De sociaaldemocratie in het avondrood in het avondland
Zolang de Muur er stond, was het reëel bestaande socialisme niet begerenswaardig, maar hield het stand tegen de verdrukking in. Er bleef hoop op een betere toekomst, zeker met de glasnost en perestrojka van de jaren 80 schenen verbeteringen zich aan te kondigen. In 1989, precies tweehonderd jaar na de verwoesting van de Bastille, sneefde met een muur het Oost-Europese communistische ideaal. Daarmee vervloog de droom van Lenin. Het Chinese communisme was al eerder door het pragmatische beleid van Deng Xiaoping tot een farce gemaakt. Resterende Goelag-staten als Noord-Korea, Myanmar en Cuba vechten als koraaleilandjes in de Stille Zuidzee wanhopig en tevergeefs tegen de komende vloed van democratisch liberalisme. Francis Fukuyama kondigde de trend overziend al het einde van de geschiedenis aan.
Twintig jaar later zit ook het softe zusje van het socialisme, de sociaaldemocratie, in het rood. Ze is in het avondrood van de ondergang beland. De sociaaldemocratie, die tot doel had een socialisme op democratische manier tot stand te brengen en niet middels een revolutie, is dat ideaal hier al ettelijke decennia kwijt.
Nu de gure neoliberale vlaag na de kredietcrisis aan het verzwakken is, blijkt de sociaaldemocratie zich niet te herstellen. Ze zwalkt opportunistisch op hypes mee. De pretentie is er nog steeds om voor de onderkant van de samenleving op te komen. Maar wat die onderkant wil, dat weet de sociaaldemocratie niet te vertalen in een aansprekend program. Gedraagt de onderkant zich xenofoob, dan is een deel van de sociaaldemocratie geneigd daarin mee te gaan, niet omdat de sociaaldemocratische theorie dat vereist, dat het een vertaling van internationale solidariteit zou zijn, maar gewoon omdat men veronderstelt dat meegaan met meute winst oplevert.
Althans het sombere zwalkende scenario geldt voor het Westen, in het avondland. In andere, minder ontwikkelde of opkomende delen van de wereld, in Zuid-Amerika bijvoorbeeld, is een verzorgingsstaat, het meest uitgesproken en met de meeste instemming verworven resultaat van de sociaaldemocratie, voor een meerderheid nog steeds een te bevechten droom.
De verzorgingsstaat blijft aantrekkelijk voor degenen die hem niet hebben. Die fungeert als het uithangbord van de sociaaldemocratie en wellicht is er weinig meer dan dat: een pakket van sociale voorzieningen. Maar bij de verdere ontwikkeling van die voorzieningen lijken een aantal paden dood te lopen. Het werkt als bij de biologische evolutie: sommige ideeën overleven en andere zijn slechts paleontologisch interessant. Zelfkritiek of het snoeien van dode takken is voor sociaaldemocraten onontbeerlijk om toch nog vruchtbaar een politieke rol te spelen in het avondland.
|