[Anna List]

De heilige huisjes van de wetenschap
Ook de wetenschap kent taboes. Van welke heilige huisjes blijven onderzoekers het liefst af? En hoe verstandig doen ze daar aan?

Draagt de wetenschap een vooringenomen, linkse bril, zoals ter rechterzijde graag wordt beweerd? Zijn er taboeonderwerpen waaraan niemand zich waagt? Voor het eerst onderzocht ‘De Standaard’ de ideologische diversiteit aan de Vlaamse universiteiten.
Van onze correspondente Wetenschap & ideologie
Hilde Van den Eynde
BrusselOp de filosofische ?*debatsite Daily Nous werd een tijdje geleden de vraag gepost: welke ?*wetenschappelijke studies zouden universitaire filosofen nooit in vraag durven te stellen, uit schrik voor de banbliksems van de collega’s? ‘Alles wat met ras te maken heeft’, was een veel gegeven antwoord, en: ‘alles wat met homoseksualiteit te maken heeft’, en: ‘alles wat met abortus te maken heeft’, en: ‘alles wat met feminisme te maken heeft’.
Enkele jaren geleden zondigde de Amerikaanse psycholoog Mark Regnerus tegen die zelfopgelegde censuur door een studie te bekritiseren waarin werd gesteld dat kinderen geen nadelen zouden ondervinden van opgroeien bij homoseksuele ouders. In zijn eigen onderzoek was Regnerus wél op zulke nadelen gestoten: kinderen grootgebracht door homoseksuele ouders zouden als volwassene juist vaker aan depressies lijden of zonder werk zitten. Nadat hij die conclusies had gepubliceerd, kreeg Regnerus zowat al zijn vakgenoten over zich heen. De universiteit van Texas, waaraan hij was verbonden, stelde zelfs een onderzoek in naar wetenschappelijk wangedrag – wat niet kon worden bewezen.
‘Soms doe je er goed aan terughoudend te zijn met het uitbrengen van je bevindingen’
Andreas de Block
Filosoof KU Leuven
Iets gelijkaardigs overkwam de Nederlandse socioloog Ruud Koopmans, die aan de Humboldt-universiteit in Berlijn onderzoek doet naar religieus fundamentalisme onder moslims. Toen hij enkele jaren geleden naar buiten bracht dat wereldwijd vijftig miljoen moslims bereid zijn geweld te accepteren om hun geloof te verdedigen, was het huis te klein. Studenten schreven een vlijmscherp pamflet tegen Koopmans, dat veel weerklank kreeg in de Duitse pers en waarin hij werd beschuldigd van ‘blindheid’ en ‘ontzaglijke arrogantie’. Overal op de universiteit hingen vlammende spandoeken met verwensingen aan zijn adres.
De man, niet de bal
Het wedervaren van Regnerus en Koopmans laat zien wat er kan gebeuren als onderzoekers resultaten naar buiten brengen die schuren met maatschappelijk aanvaarde of politiek wenselijke conclusies. Niet zelden durven collega’s die hun linkse wereldbeeld uitgedaagd zien, dan op de man te spelen en niet op de bal. En omdat in vakgebieden als die van Koopmans (sociologie) en Regnerus (psychologie) mensen met zo’n links wereldbeeld in de meerderheid zijn (zie bijvoorbeeld het recente onderzoek van De Standaard naar ideologische diversiteit aan onze universiteiten) zijn het doorgaans diegenen die dat linkse wereldbeeld verstoren, die getackeld worden.
‘In Regnerus’ geval schoot iedereen de methodologie van de studie af’, herinnert zich Andreas De Block, filosoof aan de KU Leuven. ‘Voor werk van vakgenoten waarvan de conclusies wél bevielen, waren ze minder kritisch, ook al was de methodologie vrijwel identiek.’
Gedachtepolitie
Taboeonderwerpen? Of verkrachting evolutieve voordelen kon hebben, of pedofilie altijd negatieve gevolgen heeft
Het risico op repercussies vanwege een links-bevooroordeelde ‘gedachtepolitie’ speelt vooral in de menswetenschap, laat Maarten Boudry, filosoof aan de UGent, desgevraagd verstaan. ‘In de exacte wetenschappen maakt het niet zo veel uit of wetenschappers links of rechts zijn’, zegt hij. ‘Protonen en neutronen hebben geen politieke kleur, dus de kans op ideologische vertekening is daar veel kleiner.’
Behalve een risico op ideologische vertekening ligt in de menswetenschappen een ander probleem op de loer: een te beperkte vraagstelling. Uit schrik maatschappijontwrichtende resultaten te genereren, zouden sommige vragen veiligheidshalve niet worden gesteld.
Killervirussen
‘Een voorbeeld van zo’n heilig huisje is de vraag of verkrachting evolutieve voordelen kon hebben’, zegt Andreas De Block, ‘en of pedofilie altijd extreem negatieve gevolgen heeft – er bestaan culturen, ook in Europa, waar heel jonge kinderen in slaap worden gemasturbeerd.’
De vraag daarbij is natuurlijk: waar trek je de grens? Welke taboes zouden wetenschappers tóch moeten onderzoeken, welke laten ze beter liggen?
‘Soms doe je er goed aan terughoudend te zijn met het uitbrengen van je bevindingen’, zegt De Block. ‘Zo hebben genetici met elkaar afgesproken om de genetische blauwdruk van killervirussen niet in vakbladen te publiceren, om terroristen niet op verkeerde ideeën te brengen. Er zijn dus zeker onderwerpen waar we terecht van afblijven. Maar als iemand goede argumenten denkt te hebben om bijvoorbeeld te stellen dat abortus geen goede zaak is, dan zou hij of zij die moeten kunnen presenteren zonder voor zijn of haar carrière te vrezen.’
Moeder aan de haard
Stel dat wetenschappers een heilig huisje zouden aanpakken door bijvoorbeeld uit te zoeken of het feminisme per saldo voordelig uitpakt voor de maatschappij, en erachter komen dat kinderen beter gedijen met een moeder aan de haard. Moeten die wetenschappers zichzelf dan de druk niet aanrekenen die hoogopgeleide en werkende vrouwen te verduren zullen krijgen?
De Block: ‘In de wetenschap weet je nooit vooraf wat de uitkomst van je onderzoek zal zijn, en de angst voor eventuele politieke gevolgen hoort geen al te centrale bezorgdheid van wetenschappers te zijn. Onze taak is waarheidsvinding. Maar als bevindingen maatschappelijk misbruikt dreigen te worden, dan horen we daar als wetenschappers tegenin te gaan. Overigens blijken veel wetenschappelijke resultaten achteraf onjuist te zijn. In de rapportering van je onderzoek moet je daar rekening mee houden: een studie die verkeerdelijk concludeert dat kinderen van homoseksuele ouders een lager welbevinden hebben, kan heel negatieve gevolgen hebben voor vele mensen.’

https://www.standaard.be/cnt/dmf20190923_04623406

lezenswaard.