[Percalion]

Oorspronkelijk geplaatst door maarte

Ik vraag me af hoe het anarcho-kapitalisme tegenover marktfalingen staat,
hoe ondermeer het probleem van monopolie, collectieve goederen, externe effecten en assymetrische informatie wordt benaderd?

Goeie vraag. Vaak worden die zaken immers aangehaald om overheidsingrijpen te rechtvaardigen.

Veel marktfalingen zijn echter ofwel onbestaande, ofwel het gevolg van overheidsingrijpen. Om een beroemd voorbeeld van onbestaande marktfalingen te geven: volgens 'n theorie over assymetrische informatie zou er helemaal geen markt van tweedehandswagens kunnen bestaan (adverse-selectie-fenomeen). Er bestaat echter wél zo'n markt, zonder dat overheidsingrijpen nodig was. Het informatieprobleem werd omzeild door garantie te geven op wagens.

Zo zijn er tal van tegenvoorbeelden (ook van collectieve goederen) waarbij problemen opgelost werden buiten de politiek om. Vaak is er zowel een theoretische oplossing (denk aan het "vuurtoren-probleem": waarom zouden mensen geen voorwaardelijke verbintenissen kunnen afsluiten?) als historische weerlegging (er zijn vuurtorens die niet door de staat gerund worden).

Anarchokapitalisme draait ook niet volledig om "de markt". Het gaat in de eerste plaats om "de samenleving", in al haar facetten. Een jeugdbeweging is geen bedrijf, en wil geen winst maken, maar heeft ook haar plaats in een anarchistische samenleving. Ook liefdadigheidsinstellingen, mutualiteiten, ... zijn vredevolle activiteiten, die perfect mogelijk zijn in een anarchokapitalistisch kader. Historisch zijn mutualiteiten overigens ontstaan als een vrijwillig antwoord op sociale problemen, niet als een overheidsmaatregel om een vermeende marktfaling te verhelpen.

Zaken als het adverse-selectieproces vinden wel plaats in de verzekeringssector, tot op bepaalde hoogte. Sommige zaken zijn technisch niet verzekerbaar, en worden daarom als marktfaling bestempeld en door de overheid "verzekerd". (Denk aan werkloosheid). Private verzekeraars zouden misschien deze risico's niet verzekeren, maar dat sluit niet uit dat mensen onderling bijstandsregelingen uitwerken.

Wat externe effecten betreft: externe effecten zijn overal. Als ik mijn haar was, dan levert dat een 'positief extern effect' op voor de samenleving; als ik mijn haar niét was, dan levert dat een 'negatief extern effect' op.

Sommige negatieve effecten kunnen echter als inbreuken op eigendomsrechten beschouwd worden en zouden als dusdanig behandeld worden in een anarchokapitalistische samenleving: er is geen verschil tussen een bedrijf dat cadmium in mijn moestuin kapt, en een dief die mijn huis plundert. In sommige gevallen is het moeilijk om te bepalen of er eigendomsrechten geschonden zijn of niet; maar niettemin is dat principe het vertrekpunt van de discussie. Een schoorsteen van waaruit zware roetdelen op mijn slaplanten terechtkomen, kan zeker als een inbreuk op mijn eigendom beschouwd worden. Waterdamp uit een dampkap twee huizen verder is dat allicht niet. Maar zulke oordelen kunnen we niet a priori vellen: dat zijn zaken die door private bemiddelaars en experts besproken zullen moeten worden, het moet geval per geval bekeken worden.

Wat positieve effecten betreft: niemand kan anderen dwingen om te betalen voor zijn 'positieve externe effecten'. Dat kan in sommige gevallen misschien leiden tot een "te laag" aanbod. In andere gevallen zal het sociaal weefsel misschien sterk genoeg zijn om dat probleem op te lossen.

Monopolievorming is uitvoerig behandeld door de Amerikaanse econoom en anarchokapitalist Murray Rothbard. Zijn kritiek is zeer indringend: wat is een monopolie? In den beginne (zeventiende eeuw) werden monopolies namelijk gedefinieerd als het alleenrecht dat men van de staat kreeg om bepaalde zaken te verkopen. De Oost-Indische Compagnie kon bijvoorbeeld het monopolie hebben om handel te voeren met Oost-Indië.
Het is echter duidelijk dat zo'n monopolie niet kan bestaan als er geen koning of staat is om dat recht toe te kennen. Dan blijft enkel nog het "marktmonopolie" over.

Hier is de vraag ten eerste wat men met een monopolie bedoelt. Dat een onderneming de enige verkoper is? Dat kan. Coca-Cola is de enige verkoper van Coca-Cola. Maar niet de enige verkoper van cola (Pepsi, Virgin, Freeway, River, ...) en zeker niet van frisdranken in het algemeen (Samsonade enzoverder), laat staan van drank in het algemeen (koffie, thee, water, chocomelk, fristi, alcohol). Waar zit dan het monopolie van Coca-Cola? Als we zeggen dat ze een monopolie hebben omdat ze als enige Coca-Cola verkopen, dan is elke ondernemer een monopolist, want elke ondernemer is per definitie de enige verkoper van zijn eigen producten. Dat is een onzinnig concept. In het andere extreme geval zijn er geen monopolisten; men kan een markt altijd wel zo ruim definiëren dat er nog ergens een concurrent gevonden wordt.

Het probleem van monopolies zou echter zijn dat ze "te hoge" prijzen aanrekenen. Maar een onderneming die meer winst maakt dan het gemiddelde, zet de deur wagewijd open voor concurrenten. In het anarchokapitalisme zijn er geen wettelijke beperkingen op het openen van handelszaken of het opstarten van bedrijven. Dat is een automatische rem op het aanrekenen van hoge prijzen. Een monopolist zal misschien niet de hoogste prijs aanrekenen die hij kan verkrijgen, om op die manier te vermijden dat de concurrentie heviger wordt. Maar dan is het monopolieprobleem meteen al een stuk genuanceerder: een monopolie is dan bijna per definitie een onderneming die niét "te veel" aanrekent.
(Ik heb "te hoog" en "te veel" tussen aanhalingstekens geplaatst: als kopers het product kopen, dan is het blijkbaar voor hen niét te duur. De enigen voor wie het product letterlijk "teveel" kost, zijn de mensen die het product niet kopen. Maar er zijn altijd mensen die een product niet kopen omdat ze het te duur vinden. Ik zou ook graag 'n Rolls Royce kopen, mocht hij niet zo duur zijn. Dat is volledig irrelevant. Als de monopolist zijn product wil verkopen aan prijs P, en de klant wil het product kopen aan die prijs, dan is die prijs blijkbaar voor beiden een goede prijs, anders zou de transactie niet plaatsvinden!).

Het monopolieprobleem is dus helemaal niet het grote drama dat er dikwijls van gemaakt wordt. De markt "selecteert" die marktstructuur die het beste past bij de marktomstandigheden, bij de situatie van de marktprijzen. Staalbedrijven zijn doorgaans groter dan betonbedrijven bijvoorbeeld. Betekent dit dat betonbedrijven "te klein" of staalbedrijven "te groot" zijn? Neen. Wat men een natuurlijk monopolie noemt (een situatie van steeds dalende gemiddelde kosten, die aanleiding geeft tot steeds meer schaalvergroting) is eenvoudigweg efficiënt: de boel opsplitsen in honderd kleine ondernemingen zou een gigantische verspilling van grondstoffen én hogere prijzen voor consumenten betekenen. (Het reguleren van natuurlijke monopolies leidt overigens vaak tot een administratieve soep en een verstoring van de signaalfunctie van marktprijzen, met alle nefaste gevolgen van dien).

In het algemeen geldt bovendien de libertarische kritiek op alle overheidsingrepen in de economie: er is een kennisprobleem. Stel dat er een marktfaling plaatsvindt. Dan moet de overheid te weten komen (1) dat er een probleem is, (2) dat het om een marktfaling gaat, (3) dat ze opgelost kan worden door overheidsinterventie, (4) welke overheidsinterventie de beste is. Dan moet de overheidsinterventie nog worden uitgevoerd ook; door mensen die er geen rechtstreeks belang bij hebben om hun job zo efficiënt mogelijk uit te voeren. Het argument van de marktfaling wordt nogal snel gebruikt om overheidsinterventie goed te praten, dat is echter een nogal wankele conclusie.