[AdrianHealey]

Een stukje uit een langer artikel van me.

Ik denk dat dit zowat het 'probleem' met het Belgische pensioenstelsel uitlegt. En waarom dat kapitalisatie over het algemeen beter zou zijn.

Het legt niet uit waarom we nu moeten besparen. Maar dat kan je er wel vanuit afleiden als je wat hersenen hebt.

De bovenstaande analyse heeft ook zijn relevantie in het pensioendebat - over de zogenaamde ‘kapitalisatie’ versus ‘repartitie’ systemen en welke daarvan het beste zou zijn. In een notendop is het repartitiesysteem dat de gepensioneerden hun pensioenen worden uitbetaald met huidige belastingsinkomsten (of sociale zekerheidsbijdragen; wat analytisch op hetzelfde neerkomt). Een kapitalisatie systeem is een systeem waarbij mensen zelf sparen voor hun eigen pensioen - dus elke ‘generatie’ spaart voor zijn eigen pensioen, zonder dat dit ‘ten koste’ moet gaan van de toekomstige generatie. (We kunnen vooronderstellen dat dit sparen verloopt via pensioenfondsen bij banken.)

Ik ga me in deze appendix beperken tot het uitleggen van wat het kenmerkende verschil is tussen beide systemen. De reële werkelijkheid van de Belgische situatie is natuurlijk veel complexer dan dat een ideaaltypische uitleg van beide systemen doet uitschijnen. Natuurlijk zijn er voor- en nadelen van beide systemen die ik niet vermeld - maar ik denk dat het aan de conclusie niets essentieel veranderd.

Laten we duidelijk zijn: in het beide systeem zal ‘de werkende bevolking’ werken om de welvaart te produceren voor ‘de gepensioneerden’. Waarom is er dan zogenaamd zo een groot verschil in beide systemen? Om dit te begrijpen moeten we intrinsieke relatie tussen sparen enerzijds en ‘kapitalist zijn’ anderzijds begrijpen. Ik zal dit duidelijk maken door een gesimplifieerd beeld schetsen. (Hiermee zeg ik niet dat dit beeld fout is, maar ik zal allerlei randcaveats niet vermelden - doch deze zouden het essentiële punt niet veranderen.)

In een kapitalisatie systeem zou het ongeveer als volgt werken. Je begint te werken. Een deel van je loon zet je opzij op een rekening bij een bank om aan pensioensparen te doen. De bank bundelt al het spaargeld van haar cliênten in een pensioenfonds. Dit pensioenfonds doet dan aan investeringen (of leent geld uit aan interest voor anderen om aan investeringen te doen). Aan het einde van het leven heeft onze werkmens (of hij nu arbeider, zelfstandige, werkgever, bediende, boer of ambtenaar is maakt hierbij overigens niet uit) een deel gespaard en - via het pensioenfonds - geïnvesteerd. Hij kan nu ‘op pensioen’ met het geld dat dit pensioenfonds heeft verdiend door de investeringen. Maar van zodra hij op pensioen is, creëert hij zelf geen welvaart meer: hoe komt het dan dat hij toch kan consumeren, zonder dat hij op de ‘solidariteit’ van anderen moet rekenen? Wel; door het (zogenaamde) “slechte” effect dat hij nu een kapitalist is geworden. Hij heeft zijn gehele leven lang een deel gespaard van zijn loon. Dit loon heeft hij niet onmiddellijk opgesoepeerd; maar gespaard. Dit betekent dus dat hij consumptie uitstelt, terwijl hij wel welvaart heeft gecreëerd. Dit betekent dat er middelen in de samenleving beschikbaar worden gesteld voor investeringen - dus voor toekomstige productie stijgingen. Aan het ‘einde’ van zijn leven krijgt hij dus geld omdat hij zijn leven lang gespaard heeft en (via het investeringsfonds bij een bank) heeft bijgedragen aan productiviteitsstijgingen in de economie. Daardoor zijn de huidige werkmensen productiever dan de vorige en daardoor verdient hij - via zijn spaargeld en het investeringsfonds - een deel van de opbrengst, van deel van de welvaart die door die ‘huidige generatie werknemers’ wordt gemaakt. Hij heeft dus heel zijn leven gespaard en kan nu de rol van kapitalist op zich nemen. De rol van kapitalist - ondanks de propaganda van velen - is dus niet negatief: hij heeft daar iets specifiek voor gedaan en verdient op die manier geld.

Een kapitalisatiesysteem - eenvoudig gezegd - creëert de mogelijkheid dat de huidige generatie werknemers de volgende generatie kapitalisten wordt. Hierdoor moeten zij niet meer actief werken om toch opbrengsten te hebben. Dit is voordelig voor iedereen door dat het de mogelijkheid creëert voor productie stijgingen van de huidige werknemers en het feit dat de gepensioneerden op hun oude dag niet meer hoeven te werken. Geef toe: toch niet zo een slecht systeem, he?

Een repartitiesysteem lijkt hierop, op 1 belangrijk verschil. In een repartitiesysteem ontbreekt het idee van een pensioenfonds. De overheid taxeert mensen onder de belofte dat het belastingsgeld van een toekomstige generatie zal gebruikt worden voor de welvaart van de huidige generatie hun pensioenen. Dit betekent dat de overheid ‘nu’ ‘meer’ kan doen. (Onthou: in het kapitalisatie systeem wordt er gespaard. Dit sparen is, in essentie, uitgestelde consumptie. Daardoor hebben we ‘nu’ een lagere levensstandaard omdat we een deel sparen - een deel consumptie uitstellen. Deze ‘uitgestelde’ consumptie is niet aanwezig bij repartitie.) Dus de huidige bevolking zal relatief (veel) minder sparen dan in het andere systeem en meer consumeren op het moment. Echter; door het ontbreken van dit pensioenfonds is er dus minder geld beschikbaar voor investeringen - en dus toekomstige productie stijgingen. Als de toekomst er dan is - en de grote massa aan arbeiders hun geld beginnen te eisen - dan moet de huidige bevolking belast worden om dit te kunnen betalen. Maar in tegenstelling tot het vorige systeem ontbreekt dus het min of meer wederzijdse voordeel voor beide generaties maar is het een direct generatie conflict. Elke euro meer pensioen is direct een euro minder voor de huidige generatie. Verbaast het iemand als men dan zegt dat er een ‘generatie conflict’ is? Het is niet dat iemand wilt dat er in zo een systeem een generatie conflict is: het is inherent een generatie conflict. Het systeem is gebaseerd op: we kunnen alleen maar meer voor jou geven als we meer van iemand anders nemen.

Dit systeem heeft ook niets met solidariteit te maken - zeker niet initieel. Initieel was er de mogelijkheid om in de eerste plaats te kiezen om via kapitalisatie een pensioenfonds op te bouwen. Natuurlijk kan dat aangevuld worden met hulp voor zij die niet zo een hoog loon hebben en het dus moeilijker hebben met sparen. Kapitalisatie en herverdeling zijn geen tegengestelden. Maar als je kiest om te zeggen: ‘wij gaan niet sparen als pensioensysteem, maar we kiezen voor een pensioensysteem dat betaald wordt met belastingsgeld van de toekomstige generaties’ dan kies je direct voor een conflict. Dat verkopen als een systeem gebaseerd op solidariteit is de-gou-tant. Kleine opmerking: gelukkig is België een heus spaarland waardoor de negatieve effecten minder zijn dan had kunnen zijn.