang de tentoonstelling duurde allemaal katoenen jurken dragen. Kleding was per slot van rekening, merkte een plaatselijk tijdschrift op, 'het eerste teken van beschaving'.
Leopold kwam zelf ook kijken naar de Congolezen, zijn vleesgeworden droom, en hij werd voorgesteld aan een van hun dorpshoofden. Toen hem werd verteld dat sommige Afrikanen last hadden van hun spijsvertering doordat het publiek hun hapjes en snoepjes gaf, bestelde hij het equivalent van een verboden-de-dieren-te-voeren-bord. Op het plakkaat stond: DE ZWARTEN WORDEN GEVOERD DOOR HET ORGANISATIECOMITE. Ze werden gevoerd - en brachten de nacht door- in de koninklijke stallen."
PS: op het kerkhof van Tervuren kan je hun graven gaan bezichtigen.
|