[geert van hout]

Oorspronkelijk geplaatst door Sjaax

Montesquieu verhaalt over scheiding van machten. Het gaat vooral om de verhouding tussen uitvoerende macht en wetgevende macht. De uitvoerende macht in de vorm van de Commissie is vrijwel onafhankelijk van het Europees Parlement. En de controlerende/wetgevende macht kan in het geval van het medebeslissingsrecht worden opgevat als gedeeld door Parlement en door Raad van Ministers. Dat is vergelijkbaar met een tweekamerstelsel zoals dat in veel parlementaire stelsels geldt. Er is daar een kamer met een volksvertegenwoordiging van rechtstreeks door de burgers verkozenen en er is een vertegenwoordiging van representanten van deelstaten, provincies, departementen en wat dies meer zij.

In feite is het systeem in de EU democratischer dan in de lidstaten zelf. Daar steunt de regering meestal op een meerderheid in het parlement. Voor de regeringsvorming wordt dan vaak ook nog een regeerakkoord opgesteld dat de beleidsmogelijkheden vrij nauw omschrijft. Het komt er op neer dat de regering bepaalt en dat de parlementsleden er als stemvee bijzitten. De oppositie stemt tegen, maar heeft geen meerderheid en de regeringspartijen steunen hun regering. Dat leidt vaak tot slechte wetgeving, ook in technische zin. De wetgeving is de wil van de regeringspartijen zonder kritische vraag naar de uitvoerbaarheid ervan.

In de EU dwingt het systeem de van het Parlement onafhankelijke Commissie ertoe goede voorstellen te formuleren. Slechts dan heeft die kans voorstellen door Parlement en Raad te loodsen. Het is dat de besluitvorming in de Raad met QMV en unanimiteit niet goed werkt. En het is dat de Europese Raad met zijn beslissingen door die structuur van Commissie, Parlement en Raad heenfietst. Anders zou vanuit democratisch oogpunt, vanuit de gedachtegang van Montesquieu, de EU prima functioneren. De structuur van de EU, hoewel veel bekritiseerd, is nog niet zo slecht. Het is vooral de goede uitwerking die eraan schort.

Een verbetering zou verder nog zijn de voorzitter van de Commissie door de Europese burgers te laten kiezen, als een echte president, bijvoorbeeld middels een stelsel van kiesmannen zoals in de Verenigde Staten. Hij zou voor de burgers symbool staan voor de democratische EU waarin zij zelf duidelijk een keuze kunnen maken.

1.

Met uw vaststelling dat ook de nationale staten van de EU ondemocratisch zijn (want daar komt uw redenering toch op neer, niet?), ben ik het helemaal eens. Dat heeft in de eerste plaats te maken met de onvermijdelijke ontaarding van elk representatief systeem waar de burgers niet rechtstreeks in de besluitvorming kunnen ingrijpen. Ik bedoel de ontaarding tot een particratie (een vorm van oligarchie en dus geen democratie).

Elk zuiver representatief systeem is ondemocratisch (Rousseau) en leidt tot oligarchie (Michels) en tot factievorming (Madison). Wij spreken van 'partijen', maar voorts zie ik geen enkel verschil met de facties die Madison in Federalist 10 (hier als mp3 gratis verkrijgbaar) aanhaalt als doorslaggevend argument om in Amerika géén democratie maar een republiek te vestigen.

Wij vergeten nogal gemakkelijk (of willen het gewoon niet geweten hebben) dat de grondleggers van de moderne 'democratie' het zo goed als allemaal eens waren dat democratie niet te verzoenen is met verkiezingen en representatie: Rousseau, Sieyès, Madison, Montesquieu. Ja, ook voor Montesquieu horen verkiezingen bij een artistocratie, terwijl in een democratie bij lottrekking verkozen wordt.

"Le suffrage par le sort est de la nature de la démocratie. Le suffrage par le choix est de celle de l’aristocratie. Le sort est une façon d’élire qui n’afflige personne ; il laisse �* chaque citoyen une espérance raisonnable de servir sa patrie."
(uit: L’Esprit des lois)


2.

Nu wat de EU betreft.

Enerzijds haalt u uw eigen argumentatie onderuit. U stelt dat de EU vergelijkbaar is met een tweekamerstelstel zoals dat op nationaal niveau ook bestaat. Maar even later noemt u datzelfde stelsel minder democratisch dan de EU.

Belangrijker is evenwel uw gebruik van 'vrijwel' en uw (volgens mij correcte) omschrijving van de gemengde machten in de EU : er is geen zuiver wetgevende, noch een zuiver uitvoerende macht. Er is in de EU dus geen scheiding der machten, punt uit. (Dat die er op nationaal niveau omzeggens ook niet is, doet hier eigenlijk niet ter zake).

Nu goed, voor mij is de scheiding der machten geen heilig huisje. Veel belangrijker is bijvoorbeeld het principe van de politieke verantwoordelijkheid. En daar wringt het EU-schoentje het meest: de ministers in de Raad zijn (voor EU-aangelegenheden) tegenover geen enkel parlement verantwoording verschuldigd. Als het Lissabon-verdrag erdoor komt, kunnen zij in hun besloten kringetje van 27 naar eigen goeddunken over oorlog en vrede beslissen (natuurlijk zullen ze in hun thuisland de coalitiepartners en de verkozenen van de meerderheid moeten overtuigen, maar uit de praktijk weten we dat het daar slechts om twee of drie topmensen per partij gaat - de verkozen kudde volgt gedwee).

Daarbij komt dat het allerlaatste restje democratische controle dat de kiezer nog rest met het Lissabon-verdrag nog meer uitgehold wordt: de unanimiteitsbeslissing in de Raad. Voor beslissingen die de Raad met unanimiteit neemt, wéten de kiezers dat hun minister of staatschef mee voor gestemd heeft. Bij meerderheidsbeslissingen (gekwalificeerd of niet) valt zelfs dat laatste stukje controle weg.

3.

U hebt het over 'goede' en 'slechte' wetgeving. Wat mag dat dan wel zijn, een goede wet? Een die u goed vindt? Een die de meerderheid van de betrokken politici (verkozen of niet) goed vinden? Een die de lobbyisten of de media of de professoren politicologie goed vinden? Of is het een wet die in een opiniepeiling de goedkeuring van de meerderheid krijgt?

Voor mij is dat allemaal larie en apekool. Democratie betekent dat we aanvaarden dat alleen uit het publiek debat, gevolgd door een bindende stemming door alle burgers, kan blijken wat 'goed' is. Goed (in de politiek althans) is datgene wat democratisch beslist wordt, en wel omd�*t het democratisch beslist is.

(Voor alle duidelijkheid: ik aanvaard het representatieve systeem, zolang de burgers altijd de mogelijkheid hebben om in te grijpen in het politiek beslissingsproces).

Let wel, ik zeg niet (denk dit alsjeblief niet!) dat elke meerderheidsbeslissing per definitie goed is. Het democratisch proces bestaat uit een tegensprekelijk debat waar alle partijen volgens een vooraf besliste procedure de kans krijgen om hun argumenten naar voren te brengen, een debat dat ook voldoende tijd laat voor woord en wederwoord en dat uiteindelijk in een stemming uitmondt. In het ideale geval bereikt men een consensus. Men zou ook een gewogen stemming kunnen houden (met meer dan alleen ja/nee als mogelijkheid, zie bvb. 'Strong Democracy' van Benjamin Barber).

Met excuus voor de afdwaling...