[De schoofzak]

Voorgaande: naar mijn lang geleden en toch vruchteloze katholieke poging tot opvoeding, herinner ik me niets dat klokkengelui iets te maken heeft met het kalotendom.

Om het kwartier/half uur/uur slaan: de mensen hebben nu horloges, klokken en smartphones.

Nachtrust voor verpleegsters, artsen, flikken, ploegenarbeiders ...

Stop daarmee !! Stop die godsdienstwaanzin. Jullie gaan er niet één zieltje mee winnen.

titel:
Nachtelijk kabaal in Baal verdeelt de geesten
Moeten de klokken ’s nachts zwijgen?
https://www.standaard.be/cnt/dmf20200203_04833396

BAALHet is vijf voor elf ’s avonds in Baal (Tremelo) en op straat is geen kat te bespeuren. Er is geen café, geen theater, heel af en toe passeert een auto. In de meeste huizen brandt nog licht. Het is er stil. Dan klinkt plots, als een deksel dat op de grond klettert, de lokale ‘beiaard’. Een halve minuut lang klingelt ‘In Lourdes op de bergen’ door het dorp. Niemand komt buiten, niemand roept dat het stiller moet.

Maar in de Lindenlaan krabben inwoners zich in de haren. Zij willen slapen.

De nachtelijke klokken van Baal waren onlangs nationaal nieuws vanwege een ogenschijnlijk banaal dorpsdispuut. Aan de ene kant staan bewoners van een nieuwbouwcomplex, aan de andere kant mensen die al langer in het dorp wonen. De inzet: het nachtelijke gelui. Om het kwartier spelen de dertien klokken van de Sint-Annakerk een wijsje, vier tot ?*dertig seconden lang. Ze gaan de hele nacht door. De enen vinden het storend nacht?*lawaai, de anderen een warme traditie. Wie veraf woont, begrijpt de commotie niet.

‘We moeten beseffen dat de samenleving verandert, dat mensen leven in een omgeving die rijker is aan geluid’ Koen Van Assche President Beiaard Wereld Federatie

Burgemeester Bert De Wit (CD&V) zucht: ‘We hebben maandenlang vergaderd, geluisterd en voorstellen gedaan. Ons voorstel is de klokken tussen middernacht en 6 uur stil te leggen. Dat is voor de ene groep niet verregaand genoeg, maar voor de andere groep gaat dat veel te ver. Moet dan straks ook de schoolbel verdwijnen, vragen sommige inwoners zich af. De beslissing ligt bij de kerkfabriek, maar die houdt het been stijf. Blijkbaar zou de zaak nu voor de vrederechter komen.’

Kapot aan slaaptekort

Het verhaal lijkt onbenullig, maar is het niet. In Baal botsen uiteenlopende toekomstvisies en contrasterende belangen met elkaar. De kerkklokken zijn een kruispunt van betekenissen.

Vooreerst speelt de levens?*kwaliteit. ‘Toen we hier eind 2016 kwamen wonen, vond ik de torenklokken wel charmant’, legt ‘nieuwkomer’ Willy Volont uit. ‘Het leek iets unieks. Tot ik ging slapen, dat doe ik met het raam open. Na een kwartier was ik weer wakker, ik heb geen oog dicht gedaan. Nu verhuis ik vaak naar een zetel in de living, waar ik het geluid minder goed hoor. Verschillende mensen in de straat kunnen niet slapen. De burgemeester vraagt geduld, maar wij lijden aan slaaptekort en het went niet. Als dit niet ophoudt, moeten we hier weer weg. Daarom ben ik een actie begonnen om de klokken ’s nachts stil te laten leggen.’

Om het kwartier spelen de 13 klokken van de Sint-Annakerk een wijsje, 4 tot ?*30 seconden lang. Ze gaan de hele nacht door. Gert Jochems

Hetzelfde argument was de voorbije jaren te horen in meerdere Vlaamse gemeenten. Telkens stond de nachtelijke speeltijd van de kerkklokken ter discussie. In Merem en Nederbrakel zwijgen de klokken nu ’s nachts, in Nieuwerkerken is het angelus van 8 uur geschrapt, in Mechelen gaan de luidklokken wel door, maar is het ?*beiaardmuziekje ’s nachts na protest stilgelegd. Ook in Frankrijk en Nederland wordt gedebatteerd over nachtelijk klokgelui.

Vooral een beiaard lijkt een probleem. In Baal hangen dertien kleine klokken in de toren. Ze hebben, in tegenstelling tot een treinspoor, vliegtuigen of zelfs luidklokken, een hoge, snerpende klank en verschillende toonhoogtes. Dat is hun ongeluk.

‘In de natuur sterven hoge frequenties sneller uit dan lage frequenties’, zegt componist Max Richter, die neurologisch onderzoek gebruikte om in zijn slaapcompositie Sleep uit 2015 alleen lage tonen te gebruiken. ‘Hoge ?*tonen drukken dus uit dat een bepaalde geluidsbron dichtbij is. Voor de geest betekenen ze daarom “gevaar”. Korte, hoge, versnellende tonen zullen ons sneller wekken of minder goed laten slapen.’

Zo’n mooie traditie

‘Moet dan straks ook de schoolbel verdwijnen, vragen sommige inwoners zich af’ Bert De Wit Burgemeester Baal

Niet iedereen went zomaar aan nachtelijke klanken. Een slechte slaap heeft negatieve cardio?*vasculaire effecten en ondermijnt de gezondheid. Daarover is elke overheid bezorgd. Maar ze moet ook denken aan de cohesie in een gemeenschap. In de moderne ?*samenleving zijn veel ijkpunten van vroeger, zoals buurtwinkels, dorpscafés en kerken, verdwenen. Kernen worden steeds meer autovrij aangelegd en ingebreid. Maar een teveel aan veranderingen ligt gevoelig en verhoogt het onveiligheidsgevoel.

‘De voorstanders vinden dat de 125 jaar oude beiaard van Baal “iets van ons” is’, zegt De Wit. ‘Het is iets unieks, waar ze fier op zijn. Zo’n mooie traditie moet bewaard blijven. Ze vinden dat ze meer inspraak hebben, omdat ze hier al lang wonen. Wanneer “nieuwe inwoners” vragen die klokken ’s nachts te laten zwijgen, lijkt dat een inbreuk. ’

Koen Van Assche, president van de Beiaard Wereld Federatie, schudt het hoofd. ‘Deze discussie komt vaak voor en je raakt er niet uit. In Vlaanderen zijn de beiaardklokken in de meeste grote steden stil ’s nachts, maar in Nederland houden de puriteinen sterk vast aan het historische argument. In Baal klopt dat argument niet: vooreerst heeft de kerk er geen beiaard, maar een automatisch speelwerk. Een beiaard telt minimaal 23 klokken, die je kunt bespelen met een klavier. Baal heeft een oud klokkenspel dat geautomatiseerd is. Het speelt alleen eenvoudige wijsjes.’

‘Op de kwarturen hoor je daar niets meer dan de zogenaamde “voorslag”. Dat zijn enkele tonen die dienden om de uurslag aan te kondigen, zodat de mensen geen tel zouden missen. Maar die uurslagen zijn in Baal ’s nachts eerder al afgeschaft. De traditie is al lang doorbroken, de historische waarde van wat blijft, is gering.’

‘We moeten beseffen dat de samenleving verandert, dat mensen haastiger leven in een omgeving die rijker is aan geluid. Men moet een nachtelijk klokkenspel goed afwegen ?*tegenover de maatschappelijke context. Er is in de grond geen probleem in Baal: het speelwerk wordt niet afgeschaft. In Nederland wordt hier en daar gepleit om beiaarden het zwijgen op te leggen, om te besparen. Dát is een probleem. Het lijkt me veel belangrijker dat we onze rijke klokkentraditie, met beiaarden in zeventig Vlaamse steden, bij zo veel mogelijk mensen aanprijzen zodat ze geen stoorzender zijn.’

Eerste massamedium

Kunnen klokken vandaag een andere functie opnemen? Van Assche: ‘Kerkklokken waren het eerste massamedium. Mensen leefden op basis van de aanduidingen van de klokken. Dat is voorbij, maar hun sociale impact is voor velen nog voelbaar.’

Kerkklokken als alternatieve sociale media? Het is niet zo gek als het lijkt, bleek de voorbije jaren. In de Filipijnen luidden klokken als protest tegen de drugsmoorden, in Griekenland tegen de transgenderbeweging, in Genève voor gendergelijkheid, in Victoria (Australië) tegen de klimaatproblemen. En in Kiev (Oekraïne) luidden op 11 december 2013 de klokken de hele nacht om de inwoners op te roepen op het centrale plein Maidan te betogen – zo’n oproep was van de inval van de Mongolen in 1240 geleden.

Of neem Engeland. De voorstanders van de Brexit hadden de kerkklokken afgelopen zaterdag graag horen luiden om de ‘eerste dag van de onafhankelijkheid’ te vieren, zoals dat gebeurde na de overwinning van de geallieerden in 1945. ‘De meeste kerkgangers zijn patriotten die de vrijheidsklokken willen horen’, argumenteerden ze. ‘Een weerspannig en stijlloos idee’, vond de bisschop van Buckingham. ‘Zo’n klokkenstorm zou de kloof in de Britse ?*samenleving nog verder uitdiepen.’ De meeste priesters volgden dat idee.

In de diepte is de klokkenkwestie in Baal een debat over verdraagzaamheid. Maar wie is dan onverdraagzamer? En als klokken deze sociale rol spelen, wie controleert ze dan?

In Baal zegt de burgemeester dat de kerkfabriek het been stijf houdt. Die wil haar mening niet aan de, nu ja, grote klok hangen. Maar de nieuwe gemeentewet geeft duidelijk aan dat ‘nachtgerucht dat de rust van de inwoners verstoort’ een zaak is van de gemeente. We bellen burgemeester De Wit opnieuw op. ‘Ja, dat klopt, ik heb de macht om dit door te drukken’, zegt hij. ‘Maar dat is niet altijd de beste keuze, zeker niet als er zo’n groot draagvlak is om de nachtklokken te behouden.’

‘We hebben geprobeerd dat in der minne te regelen. Nu vinden we het raadzaam dit even te laten rusten.’