[N-Vb]

We weten nog veel te weinig over Adolf Hitler, zegt de Duitse historicus Thomas Weber. En daardoor minimaliseren we soms de hedendaagse Jodenhaat. 'Zeker het antisemitisme bij de West-Europese linkerzijde wordt onderschat.'

Thomas Weber heeft een bijzondere interesse voor Adolf Hitler, en dan vooral voor het beeld dat we in de loop der jaren van de dictator hebben gekregen. Voor de laatstverschenen uitgave van het Journal of Holocaust Research schreef Weber, een professor geschiedenis en internationale politiek aan de univeriteit van Aberdeen, een wetenschappelijk essay over de oorsprong van Hitlers antisemitisme.

In uw essay analyseert u de herinneringen van een kennis van Hitler. Zij ontmoete hem toen hij nog onbekend was. Wat vond u interessant aan die herinneringen?

Weber: Een paar maanden geleden ontmoette ik Wieland Giebe. Hij heeft een permanente tentoonstelling over Hitler op poten heeft gezet in Berlijn. Hij toonde me meer dan 1500 interviews met mensen, zowel daders als slachtoffers, die met Hitler in contact waren gekomen. Het was alsof er een schatkist vol goud zich voor mij opende.

Ik stootte meteen op een interview met de dochter van de familie Grünbauer uit München. Nog voor de Eerste Wereldoorlog huurde Hitler een kamer bij hen. Volgens die dochter was Hitler toen al een antisemiet. Dat verbaasde me ten zeerste. Wetenschappers zochten de oorsprong van Hitlers antisemitisme tot nu toe altijd in de periode na de Eerste Wereldoorlog.


Vallen er dan nog nieuwe dingen te ontdekken over Hitlers leven?

Weber: Zeer zeker. Hitler was geen grote schrijver en vernielde systematisch documenten. Daarom weten we bijzonder weinig over hem. Wat we denken te weten, is eigenlijk datgene wat Hitler en de nazipropaganda ons zelf voorgeschoteld hebben. Daarom begrijpen we nog altijd niet hoe mensen zoals Hitler aan de macht kunnen komen. De herinneringen van de mensen die Hitler hebben gekend, kunnen ons helpen om zijn masker weg te rukken.

Wat we dénken te weten over Hitler, is eigenlijk wat de nazipropaganda ons over hem heeft voorgeschoteld.
Ik geef een voorbeeld. Momenteel zoek ik, tot nu toe vergeefs, naar informatie over Josef Stolzing-Cerny, een goede vriend van Hitler. Die man heeft Hitlers persoonlijkheid een nieuwe vorm gegeven en creëerde het beeld dat wij vandaag van de dictator hebben. Daarnaast begeleidde hij Hitler ook toen hij Mein Kampf schreef. Stolzing-Cenry heeft vermoedelijk veel aangepast aan de originele versie. Ik heb veel Hitler-experten daarover aangesproken maar de meeste wisten niet eens wie de man was. Er was maar één expert die me enkele nieuwe documenten over hem kon aanreiken. Stolzing-Cerny was het meesterbrein achter Adolf Hitlers politieke doorbraak.

U vertelde dat Hitler al vroeger antisemiet was dan eerst gedacht. Waarom is dat belangrijk?

Weber: Dat is belangrijk omdat we nog steeds niet goed begrijpen welk verband er is tussen het antisemitisme uit de late 19e eeuw, het antisemitisme uit de crisisperiode na de Eerste Wereldoorlog, Hitlers eigen denkbeelden en de Holocaust.

De meesten denken dat Hitler pas na de oorlog antisemitische trekken vertoonde en dat hij niet helemaal wist wat hij met de Joden wilde aanvangen. Beide stellingen lijken mij onwaarschijnlijk. Hitler radicaliseerde en polariseerde na de oorlog. Maar de manier waarop hij radicaliseerde, kunnen we enkel begrijpen als we weten of zijn antisemitisme in die tijd pas ontstond of dat het alleen maar muteerde.

Hitlers familie koesterde geen haat voor Joden. Hoe is die haat dan bij Hitler ontstaan?

Weber: Dat weten we nog niet goed. Er zijn wel enkele aanwijzingen dat een traumatische gebeurtenis tijdens zijn verblijf in Wenen aan de oorsprong van zijn antisemitisme zou liggen. We weten in ieder geval dat Hitler niet over zijn tijd in Wenen wilde praten, ook niet met vrienden. En hij beweerde altijd dat hij een jaar vroeger uit Wenen naar Duitsland was vertrokken dan in werkelijkheid het geval was geweest. We weten niet wat er tijdens dat jaar is gebeurd, enkel dat hij er niet over wilde praten.

In juni ontmoet ik Christian Rapp en Hannes Leidinger. Zij hebben in het Oostenrijkse St. Pölten een uiterst interessante tentoonstelling gehouden over Hitlers jaren in Wenen. Samen willen we proberen de geheimen rond Hitlers jeugd te ontrafelen. Rapp en Leidinger zijn er namelijk in geslaagd te bewijzen dat Hitler lid was van een antisemitische organisatie. Tot nu toe geloofden historici dat een dergelijke organisatie helemaal niet had bestaan.

Toen de familie Grünbauer kennismaakte met Adolf Hitler, was hij nog geen belangrijk figuur. Hoe heeft hij zich uiteindelijk tot de uitverkoren redder van de wereld ontpopt?

Weber: Het Duitse volk verlangde na de Eerste Wereldoorlog naar een genie. Iemand die de aangeboren vaardigheid had om de verborgen structuur achter de wereld te zien. Iemand die Duitsland nieuw leven zou inblazen. Hitler speelde daarop in. Hij maakte van zijn biografie een soort Bildungsroman, een populair literair genre in die tijd.


In zo'n ontwikkelingsroman wordt beschreven hoe het jonge hoofdpersonage allerlei moeilijkheden overwint met innovatieve, originele oplossingen en zich zo tot genie ontwikkelt. De lezer mag de groei van het genie mee ervaren.

Hitler en Stolzing-Cenry hebben het slim gespeeld. Iemand zonder diploma die uit het niets opduikt, zou nooit aanvaard worden in de politiek. Daarom hebben ze Hitlers jeugd opnieuw uitgevonden en in een pasvorm gegoten die perfect zou aanslaan bij de Duitse bevolking in die periode. Het was het verhaal van een jongeman uit het Oostenrijkse Braunau am Inn die een lange en moeilijke weg had afgelegd om uiteindelijk de redder van niet alleen Duitsland, maar van de hele wereld te worden.

Ook vandaag krijgen we meer en meer met antisemitisch geweld te maken. Is de tijd waarin we leven vergelijkbaar met de periode waarin Hitler aan de macht kwam?

Weber: Ik ben eerder geneigd deze tijd te vergelijken met de periode na de crash van de Weense beurs in 1873. Maar dat is ook niet geruststellend. In die periode kwamen de eerste extreemlinkse en extreemrechtse partijen op. Die vormden de voedingsbodem voor het moderne antisemitisme en veroorzaakten ook nog eens terrorisme.

Daarom is het belangrijk dat we achterhalen of Hitler al voor de Eerste Wereldoorlog antisemiet was. In de 19e eeuw stortten ook de democratieën in Latijns-Amerika langzaamaan in elkaar.

We zoeken altijd naar parallellen tussen onze tijd en 1932 of 1933, omdat we grote ingrijpende gebeurtenissen willen zien aankomen. Maar het dreigende gevaar voor Europa en Noord-Amerika, is dat onze gemeenschap net zoals in Latijns-Amerika langzaamaan in elkaar stort. We zullen pas doorhebben wat er gebeurt als het te laat is. In andere landen zoals Turkije past de vergelijking met de vroege jaren 30 beter.

We zullen pas doorhebben wat er gebeurt als het te laat is.
De wetenschap vindt biografieën onbetrouwbaar. Waarom gebruikt u Hitlers biografie toch als aanknopingspunt?

Weber: Er wordt vaak geargumenteerd dat de biografische methode ervoor zorgt dat mensen Hitler als een held gaan zien, of als enige verantwoordelijke voor de catastrofe van de oorlog en de Shoah.

Ik vind die polarisering niet correct. In Duitsland hoor ik altijd weer dat het gevaarlijk is om Hitlers leven te onderzoeken en erover te praten, vanwege onze politieke geschiedenis. We zouden minder over Hitler moeten weten en meer over de verantwoordelijkheid van de Duitse bevolking.

Ik vind net dat we over beide onderwerpen meer moeten weten. We kunnen enkel begrijpen hoe een democratie kan ineenstorten en een genocide kan ontstaan als we de interactie tussen Hitler en de Duitsers begrijpen.

We krijgen vandaag weer met politieke demagogen te maken die hetzelfde talent als Hitler hebben. Maar we sluiten daarvoor onze ogen.

Het antisemitisme bij de West-Europese linkerzijde wordt onderschat.
Kan de oorsprong van Hitlers antisemitisme ons leren hoe we het hedendaagse geweld tegen Joden kunnen bestrijden?

Weber: We moeten het opkomende antisemitisme van zowel extreemrechtse als extreemlinkse politieke partijen in de kiem smoren. Zeker het antisemitisme bij de West-Europese linkerzijde wordt onderschat. Dat is misschien niet van dezelfde soort als het geweld van de Holocaust, maar Hitlers antisemitisme was dat oorspronkelijk ook niet. Het muteerde in de loop der jaren. We moeten het hedendaagse antisemitisme bestrijden voor het kan muteren.
Bron: Knack

Weber heeft gelijk: de socialisten zijn zo pro-Palestijns dat hun onderliggend antisemitisme duidelijk is.