[Dirk Van Duppen]

Oorspronkelijk geplaatst door MaXiMuS

HOe ziet u dan concreet de relatie tussen patentenrecht en het kiwimodel?

Dat is heel de discussie over patentmisbruik en hoe via het kiwimodel met het systeem van cross-deals (na openbare aanbesteding een tweede kerntechniek van dit model) hiertegen een stukje tegengewicht kan gegeven worden. Ik illustreer dit a.d.h.v. Herceptine, het slimme geneesmiddel tegen borstkanker dat vandaag het debat over peperdure geneesmiddelen en patentmisbruik op de agenda heeft gezet. De ontwikkeling van Herceptine is gelijkaardig met dat van de ontwikkeling van andere kankergeneesmiddelen, zoals van epo, Tamiflu tegen vogelgriep, aidsremmers of andere echt innovatieve geneesmiddelen. Basisonderzoek gebeurt door samenwerking van gedreven wetenschappers van verschillende universiteiten, gefinancierd met overheidsgeld. Patentering gebeurt door biotechnologische bedrijven die het product klaarmaken voor registratie en een grote farmamultinational zorgt voor de commercialisering. Dat vraagt echter torenhoge prijzen. Hierover schrijft de Wereldgezondheidsorganisatie: “Het is helemaal niet duidelijk in welke mate de prijzen van deze nieuwe producten werkelijk de kosten van ontwikkeling, productie en marketing weerspiegelen, maar het is wel duidelijk dat in veel gevallen het bedrijf er alles aan doet om te krijgen wat in zakenmilieus “the highest price that the market will bear” (de hoogste prijs die de markt kan dragen) genoemd wordt. Dit betekent voor geneesmiddelen de hoogste prijs die de ziekteverzekering of de overheid kan dragen. Als het dan gaat om geneesmiddelen voor de behandeling van levensbedreigende ziekten is de economische logica nog perverser. Ze maakt misbruik van de begrijpelijke drang van de patiënt en diens omgeving om alles te geven voor een middel dat nog hoop kan geven. Roche brengt hier Herceptine op de markt tegen 670 euro voor één injectieflacon, elke week toe te dienen, oftewel een behandelingsprijs van 35.000 euro per jaar per patiënt. Voor het Riziv betekent dit jaarlijks een extra prijskaartje van 50 miljoen euro. Herceptine vervangt niet de huidige chemotherapie, maar moet erbovenop toegediend worden. Studies stellen dat na twee jaar 9,4 procent van de met Herceptine behandelde vrouwen een herval van borstkanker kent, vergeleken met 17,2 procent in de groep die alleen chemotherapie krijgt. Over de effecten op langere termijn of neveneffecten weten we nog niets.
Topwetenschappers over de hele wereld komen in verzet tegen dit misbruik van patenten. Jerry Avorn, professor farmaca-epidemiologie aan Harvard, roept in het medische tijdschrift Journal of American Medical Association de Amerikaanse overheid op om gebruik te maken van de wetgeving op onteigening van privé-eigendom als het algemeen belang dit vereist. Wetten die de overheid momenteel veelvuldig gebruikt bij onder meer de aanleg van een spoorweg kunnen volgens Avorn evengoed toegepast worden op intellectuele privé-eigendommen. Ofwel, vindt Avorn, kan de overheid dwanglicenties toepassen, wanneer te hoge prijzen voor levensnoodzakelijke geneesmiddelen de gezondheid van patiënten of de stabiliteit van het gezondheidszorgsysteem in gevaar brengen. Bij dwanglicenties verplicht de overheid een bedrijf een licentie van een belangrijk geneesmiddel te geven aan bijvoorbeeld een generisch bedrijf dat goedkoop produceert, in ruil voor een billijke vergoeding aan de patenthouder. Het internationale patentrecht laat toe die dwanglicenties te gebruiken in geval van nood. “Als het vrije ondernemingsbeleid botst met de vrijheid op leven, welke vrijheid zullen we dan moeten inperken?”, vraagt Avorn zich af. “De functie van dwanglicenties is een wettelijke kwestie, maar de toepassing ervan vereist politieke wil.” Gedurende de bioterroristische dreiging met Anthrax in 2002 hebben de Verenigde Staten voor het eerst gedreigd met dwanglicenties tegen Bayer, producent van het enige antibioticum dat werkt tegen Anthrax. Bayer was onmiddellijk bereid om zijn prijzen drastisch te laten zakken.
Maar er is nog een andere piste. In het kerstnummer van de British Medical Journal verdedigt Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz het decommercialiseren van klinisch onderzoek. Dit zou gefinancierd kunnen worden via een prijzenfonds dat door bijvoorbeeld de Wereldgezondheidsorganisatie wordt opgezet. Goed onderzoek zou beloond worden en slecht onderzoek ontmoedigd. In dezelfde zin doet Marcia Angell, voormalig hoofdredacteur van de New England Journal of Medicine, een oproep voor een onafhankelijk wetenschapsfonds dat alle klinisch onderzoek financiert en uitbesteedt aan de universiteiten, betaald met belastingen op de buitensporige winsten en marketingbudgetten van farmamultinationals.
Maar ook de civiele maatschappij roert zich tegen het misbruik van patenten dat de gezondheid en gezondheidszorg overal ter wereld in gevaar brengt. In 2004 riepen artsen in de Verenigde Staten op tot een boycot van alle Abbottgeneesmiddelen als antwoord op een prijsstijging met 400 procent voor zijn aidsremmer Norvir. Ook de medische vertegenwoordigers van Abbott werden overal de deur gewezen. Uiteindelijk herzag Abbott zijn prijzenpolitiek.
Volksorganisaties en ngo’s zoals Artsen zonder Grenzen manifesteren in zuidelijk Afrika, over India tot Zuid-Korea tegen het feit dat voor Big Pharma patenten belangrijker zijn dan patiënten. In Zuid-Afrika heeft Big Pharma hierdoor al moeten terugkrabbelen.
De onderhandelingspositie van de overheid tegenover Big Pharma wordt ook door het kiwimodel versterkt. Via zogenaamde cross deals gebruikt de overheid de gemeenschappelijke koopkracht om bij de producent van een echt innovatief geneesmiddel betere prijzen te bedingen. De overheid onderhandelt in dat geval met een bepaald bedrijf over het geheel van zijn medicijnenaanbod. Zo wist de Nieuw-Zeelandse overheid voor Glivec van Novartis, een recent innovatief en duur geneesmiddel (2.700 euro per maand) voor een bepaalde vorm van bloedkanker, gunstige voorwaarden te bekomen. Ze koppelde de terugbetaling van Glivec aan prijs-volumeafspraken voor de andere geneesmiddelen van Novartis, zodat haar totaal budget voor geneesmiddelen niet werd overschreden.