[Antoon]

Een scherpe en correcte analyse in express.be vandaag. Of waarom het Midden-Oosten economisch zo erg achter staat ten opzichte van de moderne wereld.

Kiezen tussen Mekka en modernisering: de economische kloof tussen het Westen en het Midden-Oosten

Tussen 1980 en 2000 registreerden Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Egypte, Koeweit, Syrië en Jordanië samen 367 patenten in de Verenigde Staten. In dezelfde periode registreerde Zuid-Korea er op zijn eentje 16.328 en Israël 7.652. De totale export van de gehele Arabische wereld ligt vandaag nog steeds onder die van de Filippijnen (die 2/3e minder inwoners tellen) en Israël ( dat een bevolking heeft die amper groter is dan die van Riyadh). Het aantal boeken dat jaarlijks in de Arabische wereld in het Arabisch wordt vertaald is een vijfde van wat de Grieken naar het Grieks vertalen. Ondanks hun rijke oliebronnen leven 2 op elke 5 Arabieren tot op vandaag met minder dan 2 dollar per dag. ( Deze cijfers komen uit een special die het weekblad The Economist in 2009 aan de Arabische wereld wijdde.)

Ondertussen schreef Timur Kuran, een Turks-Amerikaanse student aan de Duke University, een boek waarin hij een antwoord tracht te formuleren op de vraag hoe het komt dat het Midden-Oosten zo'n achterstand opliep tegenover het Westen. Ooit genoten de bazaars van Bagdad en Istanbul globale bekendheid. In het jaar 1000 was het aandeel van het Midden-Oosten (10%) in de wereldeconomie zelfs groter dan dat van Europa (9%). Maar tegen 1700 was Europa's aandeel gegroeid tot 22% en was dat van het Midden-Oosten nog amper 2%.

De redenen die daarvoor algemeen worden aangehaald zijn onbevredigend: dat de Islamitische geest anti-commercieel zou zijn (dat is hij niet), dat de Islam de groei ten koste van iets anders verbiedt (de Torah en de Bijbel doen dat ook) of nog, dat de moslims slachtoffers werden van het westerse imperialisme? (Waarom bezweek een machtige samenleving dan ooit voor dat Westen?)

In zijn boek 'The Long Divergence' komt Kuran met een plausibelere uitleg: het Midden-Oosten raakte achterop omdat het er niet in slaagde om commerciële instituten op te richten -bovenal naamloze vennootschappen- die over de jaren heen grote hoeveelheden productieve middelen wisten te mobiliseren.

Europa daarentegen haalde zijn bedrijfsmodel uit de Romeinse wet. In 1470 al had het geslacht di Medici 57 permanente werknemers in dienst, verspreid over 8 Europese steden. De moslimwereld slaagde er nooit in soortgelijke innovaties te ontwikkelen. Onder de Islamitische 'wet op vennootschappen' kan één enkele partner een volledige onderneming ontbinden. Ook de polygamie en de genereuze erfeniswetten maakten dat weelde werd verdeeld onder veelvuldige eisers. Dat was geen probleem toen handel eenvoudig was, maar wanneer handel complexer werd nam de kloof met het Westen steeds verder toe.

Al snel evolueerde het Westerse zakendoen naar een veerkrachtig model dat vaak zijn voordeel deed met vernuftige boekhoudtechnieken en aandelenmarkten. Pas op het einde van de 19de eeuw begon het Midden-Oosten aan een inhaalslag, die de basis legde voor een aantal robuuste bedrijven en hectische aandelenbeurzen (de marktkapitalisatie van de beurzen van Turkije, Egypte en Iran verdubbelde tussen 2003 en 2008). Doch de kloof werd nooit gedicht. Het inkomen pro capita in het Midden-Oosten raakt niet verder dan 28% van het Europese en Amerikaanse gemiddelde. 1 op 2 bedrijven in het Midden-Oosten zegt dat de toegang tot elektriciteit, telecom en transport een probleem blijft. In Europa is dat minder dan 1 op 4. Ook staatsinmenging in het zakenleven en corruptie betekenen een rem op ondernemerschap.

Het islamisme helpt evenmin. Traditionele samenlevingen hebben altijd uitgehaald naar bedrijven 'die geen lichaam hebben dat kan worden gestraft, noch een ziel die kan worden veroordeeld'. Maar vooral in het Midden-Oosten blijkt dat waar. Het kapitalisme werd daar vaak geïmporteerd door progressieve regeringen die dachten dat moest gekozen worden tussen Mekka en modernisering. Vaak kregen enkel joden en christenen toelating om niet volledig in overeenstemming met de Islamitische wet te handelen.

Indien Kumar gelijk heeft, heeft dat grote gevolgen. De protestantse werkethiek en technologische innovatie blijven belangrijk, maar minder. Wie vooruitgang wil moet ervoor zorgen dat omstandigheden gecreëerd worden waarin zielloze ondernemingen kunnen floreren. (powered by express.be, gebaseerd op The Economist).