[Ernst Niessen]

De Vlamingen, die pas in 1930 in hun moedertaal konden gaan studeren, hadden te kampen met grote achterstand. Zij beheersten de Nederlandse cultuurtaal onvoldoende. De dialecten hadden in Vlaanderen een zeer sterke positie. Het Frans zou nog tientallen jaren de cultuurtaal zijn van een belangrijk deel van de Vlaamse elite. De schrijftaal, die wemelde van de belgicismen en ook in heel Vlaanderen dienst deed als spreektaal bij formele aangelegenheden, zat de ontplooiing van het Algemeen Nederlands in de weg.

'Vlamingen zijn schizofreen', schrijft de jonge Vlaamse auteur Tom Lanoye. 'Zij kijken tegen Nederlanders op en haten hen tegelijk hartgrondig.' Die twijfel tussen aantrekken en afstoten kenmerkt ook de waardering van de Noord-Nederlandse taal: behoefte aan ontlening uit het noorden enerzijds en angst voor verhollandsing anderzijds leidden tot een beweging naar het noorden toe en een van het noorden weg.

Een uiting van de beweging naar het noorden toe is de officiële taalpolitiek van culturele organisaties en regeringsinstanties die verantwoordelijk zijn voor cultuur en onderwijs. De druk van deze beweging wordt aanvaard, omdat de algemene opvatting is dat de invloed van het Frans alleen gestuit kan worden door de wal van een algemene Nederlandse cultuurtaal; een onsamenhangende verzameling dialecten en zelfs een Vlaamse cultuurtaal zijn voor dat doel te zwak. Die algemene taal speelde lange tijd een geringe rol in Vlaanderen, maar hoe meer men de eenheid met het noorden benadrukte, hoe meer die eenheid ook daadwerkelijk ontstond.

Voor zover het integrationisme politiek gemotiveerd is, verklaart het ook de tegenovergestelde houding van velen die betwijfelen of het wel juist is een deel van de eigenheid op te geven in ruil voor politiek gewin. De tegenbeweging van het noorden weg wordt bovendien gevoed door de frustratie van hen die niet erin slagen de officiële standaardtaal in alle opzichten (jij of gij, spelling, zinsbouw) naar behoren te gebruiken.

Onderzoek bevestigt de innerlijke strijd waarbij goede voornemens wedijveren met praktische moeilijkheden. Nieuwe Noord-Nederlandse zinsconstructies blijken in Vlaanderen onbekend en als moeilijk ervaren te worden. Toen aan Vlamingen werd gevraagd een oordeel uit te spreken over het taalgebruik van Vlaamse en Nederlandse deelnemers aan een bekende quiz die in Noord en Zuid werd uitgezonden, reageerden zij dubbelzinnig en wat ontredderd. Zij waren zeker niet enthousiast over het taalgebruiik van hun landgenoten, maar vonden dat van de Nederlanders geen passend alternatief. De Vlamingen pleitten voor een derde weg, die er niet was, niet is en hoogstwaarschijnlijk ook nooit zal komen.

Telkens weer blijken Vlamingen op twee gedachten te hinken. Aan de ene kant vinden zij dat Vlaanderen het noorden niet slaafs hoeft na te volgen, aan de andere kant dat Vlamingen veel van hun noorderburen kunnen leren. Het overnemen van de noordelijke norm zou bovendien beter te verteren zijn, als iets ertegenover stond. Maar in de praktijk worden de Vlaamse frustraties nog eens versterkt door de - terechte - indruk dat zuidelijke vernieuwingen in het noorden geen schijn van kans maken, ondanks schaarse 'leenwoorden' als afzien, nipt en uitbater en incidentele pleidooien van minnaars van het zuidelijke Nederlands. Hans Rombouts, die Nederlanders 'Vlaams' leert in zijn boek Vloeiend Vlaams (1990), vindt nefast (fataal), resem (reeks) en valavond (vooravond) prachtwoorden. Benno Barnard, een Nederlander die jarenlang als auteur en redacteur in Brussel werkte, beveelt schabouwelijk (jammerlijk, ellendig) aan en zielbraken (zieltogen, zich gruwelijk vervelen). En Geert Van Istendael vraagt zich af: "Hoe kun je mooier zeggen dat een man geil naar een prachtige, onbereikbare moordgriet staat te kijken dan: 'Ik stond daar met mijn broek vol goesting'?"

De Vlamingen hebben geen sterke onderhandelingspositie, omdat taalpolitieke overwegingen hen dwingen de noordelijke norm te aanvaarden, terwijl niets de Nederlanders noopt het oor te luisteren te leggen in het zuiden. De Vlaamse gespletenheid verklaart ook waarom de Vlamingen die afstand willen bewaren tot het Nederlands, toch zo veel uit het noorden overnemen, nauwelijks minder dan de voorstanders van taaleenheid.

De toekomst van het Nederlands in Vlaanderen is zonneklaar. Het VRT-Nederlands, dat Vlamingen als zeer beschaafd en correct beschouwen, wordt de algemeen aanvaarde standaardtaal. Vlamingen kiezen dus voor een Algemeen Nederlands met een paar zuidelijke kenmerken, niet zozeer omdat zij dat willen - velen willen het ook - maar omdat Vlaandferen door zijn perifere positie geen andere keuze heeft. Dat de noordelijke norm in veel gevallen wel wordt aanvaard, maar nog niet gehoorzaamd, verandert niets aan de richting waarin de ontwikkeling zich zal voltrekken. Noord blijft Noord en Zuid blijft Zuid, maar zij ontmoeten elkaar in de Algemene Nederlandse taal.